Aνοσοθεραπεία: μαγικό κλειδί κατά του καρκίνου
Συγγραφείς: Αμάντα Ψυρρή, Έλενα Λινάρδου & Αθηνά Χριστοπούλου Γράφτηκε στις ,
Με «σημαία» τα εντυπωσιακά αποτελέσματα του πρώτου ανοσοφαρμάκου κατά του μελανώματος, η νέα θεραπευτική προσέγγιση ενάντια στον καρκίνο απογειώνεται. Σύντομα αναμένονται φάρμακα και για πολλές άλλες μορφές της νόσου.
Το νέο αντίσωμα (με κόκκινο χρώμα) βάζει «φρένο» στη σύνδεση του λευκού αιμοσφαιρίου (γαλάζιο χρώμα) με το καρκινικό κύτταρο, διαλύοντας την ασπίδα (πορτοκαλί) που δημιουργεί το καρκινικό κύτταρο και απελευθερώνοντας έτσι το ανοσοποιητικό ώστε να επιτεθεί στον όγκο
(Πηγή: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: UCLA)
Μια νέα εποχή φαίνεται να ανατέλλει στη θεραπεία του καρκίνου, όπως αποδείχθηκε περίτρανα και στο πρόσφατο συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ιατρική Ογκολογία (ESMO) στη Μαδρίτη, τις εργασίες του οποίου παρακολούθησε «Το Βήμα». Μια εποχή που φέρει τον τίτλο της ανοσοθεραπείας, δηλαδή της απελευθέρωσης του «μπλοκαρισμένου» ανοσοποιητικού συστήματος των ασθενών, ώστε να μπορεί το ίδιο να πολεμά τους όγκους. Το πρώτο φάρμακο αυτής της καινούργιας οικογένειας είναι σε θέση να κατατροπώσει το αήττητο μελάνωμα.
Σχετικό σκεύασμα έλαβε πριν από μερικές εβδομάδες έγκριση από την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και, όπως θα διαβάσετε, έχει ήδη χαρίσει ζωή σε ανθρώπους που ετούτη τη στιγμή δεν θα βρίσκονταν πια μαζί μας. Μάλιστα η δυναμική της προσέγγισης φαίνεται να είναι τέτοια ώστε η θεραπεία μελετάται αυτή τη στιγμή για άλλες 30 μορφές καρκίνου!
Τα καινούργια μονοπάτια που ανοίγονται τα ακολουθούν πολλές φαρμακευτικές εταιρείες και όλοι ελπίζουν ότι στα χρόνια που έρχονται η ανοσοθεραπεία θα χαρίσει… μακρύ δρόμο ζωής σε πολλούς ασθενείς που σήμερα βλέπουν μπροστά τους μόνο αδιέξοδο.
O 74χρονος Τομ Στατς που, όπως λέει, οφείλει τη ζωή του στο νέο αντίσωμα, ποζάρει πρόσφατα μετά από πεζοπορία στον Καναδά.
Ο ακμαιότατος κύριος που απαθανατίστηκε την περασμένη εβδομάδα να απολαμβάνει τη φύση στα βουνά του Καναδά (και εσείς απολαμβάνετε στη φωτογραφία στη σελίδα 7), πριν από περισσότερο από δύο έτη βρισκόταν ετοιμοθάνατος στο νοσοκομείο πιστεύοντας ότι δεν θα μπορέσει να απολαύσει ξανά τίποτε στη ζωή του. Ο 74χρονος σήμερα Τομ Στατς, που ζει στο Λος Αντζελες, μας μιλά για την ιστορία του που ελπίζεται ότι θα είναι καθοριστική και για τη ζωή πολλών άλλων ανθρώπων στα χρόνια που έρχονται χάρη στην πρόοδο της επιστήμης.
Πονεμένη ιστορία με happy end
«Τον Οκτώβριο του 2009 διαγνώστηκα με μελάνωμα στην πλάτη το οποίο και αφαιρέθηκε χειρουργικά». Σε εκείνη τη φάση δεν ακολούθησε άλλη θεραπεία αφού όλες οι εξετάσεις έδειχναν πως ο καρκίνος δεν είχε «ταξιδέψει» σε άλλο σημείο του σώματός του. Τον Ιούνιο του 2011 όμως φάνηκε ότι το μελάνωμα που νόμιζε ότι είχε νικήσει διέθετε πολύ… επεκτατικές τάσεις: «Ξαφνικά λιποθύμησα και αφού συνήλθα έτρεξα στα επείγοντα καθώς νόμιζα ότι είχα υποστεί καρδιακό επεισόδιο. Οι εξετάσεις αποκάλυψαν μάζα στον πνεύμονα η οποία αποδείχθηκε ότι ήταν μετάσταση του μελανώματος. Διαγνώστηκα με μελάνωμα προχωρημένου σταδίου (ΙV) και ξεκίνησα κοκτέιλ συμβατικών θεραπειών. Τίποτα δεν ήταν αποτελεσματικό. Το μελάνωμά μου συνέχισε να μεγαλώνει και να εξαπλώνεται όχι μόνο στους πνεύμονες, αλλά και στο ήπαρ, στα οστά, στην πλάτη και στον έναν ώμο μου. Στις αρχές του 2012 η κατάσταση ήταν πλέον εκτός ελέγχου και εγώ δεν ανταποκρινόμουν ούτε στον τρίτο τύπο χημειοθεραπείας που μου χορηγήθηκε». Ο Τομ ήταν πλέον πολύ άρρωστος και το ένιωθε. «Δεν μπορούσα να φάω, έχανα συνεχώς βάρος, είχα μόνιμη κόπωση, δεν μπορούσα να κάνω ούτε δυο βήματα. Το σημαντικότερο, δεν μπορούσα να αναπνεύσω λόγω του όγκου στον πνεύμονα που συνεχώς μεγάλωνε. Νοσηλεύθηκα αρκετές φορές για την αφαίρεση υγρού από τους πνεύμονες και το περικάρδιο. Ζούσα με τη συσκευή οξυγόνου. Τότε κάλεσα τα τρία παιδιά μου και τους έδωσα οδηγίες καθώς ένιωθα ότι το τέλος ήταν πολύ κοντά».
