Ποιος θεραπευτικός συνδυασμός ανακουφίζει καούρα, δυσκοιλιότητα, διάρροια και φούσκωμα;
Συγγραφέας Γεράσιμος Μάντζαρης Γράφτηκε στις ,
Στομαχική καούρα, δυσκοιλιότητα, διάρροια και τυμπανισμός, επηρεάζουν καθημερινά πολλούς εξ ημών, κι ας κάνουμε προσπάθεια να το κρύψουμε. Οι λύσεις που επιλέγουμε να ανακουφιστούμε, άλλες φορές έχουν αποτέλεσμα, άλλες πάλι όχι. Ο Γεράσιμος Μάντζαρης*, Γαστρεντερολόγος, μας αναλύει τα αίτια των συχνότερων γαστρεντερικών συμπτωμάτων, αλλά και ποια είναι η ορθή αντιμετώπισή τους.
Κύριε Μάντζαρη, οι καούρες, η δυσκοιλιότητα, η διάρροια και ο τυμπανισμός είναι όντως συχνά γαστρεντερικά συμπτώματα, στον γενικό πληθυσμό;
Τα συμπτώματα που αναφέρατε είναι συχνά, συνήθως οξέα και παροδικά και μπορούν να εμφανιστούν ευκαιριακά σε ποσοστό μέχρι 80% των ενηλίκων στο γενικό πληθυσμό. Μερικά όμως από αυτά μπορεί να ταλανίζουν χρονίως σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού, όπως η χρόνια δυσκοιλιότητα, ιδίως γυναίκες.
Πόσο «αθώα» είναι τα συμπτώματα αυτά και πότε μπορεί να σηματοδοτούν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας;
Συνήθως αυτά τα συμπτώματα οφείλονται σε λειτουργικές παθήσεις του πεπτικού συστήματος, δηλαδή παθήσεις για τις οποίες δεν ανευρίσκουμε κάποια συγκεκριμένη αιτία και οι οποίες δεν απειλούν τη ζωή των ασθενών. Εν τούτοις, οργανικά αίτια, όπως η οισοφαγίτιδα, το πεπτικό έλκος, η κοιλιοκάκη, τα εκκολπώματα του εντέρου, κακοήθειες του πεπτικού μπορεί να προκαλέσουν μερικά από τα συμπτώματα αυτά, ιδίως όταν είναι χρόνια ή υποτροπιάζουν παρά τη συμπτωματική θεραπεία και γι’ αυτό επιβάλλεται η εξέταση από ειδικό γαστρεντερολόγο.
Ας υπενθυμίσουμε ότι, τα συμπτώματα που θα πρέπει χωρίς καθυστέρηση να μας οδηγήσουν στον γιατρό είναι τα λεγόμενα «συμπτώματα συναγερμού», δηλαδή:
- Η οδυνοφαγία (δηλαδή πόνος κατά την κατάποση της τροφής) και η δυσφαγία («σκάλωμα» της τροφής στον οισοφάγο, πίσω από το στέρνο).
καούρα
- ή πόνος στο επιγάστριο, που αφυπνίζει τον ασθενή τη νύκτα
- Χρόνια δυσπεψία που εμφανίζεται σε ασθενείς άνω των 40 ετών.
- Επίμονοι έμετοι, ιδίως μετά το φαγητό, με πρόσφατη απώλεια βάρους και/ή αναιμία.
- Μέλαινα κένωση, δηλαδή κόπρανα «σαν πίσσα» ή ορατό αίμα στα κόπρανα ή βλεννοαιματηρές κενώσεις.
- Ίκτερος (κίτρινη χρώση των επιπεφυκότων και του δέρματος) με ή χωρίς πόνο.
- Αναιμία χωρίς εμφανή απώλεια αίματος, ιδίως όταν υποτροπιάζει παρά τη διόρθωσή της με χορήγηση σιδήρου και βιταμινών.
- Επίμονη χρόνια διάρροια για πάνω από 4 εβδομάδες.
- Ξαφνική εγκατάσταση χρόνιας δυσκοιλιότητας και κοιλιακού άλγους με απώλεια βάρους σε ασθενή που δεν είχε πριν ανάλογα συμπτώματα.
