Πώς συμβαίνει η μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση;
Συγγραφέας Κυριάκος Αλουμάνης Γράφτηκε στις ,
Η οστεοπόρωση είναι μία πάθηση που απασχολεί όλο και περισσότερους ασθενείς, ιδίως γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με την πάθηση και τη θεραπεία της. Ωστόσο, γιατί παθαίνουμε οστεοπόρωση;
Μορφολογικά τα οστά διακρίνονται σε σπογγώδη (20% του σκελετού) που δέχονται δυνάμεις συμπίεσης και δρουν σαν αμορτισέρ (πχ το μεγαλύτεο μέρος των σπονδύλων) και συμπαγή (80% του σκελετού) που αντιστέκονται σε στρέψη και καμπύλωση, όπως είναι κυρίως τα μακρά οστά. Τα οστά μας αποτελούνται από ένα ιστό που καλείται «οστίτης» και περιλαμβάνει κύτταρα και θεμέλιο ουσία.
Η θεμέλιος ουσία αποτελείται από κολλαγόνο και μόρια υδροξυαπατίτη, ενός υλικού πλούσιου σε ασβέστιο.
Η σύνθεση αυτών των υλικών μοιάζει απλοϊκά με καραβόσκοινο βουτηγμένο σε ασβέστη: αν υπήρχε μόνο το καραβόσκοινο, αυτό θα ήταν πολύ ελαστικό αλλά καθόλου σταθερό, με αποτέλεσμα να μη στέκεται.
Αν υπήρχε μόνο ο ασβέστης θα ήταν πολύ σταθερός αλλά καθόλου ελαστικός με αποτέλεσμα να σπάει εύκολα στην πίεση.
Άρα κολλαγόνο + υδροξυαπατίτης δημιουργούν ένα υλικό ανθεκτικό και ταυτόχρονα σχετικά εύκαμπτο για να αντέχει σε πιέσεις. Το υλικό αυτό φθείρεται με το χρόνο και πρέπει να αντικαθίσταται.
Την εργασία αυτή αναλαμβάνουν τα ειδικά οστικά κύτταρα.
Τα κύτταρα του οστού (οι οστεοβλάστες και οι οστεοκλάστες) δρουν συνεργικά προκειμένου να αντικαταστήσουν παλαιό οστό με νέο. Κάθε χρόνο ανανεώνεται περίπου 30% της συνολικής σκελετικής μας μάζας.
Μέσα σε διάρκεια ενός τριμήνου, σε πολλά σημεία του σκελετού μας, οι οστεοκλάστες απορροφούν οστό για 3 ημέρες, ενώ μετά οι οστεοβλάστες, για 70 ημέρες, στρώνουν στα ίδια σημεία τόσο καινουργιο οστό όσο αυτό που απορροφήθηκε (ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ισοδύναμο). ‘Ετσι η οστική μάζα διατηρείται θεωρητικά σταθερή. Πρόκειται δηλαδή για την ίδια διαδικασία με αυτή που βλέπουμε στην ασφαλτόστρωση ενός δρόμου.
Ένα μηχάνημα αφαιρεί την παλιά φθαρμένη άσφαλτο και ένα άλλο στρώνει νέα άσφαλτο στο ίδιο πάχος με την παλιά.
Τα οστά μας, όπως όλα τα υλικά, έχουν κάποιες ιδιότητες που τους προσδίδουν την αντοχή που έχουν.
Οι βασικές παράμετροι οστικής αντοχής είναι η Ποσότητα (Μάζα, Πυκνότητα, Μέγεθος οστού) και η Ποιότητα (μακροαρχιτεκτονική, μικροαρχιτεκτονική, οστική εναλλαγή και ιδιότητες του υλικού (επιμετάλλωση, δεσμοί Κολλαγόνου, μικρορωγμές). Η μάζα και η οστική εναλλαγή (δηλαδή η διαδικασία απορρόφησης και παραγωγής οστού που αναφέραμε πιο πάνω) είναι οι δύο κύριες παράμετροι που θα θέλαμε να αναλύσουμε σχετικά με την εμμηνόπαυση.
Στην οστική εναλλαγή και τη λειτουργία των κυττάρων που αναφέραμε παίζουν ρόλο πολλές ορμόνες, μεταξύ των οποίων τα οιστρογόνα. Τα οιστρογόνα δρουν στα οστά ενεργοποιώντας την απόπτωση (το θάνατο) των οστεοκλαστών και αναστέλοντας την απόπτωση των οστεοβλαστών. Άρα έχουν ένα ρόλο που βοηθά την παραγωγή οστού.
Η μάζα οστών κάθε ανθρώπου φθάνει στο μέγιστό της περι την ηλικία των 30 ετών. Η η μέγιστη μάζα που αποκτούμε αναφέρεται ως κορυφαία οστική μάζα και επηρεάζεται από κληρονομική προδιάθεση, ορμονικούς παράγοντες, κύηση-γαλουχία, διατροφή σε ασβέστιο, άσκηση, κάπνισμα, νοσήματα κατά την περίοδο της ανάπτυξης κλπ. Η κορυφαία οστική μάζα στους άνδρες είναι 20-30% μεγαλύτερη απότι στις γυναίκες. Όσο μεγαλύτερη είναι η κορυφαία οστική μάζα μιας γυναίκας τόσο μικρότερη θα είναι η πιθανότητα της να αναπτύξει οστεοπόρωση μετά την εμμηνόπαυση.
