Προβλήματα ψυχικής έντασης παιδιών
Συγγραφείς: Ευστράτιος Παπάνης & Αγνή Βίκη Γράφτηκε στις ,
Το άγχος δεν είναι σαφώς εστιασμένο σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα ή σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Μπορεί να είναι γενικευμένος, αόριστος, αιωρούμενος φόβος να διαπερνά τα πάντα, να απλώνεται ελεύθερα, να εκφράζεται σαν ένα αόριστο και γενικευμένο συναίσθημα εσωτερικής έντασης.
Ενώ οι ενήλικοι μπορούν να αποκρύπτουν, να καμουφλάρουν, τα συναισθήματά τους, και μάλιστα τόσο καλά, ώστε να είναι αδύνατον ο άλλος να καταλάβει πώς ακριβώς νιώθουν, τα παιδιά, αντίθετα, συμπεριφέρονται με τρόπο περισσότερο άμεσο, περισσότερο διαφανή.
Ένας ψυχολόγος λέει ότι, αν και τα παιδιά δεν εκφράζουν άμεσα στην έκδηλη συμπεριφορά τους τα συναισθήματά τους, εύκολα μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τα άγχη τους στην υπερένταση, στην αδιάκοπη ανησυχία, στην υπερκινητικότητα, στην ονειροπόληση, στο στερεοτυπικό λίκνισμα του σώματος μπρος-πίσω, στη συχνουρία, στις διαταραχές της ομιλίας, στην απώλεια της όρεξης, στην παλινδρόμηση σε μορφές συμπεριφοράς της βρεφικής ηλικίας, στα συχνά κλάματα, στο πείσμα, στα υστερικά ξεσπάσματα και στους ιδιόρρυθμους νευρικούς μανιερισμούς, όπως η ονυχοφαγία, το πιπίλισμα του δακτύλου, το ανοιγο-κλείσιμο των ματιών, το ξύσιμο των γεννητικών οργάνων κ.λπ.
Αν παρατηρήσει κανείς παιδιά την ώρα που παρακολουθούν σκηνές τρόμου και έντασης στην τηλεόραση, θα δει να τρώνε τα νύχια τους, να πιπιλίζουν τον αντίχειρά τους, να τσιμπούν το δέρμα τους, να τραβούν τα μαλλιά τους κ.λπ. Αυτές οι μορφές συμπεριφοράς είναι αρκετά λειτουργικές-φυσιολογικές: μειώνουν την εσωτερική ένταση που δοκιμάζει το παιδί. Το κακό όμως με τις εκδηλώσεις αυτές είναι ότι εμφανίζονται και όταν δεν υπάρχει κάποια σαφής προφανής πρόκληση-αιτία και ότι μπορούν να είναι τόσο επίμονες, ώστε να θεωρηθούν ως πρόβλημα εσωτερικής ψυχικής έντασης. Επειδή είναι άκομψες και ενοχλητικές, οι γονείς τις χαρακτηρίζουν «κακές» συνήθειες. Οι ψυχολόγοι τις ονομάζουν συνήθειες εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης ή συνήθειες «εσωτερικής χαλάρωσης». Τα παιδιά εκδηλώνουν τις συνήθειες χαλάρωσης – και τις «απολαμβάνουν» φανερά, ενώ οι ενήλικοι έχουν μάθει να τις αποκρύπτουν ή να βρίσκουν κάποιες άλλες κοινωνικά αποδεκτές: καπνίζουν ή μασουλούν γλυκά ή μασούν τσίκλα, ως υποκατάστατο αυτών των συνηθειών.
Όταν οι συνήθειες της εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης είναι μέρος άλλου σοβαρού προβλήματος, τότε υπάρχουν και άλλα σημάδια ψυχικής διαταραχής. Ο Arthur Jersild μας δίνει ένα χρήσιμο στοιχείο για το άγχος: «Ένα από τα χαρακτηριστικά του αγχώδους ατόμου είναι ότι, στις αντιδράσεις του, υπερβαίνει τα όρια, το παρακάνει. Ένα απλό επιτιμητικό σχόλιο ή κριτική μπορεί να το εξοργίσει και να το κάνει «εκτός εαυτού» ή, όταν πραγματικά συγκινηθεί για κάτι, μπορεί να γίνει υπερβολικά ήρεμος, όπως θα ήταν αν τον εξανάγκαζαν να αποκρύψει τα συναισθήματά του». Το αγχώδες παιδί αντιδρά συχνά με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από αυτόν που θα περίμενε κανείς.
Όταν οι συνήθειες εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης εμφανίζονται μεμονωμένες και είναι λιγότερο επίμονες και λιγότερο έντονες, μπορεί απλώς να φανερώνουν ελαφρά και τρέχοντα προβλήματα προσαρμογής – τις κοινές αναπτυξιακές εντάσεις.
Παρακάτω θα περιγράψουμε μερικές από αυτές τις συνήθειες χαλάρωσης. Πρέπει όμως να μην ξεχνάμε πως οι περισσότερες από τις εκδηλώσεις αυτές εμφανίζονται στη συμπεριφορά των παιδιών που τα αποκαλούμε «φυσιολογικά» (Herbert, 1995).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ανδρέου, Ε. (1997). Ενδοπρωσωπικοί παράγοντες και προβλήματα συμπεριφοράς σε παιδιά σχολικής ηλικίας: έρευνα σε μαθητές Δ’ και ΣΤ τάξης του Δημοτικού σχολείου. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Bey-janaud, Ε., Foubert, j-m. & Γαλάνη, Σ. (1985). 101 συμβουλές για να κατανικήσετε φόβους και φοβίες. Αθήνα: Φυτράκης – Hachette.
Eberlein, G. & Κουναλάκη, Α. (1980). Φοβίες και άγχη στα παιδιά. Αθήνα: Νότος.
Herbert, M. (1993). Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας. Τόμος Πρώτος. (Eπιμ. Νέστορος, I.) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Herbert, M. (1995). Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας. Τόμος Δεύτερος. (Eπιμ. Νέστορος, I.) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Herbert, Μ. (1997). Ψυχολογική φροντίδα του παιδιού και της οικογένειάς του. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Herbert, Μ. (1998). Η κακή συμπεριφορά: βοηθώντας του γονείς να αντιμετωπίσουν το παιδί με διαταραχές διαγωγής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Meyer, M. (1991). Νικήστε τις φοβίες. (Επιμ. Κασβίκης, Ι.). Αθήνα: Λήθη.
Παρασκεύοπουλου, Ι. (1986). Εξελικτική Ψυχολογία. Τόμ. 1-4. Αθήνα.
Παπαγιώργη, Κ. (1999). Σύνδρομο αγοραφοβίας. Αθήνα: Καστανιώτη.
Παπαδημητρίου, Γ. (1974). Ειδική Ψυχιατρική: Νοσολογία – Θεραπευτική. Αθήνα: Γρηγόριος Παρισιανός.
Μπουλουγούρη, Γ. (1992). Φοβίες και η αντιμετώπισή τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Thoma, R. & Ήλεκτρη, Χ. (1964). Παιδικοί φόβοι. Αθήνα: Bασιλικόν Εθνικόν Ίδρυμα. Τομέας ψυχικής υγιεινής.