Τα πιο πάνω συμπτώματα συνήθως υποδηλώνουν οργανικές ασθένειες, μερικές φορές σοβαρές, που πρέπει άμεσα να διερευνηθούν από τον ειδικό γαστρεντερολόγο. Η διαγνωστική προσπέλαση θα συμπεριλάβει αναμφίβολα το προσεκτικό ιστορικό, την αντικειμενική εξέταση, εργαστηριακές εξετάσεις, ακτινολογικό έλεγχο και φυσικά την ενδοσκόπηση (γαστροσκόπηση ή/και κολοσκόπηση).
Τι ευθύνεται λοιπόν, περισσότερο για τα λειτουργικά συμπτώματα, η διατροφή, ο τρόπος ζωής γενικότερα, ψυχολογικοί παράγοντες ή μήπως υπάρχει γενετική προδιάθεση κάποιων ατόμων;
Δεν γνωρίζουμε που ακριβώς οφείλονται τα λειτουργικά συμπτώματα. Γι’ αυτό το λόγο και τα εντάσσουμε στα «λειτουργικά σύνδρομα», π.χ. λειτουργικός καύσος, λειτουργική δυσπεψία, σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου («σπαστική» κολίτιδα), κ.ο.κ. Ως σύνδρομο άλλωστε ονομάζουμε μια ομάδα συμπτωμάτων (π.χ. δυσκοιλιότητα, διάρροια ή εναλλαγές τους) που μπορεί να προκαλείται από διάφορα αίτια. Ο ασθενής όμως είναι συνήθως σε θέση να μας πει τι προκαλεί την εμφάνισή τους ή, πιο συχνά, τι τα επιβαρύνει. Μπορεί να ενοχοποιήσει κάποιες τροφές ή κάποια συστατικά τροφών που προκαλούν καούρα, διάρροια, φούσκωμα ή δυσκοιλιότητα. Σαφώς, ψυχολογικοί παράγοντες, το εργασιακό στρες, ο γενικότερος τρόπος ζωής εκλύει ή επιβαρύνει τα συμπτώματα αυτά. Έτσι, ίσως εξηγείται το φαινόμενο ο ίδιος άνθρωπος να παραπονείται ότι το τάδε φαγητό άλλοτε το ανέχεται και άλλοτε τον πειράζει.
Ας θυμηθούμε ότι οι παππούδες μας έτρωγαν διαφορετικά φαγητά, είχαν διαφορετικά ωράρια εργασίας και ξεκούρασης, απολάμβαναν καλύτερα και πιο ξένοιαστα τις μικρές χαρές της ζωής και δεν είχαν το άγχος του σημερινού ανθρώπου, ιδίως των πόλεων. Αυτός ο τρόπος ζωής εμπεδωμένος για αιώνες άλλαξε βίαια τον προηγούμενο αιώνα χωρίς να είμαστε προετοιμασμένοι να τον αφομοιώσουμε.
Σε σχέση με τη γενετική προδιάθεση, αναμφίβολα η χλωρίδα του εντέρου και οι ανοσιακές, ορμονικές, κ.λπ. αποκρίσεις του πεπτικού συστήματος στις τροφές βρίσκονται υπό γενετικό έλεγχο αλλά σε καμιά από τις λειτουργικές παθήσεις δεν έχει τεκμηριωθεί αναμφίβολα μέχρι σήμερα γενετική προδιάθεση, όπως συμβαίνει σε κάποιες οργανικές παθήσεις π.χ. σε μερικές αυτοάνοσες παθήσεις ή την κοιλιοκάκη.
Η αντιμετώπιση των προαναφερόμενων συμπτωμάτων πως πρέπει να γίνεται; Μέσω διατροφής ή μέσω φαρμακευτικής αγωγής;
Με συνδυασμένο τρόπο, διαιτητικές παρεμβάσεις και φαρμακευτική θεραπεία, ανάλογα με τη φύση και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, αν ο ασθενής έχει παροδικά και ευκαιριακά δυσπεψία και παλινδρόμηση θα πρέπει να αποφεύγει το κάπνισμα, τα αναψυκτικά τύπου cola, τους πολλούς καφέδες και τα οινοπνευματώδη ποτά, τα λιπαρά τρόφιμα, να σιτίζεται λίγο και από πολλές φορές, να μη ξαπλώνει αμέσως μετά το φαγητό και να ανασηκώσει το «κεφάλι» του κρεβατιού κατά 20-25 μοίρες. Ο ασθενής με διάρροια θα πρέπει να αποφεύγει, ενώ αντίθετα, ο ασθενής με δυσκοιλιότητα θα πρέπει να λαμβάνει τροφές πλούσιες σε άπεπτο φυτικό υπόλειμμα. Ο ασθενής με φούσκωμα θα πρέπει να αποφεύγει τροφές που είναι «αεριογόνες».
