Στον Αρχαίο Κόσμο, η δίαιτα, η φυτοθεραπεία και η επίκληση των Θεών, ήταν πολύ σημαντικά, για την αποκατάσταση της υγείας. Παρά το γεγονός ότι όλοι οι Θεοί θεωρούνταν ότι θεράπευαν τις ανθρώπινες αρρώστιες, ο Ασκληπιός, λατρεύονταν ως ο κατεξοχήν Θεός θεμελιωτής της Ιατρικής. Ήταν γιος του Απόλλωνα.

Η ιερή πόλη του Ασκληπιού ήταν η Επίδαυρος. Στα ιερά του Ασκληπιού, τα Ασκληπιεία, εκτρέφονταν τα ιερά σύμβολα του Ασκληπιού τα φίδια.

Το φίδι είναι σημαντικό σύμβολο του Ασκληπιού, εν μέρει λόγω της περιοδικής ανανέωσης του δέρματός του που συμβολίζει την ανανέωση του σώματος, στόχου της μαχόμενης Ιατρικής. Η μακριά ράβδος που κρατά ο Ασκληπιός συμβολίζει την βακτηρία που χρησιμοποιούσαν οι θεραπευτές ιατροί στην Αρχαιότητα, κατά τις οδοιπορίες τους, διότι οι αρχαίοι Έλληνες ιατροί συχνά περιπλανούνταν από τόπο σε τόπο κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους.

Προοδευτικώς, μέσα από την παρατήρηση και το πείραμα, αναπτύχθηκαν ορθολογιστικές μεθοδολογίες, θεμελιώθηκε η επιστημονική προσέγγιση της Ιατρικής που αποτέλεσε και την μητέρα της δυτικής Ιατρικής, ενώ ιδρύθηκαν οι πρώτες Ιατρικές Σχολές, όπου εκπαιδεύονταν οι νέοι ιατροί. Μετά την εμφάνιση του Ιπποκράτη, η εξατομικευμένη και ολιστική αντιμετώπιση του ανθρώπινου σώματος, με την βοήθεια διαιτητικών χειρισμών και φυτικών φαρμακευτικών παρεμβάσεων, έλαβε μεγάλη ανάπτυξη λόγω της σημαντικής συμβολής του μεγάλου Έλληνα ιατρού, στην απελευθέρωση της ιατρικής από θρησκευτικές μυστικιστικές επιδράσεις και δεισιδαιμονίες.
Η εκτεταμένη καταγραφή όλης αυτής της πλούσιας εμπειρικής φυτοθεραπείας, έγινε για πρώτη φορά τον πρώτο αιώνα μ. Χ. από τον περιώνυμο ιατρό της αρχαιότητας Διοσκουρίδη, o οποίος εμπλούτισε το φαρμακευτικό οπλοστάσιο της εποχής με βότανα της Ανατολής, στην οποία είχε επεκταθεί η ρωμαϊκή αυτοκρατορία .

Στο παρόν άρθρο εκτίθενται μερικά από τα πιο πολύχρηστα φυσικά φάρμακα της αρχαίας ελληνικής ιατρικής θεραπευτικής:

1. Κινάμωμο cinnamomum zeylanicum Nees κοινώς κανέλλα : Χρησιμοποιούνταν για λοιμώδη νοσήματα, βήχα, νεφρίτιδες δυσουρίες, δερματοπάθειες, ως υποβοηθητικό εμμηνορρυσίας, ως εκτρωτικό.

2. Αρκευθος Juniperus oxycedrus I : Χρησιμοποιούνταν σε παθήσεις στομάχου, σε βήχα, σε φούσκωμα, κολικούς, σε δαγκώματα φιδιών, σε μυϊκές και νευρικές παθήσεις.

3. Δάφνη, Laurus nobilis I και Laurus nobilis angustifollia : Χρησιμοποιούνταν οι καρποί της, δαφνίδες, αναμιγμένοι με μέλι για την αντιμετώπιση του άσθματος, της φθίσης και ρευματικών νοσημάτων, επί δερματικών παθήσεων. Ατμόλουτρα με φύλλα δάφνης σε παθήσεις κύστης και πόνους περιόδου και ως εκτρωτικό.

4. Ιτέα Salix sp. I : Τα φύλλα της σε περιπτώσεις ειλεού και για την πρόκληση στείρωσης. Σε βραστό νερό για λουτρά ποδιών σε ποδάγρα.