Ενώ η κατάσταση του Τομ συνεχώς επιδεινωνόταν μπήκε στη ζωή του μια νέα πειραματική τότε θεραπεία η οποία μάλιστα πριν από λίγες εβδομάδες έγινε η πρώτη του είδους που έλαβε έγκριση κυκλοφορίας στις ΗΠΑ, ανοίγοντας, κατά τους ειδικούς, μια ολοκαίνουργια σελίδα στην αντιμετώπιση του καρκίνου, εκείνη της ανοσοθεραπείας. «Το φάρμακο είχε τότε την πειραματική ονομασία MK-3475 (σ.σ.: πλέον το μονοκλωνικό αυτό αντίσωμα ονομάζεται pembrolizumab). Αρχισα να υποβάλλομαι σε έγχυση ανά τρεις εβδομάδες από τον Απρίλιο του 2012 – η διαδικασία κάθε φορά διαρκούσε μόλις μισή ώρα και μετά επέστρεφα στο σπίτι μου. Τις πρώτες έξι εβδομάδες από την έναρξη της θεραπείας ο οργανισμός μου έφθασε στο… ναδίρ. Ξαφνικά όμως στα τέλη Μαΐου τα πράγματα άρχισαν να γίνονται καλύτερα. Μπορούσα πλέον να αναπνέω, σηκώθηκα από το κρεβάτι και το αναπηρικό αμαξίδιο. Και όλα αυτά χωρίς παρενέργειες. Μέσα σε έναν χρόνο ήμουν ο άνθρωπος που θυμόμουν να είμαι πριν από τη νόσο. Κάνω όλα όσα μου αρέσουν, όπως τώρα που ταξίδεψα στον Καναδά και έκανα πεζοπορία στα βουνά».
Οι εξετάσεις επιβεβαίωσαν και συνεχίζουν να επιβεβαιώνουν αυτή τη θεαματική βελτίωση που ο Τομ ένιωσε κυριολεκτικώς στο πετσί του. Μέσα στους τρεις πρώτους μήνες οι όγκοι του είχαν συρρικνωθεί κατά 50%, ενώ μετά από ένα έτος η συρρίκνωση είχε φθάσει περίπου στο 90%. «Εδώ και περισσότερο από έναν χρόνο βρίσκομαι σε απολύτως σταθερή κατάσταση. Συνεχίζω τη θεραπεία κάθε τρεις εβδομάδες, και αυτή η λίγη ώρα που διαρκεί μου δίνει πίσω τη ζωή μου. Ολοι στην οικογένειά μου, τα παιδιά μου και τα έξι εγγόνια μου, χαιρόμαστε που είμαι εδώ, είμαι καλά και μπορούμε να έχουμε χρόνο μαζί. Χαίρομαι συγχρόνως επειδή αυτή η θεραπεία, που είναι πια διαθέσιμη στο ευρύ κοινό, δίνει ελπίδα σε πολλά άτομα με μια τόσο απειλητική νόσο. Πολλοί νομίζουν ότι το μελάνωμα αφορά μόνο το δέρμα και αντιμετωπίζεται εύκολα. Δεν είναι όμως έτσι. Προσβάλλει τα εσωτερικά όργανα και τότε η κατάσταση είναι πολύ επικίνδυνη».
Τα τελευταία νέα από το συνέδριο της Μαδρίτης
Ο Τομ εξακολουθεί λοιπόν να ζει με ποιότητα και σίγουρα διαθέτει περισσότερη ποσότητα… ζωής από τους ελάχιστους μήνες που του έδιναν πριν από δύο χρόνια. Και δεν είναι ο μόνος: υπάρχουν αρκετοί άλλοι Τομ οι οποίοι είδαν ξαφνικά τη ζωή που έχαναν μέσα από τα χέρια τους να τους χαμογελά, όπως ανέφεραν επανειλημμένως οι ειδικοί κατά τη διάρκεια του συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ιατρική Ογκολογία (ESMO) που έλαβε χώρα πριν από μερικές ημέρες στη Μαδρίτη. Περί τους 20.000 συνέδρους από 131 κράτη συγκεντρώθηκαν από τις 26 ως τις 30 Σεπτεμβρίου στην ισπανική πρωτεύουσα όπου σαν βεντάλια (αυτό ήταν άλλωστε και το σήμα του εφετινού συνεδρίου, τι άλλο θα μπορούσε άλλωστε;) ξεδιπλώθηκαν τα τελευταία νέα της ογκολογίας με την ανοσοθεραπεία να κρατά τα ηνία. Οπως ανέφερε στους δημοσιογράφους ο πρόεδρος του ESMO Ρολφ Στάχελ «στόχος μας είναι να γίνει η θεραπεία του καρκίνου όσο πιο ακριβής γίνεται». Και αυτή τη χαραγμένη «ρότα» που διέπλευσε το συνέδριο της Μαδρίτης σηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό η ανοσοθεραπεία.