Η φαρμακευτική θεραπεία προσαρμόζεται στη φύση της πάθησης και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Να αρχίζει πάντα με απλά μέτρα και να εμπλουτίζεται σταδιακά με βάση την ανταπόκριση του ασθενούς.
Έτσι, π.χ., αλγινικά εκχυλίσματα φαιοφυκών, μπορούν να ληφθούν αρκετές φορές την ημέρα μετά τα γεύματα και να προσφέρουν ταχεία και σημαντική ανακούφιση της καούρας. Τα σκευάσματα αυτά μπορούν να ληφθούν επικουρικά ακόμη και από ασθενείς που λαμβάνουν ισχυρά αντιεκκριτικά φάρμακα.
Ασθενείς με «φούσκωμα» παράλληλα με διαιτητικές οδηγίες μπορούν να λάβουν σκευάσματα που περιέχουν σιμεθικόνη ή καλύτερα συνδυασμούς σιμεθικόνης με πρεβιοτικές ουσίες. Η σιμεθικόνη «εξαφανίζει» τις φυσαλίδες αέρος που κολλάνε στο τοίχωμα του εντέρου και μειώνει το φούσκωμα. Την ιδιότητα αυτή χρησιμοποιούν πολλοί ενδοσκόποι στην κολοσκόπηση για να μειώσουν τις φυσαλίδες αέρος που εμποδίζουν την ενδελεχή επισκόπηση του εντερικού βλεννογόνου. Παράλληλα, οι πρεβιοτικές ουσίες παρέχουν θρεπτικό υπόστρωμα για τον πολλαπλασιασμό βακτηρίων της εντερικής χλωρίδας που δεν παράγουν αέρια καταστέλλοντας τον αριθμό των αεριογόνων βακτηρίων. Η ινουλίνη π.χ. βοηθά στον πολλαπλασιασμό των διφιδοβακτηρίων (bifidobacteria), ενός από τους πυλώνες της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας. Ήπιες εντερικές λοιμώξεις που προκαλούν αφυδάτωση και ηλεκτρολυτικές διαταραχές και οφείλονται συνήθως σε ιούς (π.χ. rota-ιούς, εντερικούς αδενοϊούς) ή εντεροτοξινογόνα στελέχη κολοβακτηριδίου, όπως και η διάρροια των ταξιδιωτών, μπορούν να αντιμετωπιστούν με τα κλασικά ενυδατωτικά (όπως οι φόρμουλες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ήτοι μισό κουταλάκι αλατιού και μισό μαγειρικής σόδας με 4 κουταλιές σούπας γλυκόζης σε 1 λίτρο νερού).
Η συγχορήγηση όμως ουσιών, όπως ο διοσμεκτίτης (ήτοι, φυσικός άργιλος που μπορεί να ληφθεί από το στόμα), που μπορούν να παγιδεύσουν παθογόνα και να προσροφήσουν τις παραγόμενες τοξίνες βοηθά στην ταχεία λύση της λοίμωξης και την αποκατάσταση των διαταραχών.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι ότι, ασθενείς με εκκολπωμάτωση ή «σπαστική» κολίτιδα ευεργετούνται από τη χορήγηση συνδυασμού διαλυτών και αδιάλυτων ουσιών, που προσροφώντας υγρά φουσκώνουν δημιουργούν ένα «τεχνητό» στρώμα γέλης που επικαλύπτει το εσωτερικό του κόλου. Παράλληλα, εγκλωβίζοντας κοπρανώδες υλικό διογκώνουν το περιεχόμενο του εντέρου διευκολύνοντας την προώθηση του εντερικού περιεχομένου και επιφέροντας ύφεση των συμπτωμάτων της δυσκοιλιότητας.