5. Τα ξερά σύκα Ficus carica I : Για την καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας, για άσθμα, επιληψία, νεφρικές παθήσεις, παθήσεις αρτηριών, δερματικές παθήσεις. Σε παθήσεις πνευμόνων χρησιμοποιούσαν αφεψήματα ξηρών σύκων.

6. Αττικό μέλι : Ως αντιβηχικό σε ζεστά αφεψήματα.

7. Αρνόγλωσσο Plantago major I και P. Lagopus I κοινώς πεντάνευρo : Βραστή η πόα αυτή σε κοιλιακά προβλήματα, σε άσθμα, σε επιληψία, σε πόνους της μήτρας, επί δερματικών παθήσεων.

8. Σκόρδο Allium sativum I : Σε χρόνιο βήχα, ως καθαριστικό των αρτηριών, ως υποβοηθητικό της ούρησης, επί δερματικών παθήσεων.

9. Δρακόντιο Arum dracunculus I ή Dracunculus vulgaris Schott, κοινώς δρακοντιά : Ο καρπός χρησιμοποιούνταν ως εκτρωτικό των εμβρύων. Η ωμή ρίζα ή βρασμένη χρησιμοποιούνταν σε άσθμα, σε βήχα, σε λοιμώξεις του αναπνευστικού, σε κατάγματα, ως διουρητικό.

10. Mέγα χελιδόνιο Chelidonium maius I κοινώς χελιδόνι : Η ρίζα του χρησιμοποιούνταν για την θεραπεία ηπατοπαθειών.

11. Αριστολοχία Aristolochia rotunda I, A. Longa I, A. Clematitis I : Χρησιμοποιούνταν κυρίως για την αποβολή των υπολειμμάτων του τοκετού από την μήτρα μετά τον τοκετό και κατά την λοχεία.

12. Γλυκύρριζα Glycyrrhiza Echinata l κοινώς γλυκόρριζα : Χρησιμοποιούνταν το αφέψημα πρόσφατων ριζών, για παθήσεις αρτηριών, για παθήσεις ήπατος και νεφρών, σε παλινδρόμηση γαστρικού υγρού.

13. Αβρότονο ή Ηράκλειο Αrtemisia abrotοnum I : Ο καρπός βρασμένος με νερό δίνονταν σε άσθμα, σε δυσουρία, σε οστεοπόρωση, σε εμμηνόπαυση.

14. Ύσσωπος Hyssopus officinalis και Satureia graeca I : Χρησιμοποιούνταν βρασμένη με σύκα για την αντιμετώπιση του άσθματος, του βήχα, της καρδιακής ανεπάρκειας, της καταρροής και ως αφέψημα για την αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας και της παχυσαρκίας.

15. Φασκόμηλο Salvia officinalis : Χρησιμοποιούνταν σε λοιμώξεις του αναπνευστικού και ως εκτρωτικό.

16. Πήγανο Ruta graveolens I και R Montana I κοινώς απήγανος : Το ήμερο πήγανο βραστό με ξερό άνηθο χρησιμοποιούνταν για την αντιμετώπιση του ευερέθιστου εντέρου, των ρευματισμών, της δύσπνοιας, του βήχα, για φούσκωμα κατά την εμμηνορρυσία, επί δερματικών παθήσεων.

17. Κύμινον ήμερο Cuminum cyminum I κοινώς κύμινο : Χρησιμοποιούνταν σε κολικόπονους, σε αιμορραγίες και σε άσθμα.

18. Μελάνθιο Νigella sativa I κοινώς μαύρο κύμινο : Χρησιμοποιούνταν σε κεφαλαλγίες με την μορφή καταπλασμάτων για το μέτωπο, επί δερματικών παθήσεων, επί δύσπνοιας, ως εμμηναγωγό.

19. Χαμαίμιλον Matricaria chamomilla κοινώς χαμομήλι : Χρησιμοποιούνταν ως βοηθητικό της εμμηνορρυσίας, σε παχυσαρκία, ως εκτρωτικό, σε ίκτερο, σε φούσκωμα, σε λιθιάσεις, σε ειλεό.

20. Υπερικόν Ηypericum crispum I κοινώς γουθούρα, ουδέρι, σουμάκι : Χρησιμοποιούνταν ως διουρητικό και υποβοηθητικό της εμμηνορρυσίας και σε τεταρταίους πυρετούς.