Σκεφτείτε το σαν αλλαγή στρατηγικής σε μια μάχη. Επί μακρόν οι επιστήμονες στόχευαν τον εχθρό χωρίς να έχουν όμως στα χέρια τους εξελιγμένα, ακριβή όπλα. Σαν να έριχναν μια βόμβα που μαζί σκότωνε και συμμάχους. Η λογική είναι τώρα να προετοιμάσουμε κατάλληλα τον δικό μας στρατό, τον συμμαχικό, ώστε να μπορεί να πολεμήσει καλύτερα τον εχθρό. Με λίγα λόγια, εκπαιδεύουμε το ανοσοποιητικό σύστημα που δεν αναγνωρίζει τον καρκίνο ώστε να τον πολεμήσει, να εξαπολύσει δριμεία επίθεση εναντίον του εκ των έσω. Ενα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα θεραπευτικής πρωτοπορίας αποτελεί το pembrolizumab, που είναι το πρώτο φάρμακο αυτής της νέας κατηγορίας (αναστολείς σημείων ελέγχου – «φρένων», checkpoint inhibitors) το οποίο έλαβε έγκριση – και μάλιστα με ταχείες διαδικασίες, πριν από την ολοκλήρωση των δοκιμών, καθώς κρίθηκε ότι τα αποτελέσματα ήταν τόσο σημαντικά ώστε να πρέπει να φθάσει γρηγορότερα στους ασθενείς τελικού σταδίου που το έχουν ανάγκη – από την αυστηρή Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ στις αρχές Σεπτεμβρίου. Σημειώνεται ότι έχει ήδη υποβληθεί αντίστοιχος φάκελος για έγκριση στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ) και η κεντρική έγκριση αναμένεται μέσα στο 2015.
Πώς «ξεμπλοκάρουν» τα φρένα του ανοσοποιητικού
Αυτή η ταχεία αμερικανική έγκριση δεν ήταν τυχαία, όπως ανέφερε αποκλειστικά στο «Βήμα» ο επικεφαλής των κλινικών δοκιμών του φαρμάκου και θεράπων γιατρός του Τομ, καθηγητής Αιματολογίας – Ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες Αντονι Ρίμπας, ο οποίος θεωρείται «γκουρού» παγκοσμίως σε ό,τι αφορά το μελάνωμα. Ο δρ Ρίμπας σημείωσε ότι πίστεψε εξαρχής στην ανοσοθεραπεία για τον καρκίνο, όταν «όλοι με έλεγαν τρελό, διότι είχα καταλάβει πως μόνο έτσι μπορούμε να έχουμε μακροπρόθεσμη απόκριση των ασθενών. Τι ακριβώς κάνουμε με αυτή την προσέγγιση; Προσπαθούμε να λύσουμε κάποια φρένα του ανοσοποιητικού συστήματος τα οποία δεν του επιτρέπουν να αναγνωρίσει τον καρκίνο και να του επιτεθεί. Πρόκειται για μια τακτική που έχει πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια σε σύγκριση με τη συμβατική χημειοθεραπεία. Για αυτόν τον λόγο άλλωστε και δεν συνδέεται με τις συμβατικές παρενέργειες: οι ασθενείς δεν χάνουν τα μαλλιά τους, δεν αισθάνονται τόση κόπωση, ούτε έχουν ναυτία και εμετούς στις περισσότερες περιπτώσεις. Είναι η λιγότερο τοξική θεραπεία που έχω δει για το προχωρημένο μελάνωμα στα τόσα χρόνια που ασχολούμαι με την αντιμετώπισή του».
Τα αποτελέσματα δοκιμών του pembrolizumab που διεξήχθησαν στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία και στη Γαλλία, των οποίων ηγήθηκε ο δρ Ρίμπας, επιβεβαίωσαν τη δυναμική της θεραπείας. «Επρόκειτο για ασθενείς τελικού σταδίου χωρίς άλλες θεραπευτικές επιλογές, οι οποίοι δεν θα είχαν πάνω από ελάχιστους μήνες ζωής. Το 34% εξ αυτών εμφάνισε συρρίκνωση των όγκων που ξεπερνούσε το 30%, στο 72% υπήρξε έστω και κάποια απόκριση ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ο καρκίνος εξαφανίστηκε και συνεχίζει να παραμένει εξαφανισμένος. Τα αποτελέσματα ήταν τέτοια ώστε η FDA έκρινε ότι δεν μπορεί να στερήσει το φάρμακο από ανθρώπους που θα έχαναν τη ζωή τους. Ετσι είναι πλέον διαθέσιμο στις ΗΠΑ ενώ οι δοκιμές συνεχίζονται. Η επιβίωση αγγίζει πλέον περίπου τα δύο χρόνια και προχωρούμε».
Πώς όμως ακριβώς δρα το αντίσωμα αυτό; Ουσιαστικώς αποκαλύπτει το «μοριακό καμουφλάζ» το οποίο χρησιμοποιούν αρκετοί τύποι όγκων ώστε να κρύβονται από το ανοσοποιητικό σύστημα και να το εξαπατούν κάνοντάς το να πιστεύει ότι είναι φυσιολογικοί και να τους επιτρέπει να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» η επίκουρη καθηγήτρια Παθολογίας – Ογκολογίας στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Γέιλ, υπεύθυνη του Ογκολογικού Τμήματος στο νοσοκομείο «Αττικόν» κυρία Αμάντα Ψυρρή «η ανάπτυξη των μονοκλωνικών αντισωμάτων που απελευθερώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να πολεμά τους όγκους κατέστη δυνατή μετά την κατανόηση του μοριακού μηχανισμού που καταστέλλει την ανοσολογική απόκριση του ανθρώπινου οργανισμού εναντίον του καρκίνου. Βρέθηκε ότι ένα βασικό μονοπάτι της καταστολής είναι το PD-1. Πρόκειται για μια πρωτεΐνη-υποδοχέα που εκφράζεται σε ενεργοποιημένα Τ- λεμφοκύτταρα και ενώνεται με τους συνδέτες της, τις πρωτεΐνες PD-L1 και PD-L2 που εκφράζονται στα καρκινικά κύτταρα. Τα αντισώματα anti-PD-1 παρεμβαίνουν σε αυτή τη διαδικασία με αποτέλεσμα να μη γίνεται η σύνδεση και έτσι τελικώς να απελευθερώνεται το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να επιτελέσει το έργο του εναντίον των όγκων».
