Η Βρογχική Υπεραπαντητικότητα (ΒΥΑ) είναι η έκφραση της υπερευαισθησίας των  αεραγωγών με τη μορφή της μεταβλητής απόφραξης σε μια σειρά από φυσικά, χημικά και φαρμακευτικά ερεθίσματα. Είναι μια από τις πιο συχνές διαταραχές της συμπεριφοράς του αναπνευστικού συστήματος (1). Αποτελεί χαρακτηριστικό του Βρογχικού άσθματος, πιθανόν όμως να εμφανιστεί σε άλλες οξείες ή χρόνιες παθολογικές καταστάσεις ή ακόμα και φυσιολογικά:

Άσθμα

Αλλεργική ρινίτις

Ατοπία

ΧΑΠ

Λοιμώξεις αναπνευστικού

Έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες

Ξένος σώμα

Κυστική ίνωση

Φυματίωση

Καρδιακή ανεπάρκεια

Νεφρική ανεπάρκεια

Θυροειδοπάθειες

Καπνιστές

Φυσιολογικοί

Η συχνότητα της ΒΥΑ ποικίλει στις διάφορες μελέτες από 4-35% ενώ φαίνεται στο γενικό ασυμπτωματικό πληθυσμό να μην ξεπερνά το 15 % (2).Οι Burney και συν. κατέδειξαν σε ένα πληθυσμό 511 ατόμων ηλικίας 18-65 ετών από δύο διαφορετικές περιοχές της Νοτίου Αγγλίας, χρησιμοποιώντας πρόκληση στην ισταμίνη, συχνότητα της τάξης 14% (3). Η ΒΥΑ συσχετιζόταν στην συγκεκριμένη μελέτη με ατοπία ( θετικές δερματικές δοκιμασίες σε μείζονα άεροαλλεργιογόνα) και το κάπνισμα. Επίσης ήταν αυξημένη στο θήλυ γενικό πληθυσμό και σε άτομα με ιστορικό συριγμού και ρινίτιδας. Οι Paoletti και συν χρησιμοποιώντας διαφορετικά όρια σε σχέση με την πτώση της FEV1 (10,15,20 %) διαφορετικά ποσοστά συχνότητας (55, 39, 26%, αντίστοιχα) σε ένα πληθυσμό 1.694 ατόμων ηλικίας 8-73 ετών (4).

Σχετικά με τον παιδιατρικό πληθυσμό η συχνότητα σε τρεις διαφορετικές περιοχές της Αυστραλίας και Ν. Ζηλανδίας 6-11 ετών ήταν 14.9-20.1 % (5). Σε μια άλλη μελέτη των Baker και συν σε 527 παιδιά ηλικίας 7-11 ετών η συχνότητα ήταν 16% (6). Άσθμα, ρινίτιδα, έκζεμα και θετικό οικογενειακό ιστορικό ήταν πιο συχνά σε αυτά τα παιδιά.

Ενώ αρχικά η ΒΥΑ θεωρείτο μια στατική ιδιότητα των αεραγωγών, γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι αποτελεί μια δυναμική μεταβλητή διαδικασία. Είναι πιθανόν να προκληθεί λόγω περιβαλλοντικών ερεθισμάτων και να περιορισθεί είτε αυτόματα ή λόγω αντιφλεγμονώδους αγωγής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια τυχαιοποιημένη μελέτη των Rijken και συν σύμφωνα με την οποία σε ένα πληθυσμό ο οποίος παρακολουθήθηκε σε διάστημα 18 ετών φάνηκε ότι, με μέτρο όμως πτώση της FEV1≥ 10%, 41% παρέμειναν φυσιολογικοί (PC10≥32 mg/ ml)11% παρέμειναν θετικοί (PC10≤16 mg/ ml) και 48% δεν είχαν σταθερή απάντηση (7).
ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΒΥΑ

Γενετικό υπόστρωμα-Ατοπία

Οι γενετικοί παράγοντες που συμμετέχουν στην παθογένεια του άσθματος είναι συνυφασμένοι  σε μεγάλο βαθμό με την ατοπία. Η σύνδεση της ατοπίας με τη ΒΥΑ είναι σαφής αλλά ούτε όλοι οι ατοπικοί πάσχουν από ΒΥΑ ούτε όλοι οι πάσχοντες από ΒΥΑ είναι ατοπικοί.