Από την ηλικία των 30 και μετά, ο σκελετός υφίσταται μια πολύ βραδεία απώλεια, ωστόσο η σημαντική αλλαγή έρχεται με την εμμηνόπαυση. Κατά την εμμηνόπαυση, δηλαδή τη μόνιμη διακοπή της εμμήνου ρύσεως (διακοπή για τουλάχιστον ένα έτος) λόγω ανεπάρκειας των ωοθηκών, η έλλειψη των οιστρογόνων ενισχύει τη δράση των οστεοκλαστών (που «τρώνε» οστό) έναντι των οστεοβλαστών (που παράγουν οστο) και επιταχύνει τον ρυθμό οστικής απώλειας. Ειδικά την πρώτη δεκατετία μετά την εμμηνόπαυση οι γυναίκες βιώνουν μια φάση ταχύτερης απώλειας 2-3% η οποία επιβραδύνεται μετά. Άρα η έλλειψη οιστρογόνων οδηγεί σε αυξημένη οστική εναλλαγή με υπεροχή της οστικής απορρόφησης και ελαττωμένη οστική παραγωγή. Αυτή η μετεμμηνοπαυσιακή οστική απώλεια είναι φυσιολογικό φαινόμενο και δεν οδηγεί κατ’ανάγκη σε οστεοπόρωση, εφόσον είτε η κορυφαία οστική μάζα είναι αρκετά μεγάλη είτε η αυξημένη απώλεια δεν φέρνει την οστική μάζα σε τόσο χαμηλό επίπεδο. Γίνεται λοιπόν φανερό, πως η πρόληψη της μετεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης ξεκινά ήδη από την εφηβεία με την επίτευξη και διατήρηση το δυνατόν μεγαλύτερης οστικής μάζας!
Η μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση προκαλείται από τη διαταραχή στην ισορροπία ανάμεσα στην οστεοπαραγωγή και την οστική αποδόμηση που συνεχίζεται δια βίου στον ανθρώπινο σκελετό, μειώνοντας την οστική μάζα του ατόμου κάτω από ένα επίπεδο: για να διαγνώσουμε οστεοπόρωση πρέπει η οστική μας πυκνότητα (όπως μετριέται με την ειδική απεικονιστική μέθοδο DEXA) να είναι μικρότερη από -2,5 τυπικές αποκλίσεις (SD) κάτω από τη κορυφαία οστική μάζα.
Όπως είπαμε, η οστεοπόρωση είναι χρόνια νόσος, που χαρακτηρίζεται από δύο σημαντικά στοιχεία: τη μειωμένη οστική μάζα και τη διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής του οστού, με αποτέλεσμα αυξημένη ευθραυστότητα και επιδεκτικότητα σε κατάγματα. Η αυξημένη ευθραυστότητα του σκελετού, λόγω της υποβαθμισμένης ποιότητας και της μειωμένης μάζας των οστών μπορεί να μην δώσει κανένα προειδοποιητικό σύμπτωμα. Εφόσον, όμως προκύψουν κατάγματα, στα κλινικά συμπτώματα της νόσου μπορεί να περιλαμβάνονται η οσφυαλγία, η απώλεια ύψους ή/και το ιστορικό καταγμάτων.
Από τα εντυπωσιακά στατιστικά νούμερα της οστεοπόρωσης αναφέρουμε ότι 1 στις 3 γυναίκες >50 ετών υφίστανται κατάγματα λόγω οστεοπόρωσης, ότι υπάρχουν >8,9 εκατ. κατάγματα ετησίως και ότι συμβαίνει ένα οστεοπορωτικό κάταγμα κάθε 3 δευτερόλεπτα. Τέλος, υπάρχουν 200 εκατ άτομα με οστεοπόρωση παγκοσμίως. Ο κίνδυνος του οστεοπορωτικού κατάγματος κατά τη μετεμμηνοπαυσιακή περίοδο στις γυναίκες είναι 40% σε σχέση με 13% στους άνδρες.
Συνοψίζοντας, αναφερθήκαμε στο μηχανισμό με τον οποίο τα οστά ανανεώνονται και στη δράση των οιστρογόνων στη διαδικασία αυτή. Μιλήσαμε για την κορυφαία οστική μάζα του ατόμου και τη σημασία του να είναι αυτή υψηλή κατά την έναρξη της εμμηνόπαυσης, ώστε όποια απώλεια να μη φέρει την οστική μάζα της γυναίκας σε επίπεδα τόσο χαμηλά ώστε να την εντάσσουν στην κατηγορία της οστεοπόρωσης.
Στο παραπάνω σχήμα βλέπουμε πως υπάρχουν πολλοί παράγοντες (οστικοί και άλλοι πχ πτώσεις) που θα οδηγήσουν σε ένα κάταγμα. Στόχος αυτής της ενημέρωσης είναι να κατανοηθεί ο μηχανισμός αλλά και οι ενέργειες που μπορεί να κάνει μια γυναίκα για να βοηθήσει τα οστά της. Σωστή διατροφή, άσκηση, διακοπή καπνίσματος, θα πρέπει να εφαρμόζονται ήδη από την εφηβεία και εντεύθεν, ώστε να μας φέρνουν σε ευνοϊκότερη θέση, από άποψης ποσότητας και ποιότητας οστού, κατά την έναρξη της εμμηνόπαυσης.