Δοκιμάζεται τώρα για 30 καρκίνους!
Αυτού του τύπου η παρέμβαση, το «ξύπνημα» του ανοσοποιητικού συστήματος, έχει πολλαπλά πλεονεκτήματα. Κατ’ αρχάς η συγκεκριμένη λογική μπορεί να έχει εφαρμογή σε πολλούς και διαφορετικούς τύπους καρκίνου αφού το μονοπάτι PD-1 φαίνεται να είναι καθολικό σε ό,τι αφορά τον καρκίνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αποκλειστικές δηλώσεις του στο «Βήμα» ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος των Merck Research Laboratories (η εταιρεία Μerck, όπως είναι γνωστή σε ΗΠΑ και Καναδά, που ονομάζεται MSD στην Ευρώπη είναι η παρασκευάστρια του pembrolizumab) δρ Ρόι Μπέινς σημείωσε ότι η θεραπεία μελετάται αυτή τη στιγμή για 30 διαφορετικές μορφές καρκίνου! (χωρίς όμως να τις αποκαλύψει μία προς μία). Εκείνο που είναι πάντως μέχρι στιγμής γνωστό με βάση παρουσιάσεις που έγιναν στο συνέδριο της Μαδρίτης είναι οι δοκιμές πρώιμης φάσης της θεραπείας για τον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, τον καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου, τον καρκίνο του στομάχου και της ουροδόχου κύστεως αλλά και τον τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού. Ολες τους ήταν ενθαρρυντικές και τώρα οι ειδικοί προχωρούν σε πιο προχωρημένες φάσεις δοκιμών αναμένοντας με ενδιαφέρον τα αποτελέσματα.
Σημειώνεται ότι το pembrolizumab δεν έχει λάβει έγκριση ως πρώτης γραμμής θεραπεία για το μελάνωμα αλλά η χορήγησή του γίνεται σε ασθενείς στους οποίους έχουν αποτύχει όλες οι άλλες θεραπευτικές επιλογές. Ο δρ Μπέινς ανέφερε πάντως πως «αυτή τη στιγμή διεξάγονται συγκριτικές μελέτες προκειμένου να φανεί αν μπορεί να αποτελέσει θεραπεία πρώτης γραμμής για κάποιους ασθενείς. Παράλληλα διεξάγονται μελέτες στις οποίες το αντίσωμα συνδυάζεται με άλλες θεραπείες – μάλιστα μέσα από συνεργασία διαφορετικών φαρμακευτικών εταιρειών – ώστε να προκύψουν οι καταλληλότεροι και αποτελεσματικότεροι συνδυασμοί για χορήγηση ανάλογα με τις ανάγκες των ασθενών».
Διαχειρίσιμες οι (σπάνιες) παρενέργειες
Η υπερενεργοποίηση ωστόσο του ανοσοποιητικού συστήματος που επιτυγχάνεται με τη νέα θεραπευτική στρατηγική μπορεί να σημάνει και «δεινά» για τον οργανισμό: για την ακρίβεια, αυτοάνοσες παρενέργειες καθώς το… απελευθερωμένο ανοσοποιητικό σύστημα είναι πιθανό να επιτεθεί και σε υγιείς ιστούς του. Πράγματι, σε κάποιο ποσοστό ασθενών (μικρότερο από 10% κατά μέσο όρο) έχουν παρουσιαστεί φλεγμονές σε ιστούς, όπως η εντεροκολίτιδα, η θυρεοειδίτιδα, η υποφυσίτιδα, σπανίως η ηπατίτιδα και η παγκρεατίτιδα και κυρίως η πνευμονίτιδα. Ο δρ Ρίμπας τονίζει όμως ότι «οι σοβαρές παρενέργειες είναι συγκριτικά ελάχιστες – καθεμία δεν αντιπροσωπεύει ποσοστό μεγαλύτερο του 1%. Και είναι διαχειρίσιμες, καθώς με χορήγηση κορτικοστεροειδών έχει φανεί ότι υποχωρούν – σε κάποιες περιπτώσεις η θεραπεία anti-PD-1 διακόπτεται ενώ σε κάποιες άλλες συνεχίζεται, ανάλογα με τη βαρύτητα της κατάστασης. Παράλληλα ελάχιστοι θάνατοι που έχουν καταγραφεί δεν αποδείχθηκε ότι συνδέονται με τη θεραπεία – ας μην ξεχνούμε ότι μιλούμε για άτομα πολύ επιβαρημένα εξαιτίας του καρκίνου αλλά και όλων των προηγούμενων θεραπειών που έχουν λάβει».