Η παρουσία ατοπίας ελέγχεται με δερμοαντιδράσεις δια νυγμού ή με εργαστηριακό έλεγχο της ειδικής IgE   σε μείζονα αεροαλλεργιογόνα (8) (σε πάνελ τουλάχιστον 8, για τον Ελλαδικό χώρο: Grasses, Parietaria, Olea, Dermatophagoides Pteronyssinus, Dermatophagoides Farinae, Cat, Dog, Alternaria alternata). Η δερμοαντίδραση θεωρείται θετική εφόσον ο πομφός, που αξιολογείται μετά από 15 λεπτά είναι > 3 mm, με απαραίτητη τη χρησιμοποίηση αρνητικού (αλβουμίνη) και θετικού μάρτυρα (ισταμίνη). Τα υψηλά επίπεδα ολικής IgE ορού συσχετίζονται με την εμφάνιση ΒΥΑ(9). Η συμμετοχή του γενετικού παράγοντα επιβεβαιώνεται από το γεγονός της γειτνίασης αντίστοιχου υλικού στο χρωμόσωμα 5 τόσο για τα επίπεδα ολικής IgE ορού όσο και για την ΒΥΑ (10).

Οι περισσότεροι ασθενείς με ΒΥΑ που θα εμφανίσουν άσθμα πιθανώς έχουν θετικό ατομικό ή κληρονομικό αναμνηστικό ατοπίας (11).

Άτομα με κληρονομικό αναμνηστικό άσθματος εμφανίζουν σε υψηλότερα ποσοστά ΒΥΑ (12,13). Γενικά το κληρονομικό αναμνηστικό άσθματος φαίνεται να συνδέεται με την ασυμπτωματική και η ατοπία με την συμπτωματική  ΒΥΑ.

Ηλικία

Η ΒΥΑ είναι συχνότερη στον παιδιατρικό πληθυσμό. Στους ενήλικες αυξάνεται με την ηλικία. Αν και η παρατήρηση αυτή θα μπορούσε να αποδοθεί σε διάφορους άλλους παράγοντες (χρόνια έκθεση σε ρύπους, φυσική πορεία μεταβολής εύρους των αεραγωγών, πτώση οιστρογόνων κ.α.) φαίνεται τελικά η επίδραση της ηλικίας να είναι άμεση (14).  Η συνολική εικόνα συνεπώς καταδεικνύει αυξημένα ποσοστά στα παιδιά και την τρίτη ηλικία.

Φύλο

Στον παιδικό πληθυσμό χωρίς άσθμα η ΒΥΑ είναι διπλάσια στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Στους ενήλικες όμως  ΒΥΑ είναι συχνότερη στο θήλυ πληθυσμό αν και δεν φαίνεται να παίζει ρόλο στην εμφάνιση συμπτωμάτων (12,15). Η αλλαγή στη συχνότητα σε σχέση με το φύλο γίνεται στην εφηβική ηλικία. Υποθέσεις σχετικές με την ερμηνεία του φαινομένου αφορούν το εύρος των αεραγωγών και το ορμονικό υπόστρωμα.

Λοιμώξεις αναπνευστικού

Το ατομικό αναμνηστικό λοιμώξεων αναπνευστικού δεν φαίνεται να επηρεάζει την πιθανότητα εμφάνισης ΒΥΑ (16)

Κάπνισμα

Η ΒΥΑ είναι συχνότερη στους καπνιστές. Επίσης στους παθητικούς καπνιστές και ακόμα περισσότερο στους μεγαλύτερους σε ηλικία αφού φαίνεται η διάρκεια έκθεσης να αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης ΒΥΑ. Ο πιο πιθανός μηχανισμός είναι η καταστροφική επίδραση του καπνού (αποδεδειγμένα δοσοεξαρτώμενη) στο επιθήλιο των αεραγωγών με αποτέλεσμα την εξελικτική απόπτωση του.