21. Κληματίς Vinca minor I κοινώς αγριολίτσα :Δίνονταν σε επώδυνες εμμηνορρυσίες, διάρροιες, δυσεντερία.

22. Καρπός βάτου Rubus fruticosus I : Χρησιμοποιούσαν τον χυλό ώριμου βάτου για στομαχικές παθήσεις.

23. Ξυρίδα ή άγρια ίριδα Iris foetidissima l : Η ρίζα χρησιμοποιούνταν για γρήγορη επούλωση καταγμάτων.

24. Μανδραγόρας Μandragora sp : Χρησιμοποιούνταν (η ρίζα) ως υπναγωγό. Χρησιμοποιούνταν με προσοχή διότι υπερβολική ποσότητα είχε τοξική επίδραση. Παρασκεύαζαν και κρασί από μανδραγόρα που είχε υπνωτική και ηρεμιστική δράση.

25. Ακαλήφη ή κνίδη Urtica urens κοινώς τσουκνίδα : Ο σπόρος χρησιμοποιούνταν ως αφροδισιακό, σε άσθμα, σε πνευμονικές παθήσεις, σε δερματοπάθειες, ενώ το αφέψημα των φύλλων ως υποβοηθητικό εμμηνορρυσίας.

26. Ελλέβορος ο μέλας ή πολύρριζο Helleborus niger I : Χρησιμοποιούνταν σε επιληψία, μελαγχολία, μανία, αρθριτικά, παράλυση, δερματικές παθήσεις, ως εμβρυοτοξικό.

27. Επίθυμον Cuscuta epithymum l κοινώς υφανίστρα : Χρησιμοποιούνταν σε φουσκώματα και μελαγχολία.

28. Bάλσαμο Commiphora opobalsamum l : Χρησιμοποιούνταν ως σπασμολυτικό, αντιβηχικό, αντιεπιληπτικό, διουρητικό, εκτρωτικό, σε δερματοπάθειες.

29. Φύλλα ελιάς Οlea europea I var sativa : Χρησιμοποιούνταν ως αντιφλεγμονώδη, αντιρευματικά, σε δερματοπάθειες.

30. Φύλλα αγριελαίας Olea europea I var sylvestris : Χρησιμοποιούνταν ως αιμοστατικά, κατά της διάρροιας, ως επουλωτικά, ως σπασμολυτικά, ως αντιφλεγμονώδη.

31. Πράσο κεφαλωτό Allium porrum I : Χρησιμοποιούνταν ως υπακτικό, διουρητικό, εμμηναγωγό, αποχρεμπτικό, ως αφροδισιακό.

32. Ορίγανος ηρακλεωτική κοινώς ρίγανη Origanum vulgare l και Οriganum heracleoticum Rchb : Χρησιμοποιούνταν ως υπακτικό, αντιβηχικό, εμμηναγωγό, επί δερματοπαθειών.

33. Θύμος Thyma capitatus I κοινώς θυμάρι : Χρησιμοποιούνταν ως αποχρεμπτικό, επί πνευμονοπαθειών, ως αντιρρευματικό, ως εμμηναγωγό.

34. Ηδύοσμο Mentha viridis I, M silvestris I κοινώς δυόσμο : Χρησιμοποιούνταν ως στυπτικό, ανθελμινθικό, αντιπυρετικό, αφροδισιακό, αντιφλεγμονώδες.

35. Σέλινο το κηπαίο Apium graveolens I, κοινώς σέλινο : Χρησιμοποιούνταν ως διουρητικό, εμετικό, αναλγητικό, αντιφλεγμονώδες, αντιβηχικό.

36. Κύπερος Cyperus rotundus I ή C. esculentus I : Χρησιμοποιούνταν επί λιθιάσεων, ως εμμηναγωγό και σε έλκη στόματος.

37. Καρδάμωμο Elettaria cardamomum White και Maton : Χρησιμοποιούνταν σε παράλυση, στον βήχα, σε δυσουρία και ως εκτρωτικό.

38. Κουκουνάρια : Χρησιμοποιούνταν ως ευστόμαχα, τονωτικά, σε περιπτώσεις βήχα.

39. Μαστίχα Χίου : Χρησιμοποιούνταν σε παθήσεις στομάχου, στον βήχα.

40. Κυπαρίσσι Cupressus sempervirens I : Τα φύλλα χρησιμοποιούνταν σε δυσουρία, σε βήχα, σε δύσπνοια, κατά της διάρροιας, ενώ τα χλωρά κυπαρισσόμηλα σε δύσπνοια και άσθμα.