Ευκολότερος στόχος οι καρκίνοι «του τρόπου ζωής»
Πάντως, παρά την αισιοδοξία, υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να μελετηθούν και να αποκαλυφθούν. Για παράδειγμα, υπάρχουν κάποιοι όγκοι, όπως του προστάτη, που από τις μελέτες προέκυψε ότι δεν ανταποκρίνονται στην anti-PD-1 θεραπεία. Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό; ρωτήσαμε τον καθηγητή Ρίμπας, αφού, όπως αναφέρουν οι ειδήμονες, το συγκεκριμένο μοριακό μονοπάτι είναι καθολικό για όλα τα καρκινικά κύτταρα. Εκείνος διευκρίνισε ότι δεν μπορεί να δώσει οριστική απάντηση. Υποπτεύεται όμως πως ορισμένοι καρκίνοι και κυρίως αυτοί που σχετίζονται με εξωγενείς παράγοντες του τρόπου ζωής – όπως το μελάνωμα που συνδέεται με την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ο καρκίνος του πνεύμονα ή της ουροδόχου κύστεως που συνδέονται με το κάπνισμα – εμφανίζουν τέτοιες (πολλές και «χτυπητές») μεταλλάξεις ώστε να είναι πιο εύκολο από το ανοσοποιητικό σύστημα να τους αναγνωρίσει και να τους επιτεθεί όταν έχει πλέον… σπάσει τα δεσμά του χάρη στα anti-PD-1. Ο χρόνος και η ενδελεχής έρευνα θα δείξουν, λέει ο ειδικός.
Συμπληρώνει πάντως πως είναι άκρως σημαντικό να εντοπιστούν ακριβείς βιοδείκτες που θα αποκαλύπτουν ποιοι ασθενείς θα ανταποκριθούν στη θεραπεία. Αυτό ήταν ομολογουμένως αίτημα και όλων των επιστημόνων του συνεδρίου και ήδη γίνονται συντονισμένες προσπάθειες προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Οπως μας πληροφορεί η κυρία Ψυρρή, ένας τέτοιος βιοδείκτης για τον οποίον μπορεί να γίνει εξέταση σχετικά με το αν υπερεκφράζεται στα καρκινικά κύτταρα είναι ο PD-L1, ωστόσο αποδεικνύεται ότι δεν είναι τόσο αξιόπιστος. «Φαίνεται ότι υπάρχουν όγκοι που δεν υπερεκφράζουν την πρωτεΐνη PD-L1, παρά ταύτα είναι ευαίσθητοι στα anti-PD-1 φάρμακα. Ετσι, είναι απαραίτητο να βρεθούν άλλοι βιοδείκτες».
«Μάχες» μεταξύ εταιρειών
Ασθενής με προχωρημένο μελάνωμα ο οποίος εμφάνισε άμεση βελτίωση αμέσως μετά τη χορήγηση της πρώτης δόσης του pembrolizumab ενώ μετά την τρίτη δόση της θεραπείας η διαφορά είναι εντυπωσιακή.
Σε κάθε περίπτωση, το σίγουρο είναι ότι η ανοσοθεραπεία του καρκίνου αποτελεί αυτή την περίοδο ένα «καυτό» ερευνητικό αλλά σίγουρα και… επιχειρηματικό πεδίο. Ετσι πολλές εταιρείες έχουν ριχθεί στη μάχη ανάπτυξης αντισωμάτων εναντίον όγκων. Μάλιστα έχουν ήδη ξεσπάσει έριδες. Ενα άλλο αντίστοιχο αντίσωμα, το nivolumab το οποίο σύμφωνα με αποτελέσματα δοκιμών φάσης ΙΙΙ που παρουσιάστηκαν στη Μαδρίτη έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα, με 32% μέσο όρο απόκρισης ασθενών με προχωρημένο μελάνωμα, έλαβε έγκριση κυκλοφορίας στην Ιαπωνία τον περασμένο Ιούλιο. Η παρασκευάστρια εταιρεία του, Bristol-Myers Squibb, κατηγόρησε μάλιστα τη Merck για παραβίαση διπλώματος ευρεσιτεχνίας σχετικά με τα anti-PD-1 και επιδιώκει επιδίκαση αποζημιώσεως μέσω μήνυσης που κατατέθηκε σε ομοσπονδιακό δικαστήριο του Ντέλαγουερ των ΗΠΑ. Η Merck/MSD δηλώνει βέβαια κατηγορηματικά ότι «η αγωγή αυτή είναι αβάσιμη». Συγχρόνως η Bristol-Myers Squibb σχεδιάζει να καταθέσει αίτηση στην FDA για κυκλοφορία της δικής της θεραπείας αυτό το διάστημα. Στον αγώνα δρόμου πάντως λαμβάνουν μέρος και άλλες μεγάλες εταιρείες, όπως η Roche και η Νοvartis, ενώ αναπτύσσονται και παρόμοια φάρμακα που στοχεύουν τον συνδέτη PD-L1, καθώς η εποχή της ανοσοθεραπείας στην ογκολογία που μόλις ανέτειλε δεν φαίνεται να δύει σύντομα.
Αντιλαμβάνεται βέβαια κάποιος πως όταν μιλούμε για τέτοια πρωτοποριακά φάρμακα μιλούμε για πολύ υψηλό κόστος – στις ΗΠΑ η θεραπεία με pembrolizumab κοστίζει περί τις 80.000 δολάρια. Ο δρ Ρίμπας εκτιμά πάντως ότι στο μέλλον το κόστος θα μειωθεί. «Δεν θα είναι μόνο ο ανταγωνισμός που θα ρίξει το κόστος αλλά και το γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι ασθενείς με διαφορετικές μορφές καρκίνου θα λαμβάνουν αυτές τις θεραπείες. Η “ανταπόδοση” θα είναι μεγάλη αφού άτομα που θα επιβάρυναν λόγω της σοβαρής νόσου τους τα συστήματα υγείας θα είναι και πάλι σε θέση να προσφέρουν στην κοινωνία. Αν κάποιος σκεφτεί ότι, για παράδειγμα, το μελάνωμα χτυπά κατά κύριο λόγο ανθρώπους ηλικίας 45 ως 65 ετών, καταλαβαίνει εύκολα το όφελος από αυτές τις θεραπείες τόσο για το άτομο όσο και για το σύνολο».