Γενικά στα άτομα με γενετική προδιάθεση οι ευαισθητοποιοί παράγοντες (ή /και οι λοιμώξεις / τοξικοί παράγοντες) μπορούν να ενεργοποιήσουν φλεγμονή των αεραγωγών ή remodeling. Εφόσον αυτή η διαδικασία συνεχιστεί ασυμπτωματική και εν συνεχεία συμπτωματική ΒΥΑ μπορεί να εμφανιστεί. Αυτές οι μεταβολές μπορεί να είναι αναστρέψιμες στους περισσότερους όμως είναι μόνιμες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Woolcock AJ. What is bronchial hyperresponsiveness from the clinical standpoint? In: Page CP, Gardiner PJ, editors. Airway hyperresponsiveness: is it really important for asthma? Oxford: Blackwell Scientific Publication; 1993. p. 1–9.

2. Jansen DF, Timens W, Kraan J, Rijcken B, Postma DS. (A)Symptomatic bronchial hyper-responsiveness and asthma. Respir Med 1997; 91:121–134

3. Burney PG, Britton JR, Chinn S, Tattersfield AE, Papacosta AO, Kelson MC, Anderson F, Corfield DR. Descriptive epidemiology of bronchial reactivity in an adult population: results from a community study. Thorax 1987; 42:38–44.

4. Paoletti P, Carrozzi L, Viegi G, Modena P, Ballerin L, Di Pede F, Grado L, Baldacci S, Pedreschi M, Vellutini M, et al Distribution of bronchial responsiveness in a general population: effect of sex, age, smoking and level of pulmonary function.  Am J Respir CritCare Med 1995; 151: 1770-1777

5. Asher MI, Pattermore PK, Harrison MC, Mitchel EA, Rea HH, Stewart AW, Woolock AJ International comparison of asthma symptoms and bronchial hyperresponsiveness. Am Rev Respir Dis 1988;138:524-529

6. Backer V, Bach-Mortensen N, Dirksen A. Prevalence and predictors of bronchial hyperresponsiveness in children 7-16 years. Allergy 1989; 44:214-219.

7. Rijcken B, Scouten JP, Weiss ST, Rosner B, De Vries K, Van der Lende R. Long term variability of bronchial hyperresponsiveness to histamine in a random population sample of adults. Am Rev Respir Dis 1993; 148:944-949

8. Dreborg S. Skin tests Used  in Type I Allergy Testing. Position paper. (Prepared by the Sub-Committee on Skin Tests of the European Academy of Allergology and Clinical Immunology) Allergy1989;  44 (Suppl 10): 22

9. Peat JD, Toelle BG, Derman J, van den Berg R, Britton WJ, Woolcock AJ. Serum IgE levels, atopy, and asthma in young adults: results from a longitudinal cohort study. Allergy 1996; 51:804-10

10. Dirkje S. Postma,  Eugene R. Bleecker,, Pamela J. Amelung, Kenneth J. Holroyd, Jianfeng Xu, Carolien I.M. Panhuysen,  Deborah A. Meyers and Roy C. Levitt, . Genetic Susceptibility to Asthma — Bronchial Hyperresponsiveness Coinherited with a Major Gene for Atopy N Engl J Med 1995; 333:894–900

11. Jansen DF, Rijcken B, Schouten JP, Kraan J, Weiss ST, Timens W, Postma DS. The relationship of skin test positivity, high serum total IgE levels, and peripheral blood eosinophilia to symptomatic and asymptomatic airway hyperresponsiveness. Am J Respir Crit Care Med 1999; 159:924–931.

12. Laprise C, Boulet LP. Airway responsiveness and atopy in families of patients with asthma. Clin Invest Med 1996; 19:461–469.

13.Gray L, Peat JK, Belousova E, Xuan W, Woolcock AJ. Family patterns of asthma, atopy and airway hyperresponsiveness: an epidemiological study. Clin Exp Allergy 2000;30:393–399

14. N. Scichilone, M. Messina, S. Battaglia, F. Catalano and V. Bellia.  Airway hyperresponsiveness in the elderly: prevalence and clinical implications Eur Respir J 2005; 25:364-375

15.  Jansen DF, Timens W, Kraan J, Rijcken B, Postma DS. (A)Symptomatic bronchial hyper-responsiveness and asthma. Respir Med 1997;91:121–134

16. Kolnaar BG, Folgering H, van den Hoogen HJ, van Weel C. Asymptomatic bronchial hyperresponsiveness in adolescents and young adults. Eur Respir J 1997;10:44–50