Τα μη υποχρεωτικώς συνταγογραφούμενα σκευάσματα που κυκλοφορούν στα φαρμακεία και αντιμετωπίζουν τα συγκεκριμένα συμπτώματα του πεπτικού, μπορούν να λαμβάνονται απ’ όλους ή έχουν περιορισμούς;
Ενήλικες ασθενείς χωρίς ανησυχητικά, περιοδικά ή χρονιότερα συμπτώματα, ιδίως εκείνα που έχουν αποδοθεί σε λειτουργικές διαταραχές, όπως η ευκαιριακή παλινδρόμηση οξέος, παροδικά επεισόδια δυσπεψίας και καούρας, μετεωρισμός (φούσκωμα), ήπια οξεία διάρροια λοιμώδους ή μη λοιμώδους αιτίας, χρόνια λειτουργική δυσκοιλιότητα ή εναλλαγές διάρροιας και δυσκοιλιότητας, μπορούν να καταφύγουν σε φάρμακα που διατίθενται χωρίς Ιατρική Συνταγή για συμπτωματική ανακούφιση. Με την προϋπόθεση αυτή δεν υπάρχει περιορισμός στο ποιός ασθενής μπορεί να λάβει αυτές τις θεραπείες. Για τα παιδιά και τους εφήβους υπάρχουν περιορισμοί.
Ο φαρμακοποιός μπορεί να μας βοηθήσει να επιλέξουμε το σκεύασμα που ενδείκνυται για την ανακούφιση των συμπτωμάτων μας; Ή είναι προτιμότερο να αποτανθούμε σε γαστρεντερολόγο;
Ο φαρμακοποιός με γνώση των ιδιοτήτων και των ενδείξεων των συγκεκριμένων σκευασμάτων μπορεί να καθοδηγήσει τον ασθενή στην επιλογή του κατάλληλου φαρμάκου και τη σωστή του λήψη για το χρονικό διάστημα που ενδείκνυται η θεραπεία. Τα μέτρα αυτά είναι απλά, μπορεί να ληφθούν για βραχύ διάστημα σε οξείες καταστάσεις αλλά και χρονιότερα για συμπτώματα που διαρκούν περισσότερο, και δεν ανταγωνίζονται τις κλασικές ιατρικές παρεμβάσεις. Παράλληλα, ο φαρμακοποιός θα κινητοποιήσει τον ασθενή να αναζητήσει ιατρική εξέταση αν η εμπειρική θεραπεία δεν επιφέρει ταχεία ύφεση των ενοχλημάτων του ασθενούς ή αν διαπιστώσει πως ο ασθενής έχει συμπτώματα συναγερμού.
Να θυμόμαστε ότι οι «λειτουργικές» παθήσεις του πεπτικού αν και δεν απειλούν τη ζωή επηρεάζουν σημαντικά την ατομική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ασθενούς. Στις περιπτώσεις αυτές η έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής συνδρομής και η πρώιμη χορήγηση των κατάλληλων οδηγιών σε συνδυασμό με την ψυχολογική και φαρμακευτική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά και να ανακόψουν την πορεία της νόσου προς τα χειρότερα. Ο γιατρός μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να κατανοήσει τη φύση της πάθησής του, να εντοπίσει τα πιθανά αίτια που την προκαλούν, να εντοπίσει τους παράγοντες που πυροδοτούν τα συμπτώματα (π.χ. άγχος, στρες, στερεές τροφές, ποτά ή ροφήματα κ.ο.κ.) και να βοηθήσει τον ασθενή να χειριστεί ο ίδιος τα συμπτώματά του. Όπως προαναφέρθηκε η φαρμακευτική παρέμβαση προσαρμόζεται στη φύση της πάθησης και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων και «χτίζεται» σταδιακά με βάση την ανταπόκριση του ασθενούς σε απλά μέτρα.
Για πόσο χρόνο, όμως, μπορεί κάποιος να κάνει χρήση των σκευασμάτων αυτών προκειμένου να ανακουφιστεί από τα συμπτώματα;
Τα σκευάσματα αυτά είναι απλά, μπορούν να ληφθούν για βραχύ διάστημα σε οξείες καταστάσεις αλλά και χρονιότερα για συμπτώματα που διαρκούν περισσότερο, εφ’ όσον πρόκειται για καθαρά λειτουργικές παθήσεις. Δεν ανταγωνίζονται τις κλασικές ιατρικές παρεμβάσεις, τουναντίον μπορεί να δράσουν επικουρικά για τη συμτπωματική ανακούφιση του ασθενούς. Μπορούν επίσης να ληφθούν επανειλημμένα σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα αν τα συμπτώματα υποτροπιάζουν. Απλά, πρέπει να τονιστεί ξανά ότι δεν υποκαθιστούν την ιατρική εξέταση. Επομένως, αν δεν επιφέρουν ύφεση των ενοχλημάτων του ασθενούς σε εύθετο χρονικό διάστημα θα πρέπει άμεσα να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια.