41. Άγνος Vitex agnus castus ή λυγαριά : Χρησιμοποιούνταν ως υπναγωγό εμμηναγωγό.

42. To λινόσπερμο Linum utilissimum κοινώς λιναρόσπορος : Χρησιμοποιούνταν ως αφροδισιακό και σε λοιμώξεις.

43. Λάπαθο Rumex graecus R patientia κοινώς λάπαθο : Χρησιμοποιούνταν ως εμμηναγωγό, μαλακτικό της κοιλιάς, για τον ίκτερο, για τις πέτρες του ουροποιητικού.

44. Σινάπι Sinapis alba L κοινώς πικρίδι και λαψάνα : Χρησιμοποιούνταν επί λοιμώξεων αναπνευστικού.

45. Άλιμον Atriplex halimus : Η ρίζα χρησιμοποιούνταν για παθήσεις νεύρων και μυών, για τους κολικούς και στον θηλασμό.

46. Πικραμύγδαλα Αmygdalus communis amara, Pronus amygdalus amara : Χρησιμοποιούνταν ως παυσίπονα, υπνωτικά, μαλακτικά της κοιλιάς, επί αιμοπτύσεων, νεφρίτιδων, δυσουρίας, λιθιάσεων, σε βήχα, φούσκωμα, παθήσεις ήπατος.

47. Μελισσόφυλον, Melissa officinalis κοινώς μελισσόχορτο : Χρησιμοποιούνταν σε κολικούς, σε άσθμα, σε λοιμώξεις.

Κομβικό ρόλο στην θεραπεία κατείχαν τα θεραπευτικά κρασιά που περιείχαν δραστικές φυτικές ουσίες.

Η ευρεία αμφισβήτηση των όρων που διέπουν την παραγωγή και διακίνηση του φαρμάκου στην σύγχρονη εποχή, καθώς και οι παρενέργειες των χημικών φαρμάκων που κυριαρχούν στον χώρο της Κλασσικής Ιατρικής, έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη της Εναλλακτικής Ιατρικής, η οποία αποσκοπεί στην θεραπεία του ασθενούς μόνο με ουσίες φυτικής προέλευσης και φυσικές πρακτικές.

Το διεθνώς αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού για φυσικά σκευάσματα δεν άφησε αλώβητη την επιχειρηματική σκέψη που είδε αρκετές φορές σε αυτή την στροφή του καταναλωτικού κοινού μία νέα δυνατότητα κερδοφορίας. Φαρμακευτικές εταιρείες κολοσσοί, άρχισαν να μελετούν φάρμακα παραδοσιακών θεραπευτικών πρακτικών, που τις έπειθαν ότι είχαν αξιοσημείωτες δυνατότητες κέρδους. Παράλληλα δημιουργήθηκαν εταιρείες κολοσσοί τυποποίησης φυσικών συμπληρωμάτων.

Τα φαινόμενα αυτά άσκησαν περαιτέρω επιδράσεις στην καθιερωμένη επιστημονική έρευνα, στην επικρατούσα διεθνή ιατρική κουλτούρα, στις εθνικές πολιτικές που είδαν το αυξανόμενο ενδιαφέρον του παγκόσμιου κοινού για φυσικές παραδοσιακές πρακτικές ως μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να διαφημίσουν τοπικά προϊόντα.
Στα πλαίσια αυτά κράτη και φορείς στην Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία, Βόρεια Ευρώπη χρηματοδοτούν και στηρίζουν την διάδοση παραδοσιακών εμπειρικών θεραπευτικών συστημάτων τους, που περιλαμβάνουν αντίστοιχα την κινέζικη ιατρική, το ρέικι, την αγιουβερδική ιατρική, την ομοιοπαθητική ιατρική. Σταδιακά ιδιωτικά και εθνικά ασφαλιστικά συστήματα περιέλαβαν στις παροχές τους ανάλογες θεραπείες, ιατρικές σχολές περιέλαβαν στα προγράμματα σπουδών τους ανάλογα μαθήματα, διεθνούς φήμης νοσοκομεία ενέταξαν τις εναλλακτικές θεραπευτικές στην φαρέτρα τους, ενώ μεγάλα νοσοκομεία αμιγώς εναλλακτικών πρακτικών δημιουργήθηκαν.
Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες σήμερα το 40% των βορειοευρωπαίων ιατρών χρησιμοποιούν εναλλακτικές μεθόδους, για την θεραπεία προβλημάτων υγείας ορισμένων ασθενών τους. Οι τάσεις αυτές έδωσαν μεγάλη ώθηση στην αύξηση των κονδυλίων που δίδονται για την επιστημονική έρευνα αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας αυτών των παραδοσιακών θεραπευτικών πρακτικών. Μεγάλες πολυκεντρικές μελέτες αξιολόγησης με αυστηρή επιστημονική μεθοδολογία άρχισαν να διεξάγονται.