Ορισμένοι ειδικοί αναφέρουν ότι πιθανώς σε μια πενταετία από σήμερα στον τίτλο της θεραπείας του καρκίνου θα φιγουράρει πάνω-πάνω και πάνω από όλα η ανοσοθεραπεία. Αυτό μένει να αποδειχθεί. Σίγουρα πάντως το μήνυμα από τη Μαδρίτη είναι ένα μεγάλο «Hola!» σε μια νέα εποχή στην ογκολογία. Και αυτό το επιβεβαιώνουν πάνω από όλα ασθενείς όπως ο Τομ που έβλεπε τη νόσο του βουνό και τη ζωή του να χάνεται και τώρα κάνει πεζοπορία στα βουνά ελπίζοντας ότι το μονοπάτι που ακολουθεί είναι ακόμη μακρύ…
Πρώιμη πρόσβαση των ελλήνων ασθενών στη θεραπεία
Η ευρωπαϊκή έγκριση του pembrolizumab, μετά και την αντίστοιχη αμερικανική, εκτιμάται ότι θα αποτελέσει γεγονός μέσα στο 2015. Ως τότε κάποιοι ασθενείς στην Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας – αναμένεται να έχουν πρώιμη πρόσβαση στη θεραπεία μέσω διαφορετικών οδών: κατ’ αρχάς η παρασκευάστρια εταιρεία του μονοκλωνικού αντισώματος υλοποιεί πρόγραμμα πρώιμης πρόσβασης ασθενών στη θεραπεία σε όλη την Ευρώπη. Στην Ελλάδα το πρόγραμμα έχει ήδη υποβληθεί στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) και αναμένεται η έγκρισή του, οπότε θα γίνουν γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες. Παράλληλα, υπάρχουν ήδη και αιτήματα γιατρών για λήψη του φαρμάκου από τους ασθενείς τους οι οποίοι βρίσκονται σε τελικό στάδιο μελανώματος και απειλείται η ζωή τους, με διαδικασίες μέσω ΙΦΕΤ.
Οι υγρές βιοψίες δείχνουν το μέλλον της ανώδυνης και ακριβέστερης διάγνωσης του καρκίνουΤο μέλλον των βιοψιών του καρκίνου θα είναι… υγρό. Σε ειδική συνεδρία οι επιστήμονες συζήτησαν για τις υγρές βιοψίες, οι οποίες σε σύγκριση με τις συμβατικές βιοψίες ιστών εμφανίζουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Οι «παραδοσιακές» βιοψίες συνδέονται με κινδύνους όπως το να «δραπετεύσουν» καρκινικά κύτταρα από το σημείο του όγκου και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος να φθάσουν σε άλλα σημεία ενώ παράλληλα μπορεί να είναι επώδυνες, κοστοβόρες και χρονοβόρες. Παράλληλα εξαιτίας της πολυπλοκότητας και της ετερογένειας μεταξύ των όγκων – ή και μεταξύ του πρωτογενούς όγκου και των μεταστάσεών του – ένα δείγμα ιστού μπορεί να μην αποτυπώσει το πλήρες μοριακό προφίλ ενός καρκίνου. Οι υγρές βιοψίες προσφέρουν όλα εκείνα που δεν μπορούν οι… στερεές. Είναι ταχείες, εύκολες, ενώ οι ειδικοί μπορούν να λαμβάνουν οποιαδήποτε στιγμή δείγμα ώστε να παρακολουθούν τις γενωμικές αλλαγές που υφίστανται οι όγκοι σε πραγματικό χρόνο, να επιλέγουν την κατάλληλη θεραπεία και να ελέγχουν σε τακτά διαστήματα αν αυτή είναι αποτελεσματική στον κάθε ασθενή.
Η ευρωπαϊκή έγκριση του pembrolizumab, μετά και την αντίστοιχη αμερικανική, εκτιμάται ότι θα αποτελέσει γεγονός μέσα στο 2015. Ως τότε κάποιοι ασθενείς στην Ευρώπη – συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας – αναμένεται να έχουν πρώιμη πρόσβαση στη θεραπεία μέσω διαφορετικών οδών: κατ’ αρχάς η παρασκευάστρια εταιρεία του μονοκλωνικού αντισώματος υλοποιεί πρόγραμμα πρώιμης πρόσβασης ασθενών στη θεραπεία σε όλη την Ευρώπη. Στην Ελλάδα το πρόγραμμα έχει ήδη υποβληθεί στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) και αναμένεται η έγκρισή του, οπότε θα γίνουν γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες. Παράλληλα, υπάρχουν ήδη και αιτήματα γιατρών για λήψη του φαρμάκου από τους ασθενείς τους οι οποίοι βρίσκονται σε τελικό στάδιο μελανώματος και απειλείται η ζωή τους, με διαδικασίες μέσω ΙΦΕΤ.