Και μια τελευταία ερώτηση. Έχουν παρατηρηθεί παρενέργειες από τη χρήση των μη υποχρεωτικώς συνταγογραφούμενων σκευασμάτων για την ανακούφιση των γαστρεντερικών ενοχλήσεων; Τα παιδιά μπορούν να τα χρησιμοποιούν;
Οι ουσίες που εμπεριέχουν τα συγκεκριμένα σκευάσματα δεν έχουν ιδιαίτερες ανεπιθύμητες ενέργειες, εάν ληφθούν για τις σωστές ενδείξεις, που αναγράφονται στο φύλλο οδηγιών χρήσης τους, και γι’ αυτό άλλωστε χορηγούνται χωρίς ιατρική συνταγή. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορούν να χορηγηθούν σε παιδιά, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις. Έτσι, παιδιά και έφηβοι δεν μπορούν να λάβουν τις διαλυτές και αδιάλυτες φυτικές ίνες ούτε τους συνδυασμούς σιμεθικόνης-πρεβιοτικών για «φούσκωμα». Τα συμπτώματα άλλωστε αυτά θέλουν διερεύνηση στην παιδική και εφηβική ηλικία. Τουναντίον, οι έφηβοι (ηλικίες άνω των 12 ετών, αλλά όχι παιδιά) ή έγκυες γυναίκες μπορούν να λάβουν αλγινικά σκευάσματα για συμπτώματα παλινδρόμησης και δυσπεψίας. Σε αντίθεση με τα ως άνω, τα ηλεκτρολυτικά διαλύματα με προσροφητικές ουσίες, όπως ο διοσμεκτίτης, μπορούν να χορηγηθούν σε μικρές ηλικίες, δηλαδή παιδιά ηλικίας άνω των 5 ετών, ακριβώς γιατί οι ηλικίες αυτές προσβάλλονται συνήθως από τις προαναφερόμενες εντερικές λοιμώξεις που αν και αυτοπεριοριζόμενες μπορεί να οδηγήσουν σε ταχεία αφυδάτωση των μικρών παιδιών.
* Ο Γεράσιμος Μάντζαρης, MD, PhD, AGAF, FEBG, Γαστρεντερολόγος, είναι Συντονιστής Διευθυντής του Γαστρεντερολογικού Τμήματος του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός». Το ερευνητικό ενδιαφέρον του είναι έντονο για την εντερική φυσιολογία και ανοσολογία, τις Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Εντεροπάθειες και τις λοιμώξεις του πεπτικού. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 100 εργασίες σε σημαντικά ιατρικά περιοδικά με πάνω από 3.500 βιβλογραφικές αναφορές. Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας (ΕΓΕ), είναι Πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης της Ελκώδους Κολίτιδας και της νόσου του Crohn (ΕΟΜΙΦΝΕ), τέως Πρόεδρος της Επιτροπής Εκπαίδευσης της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Μελέτης της Ελκώδους και της Crohn [European Crohn’s and Colitis Organization (ECCO)]. Έχει συμμετάσχει στη συγγραφή των αρχικών και των επικαιροποιημένων κατευθυντήριων οδηγιών για την Ελκώδη Κολίτιδα και τη νόσο Crohn της ECCO και της ΕΓΕ, καθώς και στη συγγραφή της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας για την Ιστοπαθολογία των ως άνω νόσων. Είναι Μέλος της American Gastroenterological Association (AGA), της British Society of Gastroenterology (BSG), του American College of Gastroenterology, του Παγκόσμιου Οργανισμού για την Μελέτη της IBD (IOIBD), της ECCO και της Society for Mucosal Immunology. Επιπλέον, είναι μέλος της συντακτικής ομάδας των Journal of Crohn’s and Colitis, Ιnflammatory Bowel Disease, Gastroenterology Research and Practice, Annals of Gastroenterology. Είναι κριτής εργασιών σε πολλά γαστρεντερολογικά περιοδικά και έχει οργανώσει ως πρόεδρος ή μέλος οργανωτικών επιτροπών πολλά ελληνικά και διεθνή συνέδρια.
Μαίρη Μπιμπή