Η διαμορφούμενη πραγματικότητα δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεάσει προοδευτικά, την σκέψη του παραδοσιακού δυτικοιατρικού κατεστημένου, το οποίο λόγω της ιδιότυπης διαπλοκής που παραδοσιακά συχνά ανέπτυσσε με την χημική φαρμακοβιομηχανία, αντιστάθηκε αρχικώς σθεναρά σε κάθε προσπάθεια απογαλακτισμού της επιστημονικής έρευνας από εμπορικά συμφέροντα που χρηματοδοτούσαν αποκλειστικά ερευνητικά πρωτόκολλα αξιολόγησης σκευασμάτων και μεθόδων με «οικονομικό ενδιαφέρον». Έτσι σταδιακά πέρασε από μία ιδιότυπη και αντιεπιστημονική άρνηση ενασχόλησης με οποιοδήποτε θεραπευτικό σύστημα στερούνταν παχυλών χρηματοδοτήσεων, στον σκεπτικισμό. Ενώ μέχρι πρότινος καταδίκαζε συλλήβδην όλη την καταγεγραμμένη θεραπευτική εμπειρία της ανθρωπότητας εκ των προτέρων ως κομπογιαννιτισμό αρνούμενο τόσο να σχεδιάσει οποιαδήποτε ερευνητικό πρωτόκολλο που να την αξιολογεί όσο και να την αντιμετωπίσει ως οτιδήποτε άλλο εκτός από ένα πεδίο που αφορά αποκλειστικά την ιστορία της ιατρικής, σήμερα αρχίζει να μελετάει με ενδιαφέρον τις έρευνες που εμφανίζονται.

Ο μαχόμενος κλινικός ιατρός πραγματικά εντυπωσιάζεται όταν παρατηρεί ότι παραδοσιακές θεραπείες όπως η κινέζικη ιατρική, η βοτανική ιατρική, η ομοιοπαθητική ιατρική, που ήταν μέχρι πρότινος εξοβελισμένες από σοβαρά κλασσικά ιατρικά συγγράμματα όπως τo Harrison’ s Principles of Internal Medicine, παρουσιάζονται σήμερα στην τρέχουσα έκδοση αναλυτικά και μάλιστα με όλες τις σοβαρά σχεδιασμένες εσχάτως έρευνες, που τις αφορούν.

Στην Ελλάδα παρά το γεγονός ότι η αρχαία ελληνική ιατρική με την επιστημονική μεθοδολογία που θεμελίωσε και τον πλούτο των φυσικών φαρμάκων της, αποτέλεσε την βάση της ευρωπαϊκής βοτανικής ιατρικής αλλά και της σύγχρονης δυτικής ιατρικής, το επιστημονικό ενδιαφέρον είναι ελάχιστο. Η ηγεσία του εθνικού ιατρικού κατεστημένου εμμένει συχνά στην παρωχημένη στάση του απόλυτου αρνητισμού, ενώ η πίεση τόσο από ευαισθητοποιημένα καταναλωτικά κινήματα, όσο και από μία ζώσα και ανήσυχη φαρμακοποιία είναι ελάχιστη. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, συχνά πιθηκίζονται μεθοδολογίες εισηγμένων θεραπευτικών συστημάτων, όπως της ομοιοπαθητικής ιατρικής, της βοτανικής ιατρικής, της αγιουβέρδα, χωρίς να θέλω να υποτιμήσω με το άρθρο αυτό την συμβολή τους στην παγκόσμια δεξαμενή γνώσεων της ανθρωπότητας.

Παρά ταύτα, η κλινική εμπειρία αναδεικνύει καθημερινώς την αποτελεσματικότητα πολλών από τις αρχαίες ελληνικές θεραπευτικές πρακτικές, σε πολλά νοσήματα.