Ελπιδοφόρες ειδήσεις του συνεδρίου
Υγρή βιοψία
Οι υγρές βιοψίες δείχνουν το μέλλον της ανώδυνης και ακριβέστερης διάγνωσης του καρκίνουΤο μέλλον των βιοψιών του καρκίνου θα είναι… υγρό. Σε ειδική συνεδρία οι επιστήμονες συζήτησαν για τις υγρές βιοψίες, οι οποίες σε σύγκριση με τις συμβατικές βιοψίες ιστών εμφανίζουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Οι «παραδοσιακές» βιοψίες συνδέονται με κινδύνους όπως το να «δραπετεύσουν» καρκινικά κύτταρα από το σημείο του όγκου και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος να φθάσουν σε άλλα σημεία ενώ παράλληλα μπορεί να είναι επώδυνες, κοστοβόρες και χρονοβόρες. Παράλληλα εξαιτίας της πολυπλοκότητας και της ετερογένειας μεταξύ των όγκων – ή και μεταξύ του πρωτογενούς όγκου και των μεταστάσεών του – ένα δείγμα ιστού μπορεί να μην αποτυπώσει το πλήρες μοριακό προφίλ ενός καρκίνου. Οι υγρές βιοψίες προσφέρουν όλα εκείνα που δεν μπορούν οι… στερεές. Είναι ταχείες, εύκολες, ενώ οι ειδικοί μπορούν να λαμβάνουν οποιαδήποτε στιγμή δείγμα ώστε να παρακολουθούν τις γενωμικές αλλαγές που υφίστανται οι όγκοι σε πραγματικό χρόνο, να επιλέγουν την κατάλληλη θεραπεία και να ελέγχουν σε τακτά διαστήματα αν αυτή είναι αποτελεσματική στον κάθε ασθενή.
Αναμορελίνη εναντίον καχεξίας
Ενας παράγοντας, η αναμορελίνη, φάνηκε μέσα από κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙΙ ότι μπορεί να μειώσει σημαντικά τις επιπτώσεις που έχει για τους ασθενείς με καρκίνο η καχεξία – ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς των πασχόντων ασχέτως του είδους του καρκίνου τον οποίο εμφανίζουν. Τα βασικά χαρακτηριστικά της καχεξίας είναι η ανορεξία, ο πρόωρος κορεσμός, η απώλεια βάρους και μυϊκής μάζας, η αναιμία και τα οιδήματα. Η αναμορελίνη φάνηκε να βοηθά σημαντικά στην αύξηση του σωματικού βάρους, στο θέμα της ανορεξίας και της μυϊκής μάζας και εκτιμάται ότι θα είναι πολύτιμη για πολλούς ασθενείς.
Νέα γνώση για τον μαστό
Στο στόχαστρο των επιστημόνων βρέθηκε και πάλι ένας από τους μεγαλύτερους αντιπάλους των γυναικών, ο καρκίνος του μαστού, και όπως φάνηκε από μελέτες οι ειδικοί καταφέρνουν πλέον να «δαμάσουν» ακόμη και τις πιο… δύστροπες μορφές του. Σύμφωνα με αποτελέσματα της μελέτης CLEOPATRA στην οποία συμμετείχαν 808 γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, θετικό στον υποδοχέα HER-2, εμφανίστηκε σημαντική αύξηση της επιβίωσης όταν στο θεραπευτικό σχήμα προστέθηκε το μονοκλωνικό αντίσωμα περτουζουμάμπη (pertuzumab). Συγχρόνως, όπως ανέφεραν γάλλοι ειδικοί από το Ινστιτούτο Gustave Roussy στο Βιλζουίφ της Γαλλίας, «βουτούν» στα γενετικά μυστικά του καρκίνου του μαστού προκειμένου να αποκαλύψουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πρωτογενών όγκων και των μεταστατικών όγκων. Ολη αυτή η νέα γνώση αναμένεται να προσφέρει ένα πιθανό προγνωστικό εργαλείο σχετικά με τις θεραπείες που πρέπει να λάβει η κάθε ασθενής, ανοίγοντας παράλληλα τον δρόμο και της ανάπτυξης βιοδεικτών για την εφαρμογή ανοσοθεραπείας στον καρκίνο του μαστού, σύμφωνα με τον δρα Φαμπρίς Αντρέ, επικεφαλής της μελέτης.
Ελληνικό «άρωμα γυναίκας» στη Μαδρίτη.
Στη διάρκεια του συνεδρίου… μύρισε άρωμα γυναίκας, και μάλιστα με ελληνική σφραγίδα!
Η παθολόγος-ογκολόγος, αναπληρώτρια διευθύντρια της Α’ Ογκολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Metropolitan του Φαλήρου κυρία Ελενα Λινάρδου σκιαγράφησε, μέσα από έρευνα που παρουσίασε, το δυναμικό αλλά ταυτόχρονα γεμάτο δυσκολίες προφίλ των γυναικών που ασχολούνται με την ογκολογία στη χώρα μας. Η έρευνα-δημοσκόπηση διεξήχθη από την Εταιρεία Παθολόγων-Ογκολόγων Ελλάδος σε 80 επαγγελματίες που σχετίζονται με την ογκολογία (παθολόγοι-ογκολόγοι, ακτινοθεραπεύτριες, χειρουργοί μαστού). Οπως προέκυψε, ολοένα και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν γενικώς την Ιατρική αλλά και ειδικώς την Ογκολογία ως ειδικότητα σε σύγκριση με τους άνδρες, ενώ παράλληλα τα ποσοστά των γυναικών σε ομάδες εργασίας είναι μεγαλύτερα από εκείνα των ανδρών. Την ίδια στιγμή όμως στο 82% των περιπτώσεων τις θέσεις ευθύνης κατέχουν άνδρες. «Οι γυναίκες στην Ογκολογία και γενικώς στην Ιατρική είναι πλέον περισσότερες από τους άνδρες, ωστόσο υποαντιπροσωπεύονται σε θέσεις ευθύνης» σημείωσε στο «Βήμα» η κυρία Λινάρδου. Οι ίδιες οι ερωτηθείσες απάντησαν ότι οι γυναίκες έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε ό,τι αφορά την εξάσκηση της ογκολογίας: κατ’ αρχάς, λόγω… κοινωνικής πολυετούς εξάσκησης είναι καλύτερες στην εκτέλεση πολλαπλών καθηκόντων (το γνωστό multitasking) ενώ έχουν και ολιστική άποψη της νόσου, δίνοντας περισσότερη σημασία και στην ψυχολογική παράμετρο κάθε ασθενούς.
Στη διάρκεια του συνεδρίου… μύρισε άρωμα γυναίκας, και μάλιστα με ελληνική σφραγίδα!
Η παθολόγος-ογκολόγος, αναπληρώτρια διευθύντρια της Α’ Ογκολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Metropolitan του Φαλήρου κυρία Ελενα Λινάρδου σκιαγράφησε, μέσα από έρευνα που παρουσίασε, το δυναμικό αλλά ταυτόχρονα γεμάτο δυσκολίες προφίλ των γυναικών που ασχολούνται με την ογκολογία στη χώρα μας. Η έρευνα-δημοσκόπηση διεξήχθη από την Εταιρεία Παθολόγων-Ογκολόγων Ελλάδος σε 80 επαγγελματίες που σχετίζονται με την ογκολογία (παθολόγοι-ογκολόγοι, ακτινοθεραπεύτριες, χειρουργοί μαστού). Οπως προέκυψε, ολοένα και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν γενικώς την Ιατρική αλλά και ειδικώς την Ογκολογία ως ειδικότητα σε σύγκριση με τους άνδρες, ενώ παράλληλα τα ποσοστά των γυναικών σε ομάδες εργασίας είναι μεγαλύτερα από εκείνα των ανδρών. Την ίδια στιγμή όμως στο 82% των περιπτώσεων τις θέσεις ευθύνης κατέχουν άνδρες. «Οι γυναίκες στην Ογκολογία και γενικώς στην Ιατρική είναι πλέον περισσότερες από τους άνδρες, ωστόσο υποαντιπροσωπεύονται σε θέσεις ευθύνης» σημείωσε στο «Βήμα» η κυρία Λινάρδου. Οι ίδιες οι ερωτηθείσες απάντησαν ότι οι γυναίκες έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε ό,τι αφορά την εξάσκηση της ογκολογίας: κατ’ αρχάς, λόγω… κοινωνικής πολυετούς εξάσκησης είναι καλύτερες στην εκτέλεση πολλαπλών καθηκόντων (το γνωστό multitasking) ενώ έχουν και ολιστική άποψη της νόσου, δίνοντας περισσότερη σημασία και στην ψυχολογική παράμετρο κάθε ασθενούς.
Στην ανδροκρατούμενη κοινωνία μας όμως τα πλεονεκτήματα αυτά πολλές φορές χάνονται.
Για τον λόγο αυτόν ήδη από πέρυσι η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ιατρικής Ογκολογίας ξεκίνησε την πρωτοβουλία «Women for Oncology» (W40). Το ελληνικό σκέλος αυτής της πρωτοβουλίας, «Γυναίκες στην Ογκολογία – Ελλάς», αποτελεί ένα δυναμικό δίκτυο γυναικών που ασχολούνται με την Ογκολογία. Κύριοι στόχοι του, σύμφωνα με την κυρία Αθηνά Χριστοπούλου, παθολόγο-ογκολόγο, διευθύντρια ΕΣΥ, στο Ογκολογικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Πατρών και μέλος της συντονιστικής επιτροπής των Γυναικών στην Ογκολογία, «είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων που συναντούν οι γυναίκες ογκολόγοι οι οποίες, όπως όλες οι γυναίκες, έχουν πολλαπλούς κοινωνικούς ρόλους. Συγχρόνως όμως πρώτιστος στόχος μας είναι να προσφέρουμε περισσότερα στις γυναίκες ασθενείς. Αυτό θα καταστεί δυνατόν μέσω ενημερωτικών συναντήσεων σε τακτά χρονικά διαστήματα σε διαφορετικά μέρη της χώρας μας. Θα προσφέρουμε ενημέρωση, επιστημονική γνώση αλλά και ψυχολογική υποστήριξη. Και οποιοδήποτε κέρδος υπάρχει θα γυρνά πίσω στις ασθενείς που έχουν ανάγκη».
Για τον λόγο αυτόν ήδη από πέρυσι η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ιατρικής Ογκολογίας ξεκίνησε την πρωτοβουλία «Women for Oncology» (W40). Το ελληνικό σκέλος αυτής της πρωτοβουλίας, «Γυναίκες στην Ογκολογία – Ελλάς», αποτελεί ένα δυναμικό δίκτυο γυναικών που ασχολούνται με την Ογκολογία. Κύριοι στόχοι του, σύμφωνα με την κυρία Αθηνά Χριστοπούλου, παθολόγο-ογκολόγο, διευθύντρια ΕΣΥ, στο Ογκολογικό Τμήμα του Γενικού Νοσοκομείου Πατρών και μέλος της συντονιστικής επιτροπής των Γυναικών στην Ογκολογία, «είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων που συναντούν οι γυναίκες ογκολόγοι οι οποίες, όπως όλες οι γυναίκες, έχουν πολλαπλούς κοινωνικούς ρόλους. Συγχρόνως όμως πρώτιστος στόχος μας είναι να προσφέρουμε περισσότερα στις γυναίκες ασθενείς. Αυτό θα καταστεί δυνατόν μέσω ενημερωτικών συναντήσεων σε τακτά χρονικά διαστήματα σε διαφορετικά μέρη της χώρας μας. Θα προσφέρουμε ενημέρωση, επιστημονική γνώση αλλά και ψυχολογική υποστήριξη. Και οποιοδήποτε κέρδος υπάρχει θα γυρνά πίσω στις ασθενείς που έχουν ανάγκη».
