Πρίν από κάθε χειρουργείο, ο ασθενής:

1.   πρέπει να καταλάβει γιατί το χειρουργείο προσφέρει περισσότερα πλεονεκτήματα από άλλες μη χειρουργικές θεραπείες

2.   οφείλει να ενημερωθεί για τα βασικά βήματα της χειρουργικής επέμβασης και να καταλάβει τι πρόκειται να συμβεί και γιατί

3.   πρέπει να αντιληφθεί τους στόχους αλλά και τα θεραπευτικά όρια της χειρουργικής επέμβασης

4.   συνιστάται να ενημερωθεί για την εμπειρία και την επιστημονική κατάρτιση του χειρουργού

5.   συνιστάται να γνωρίζει πιθανές εναλλακτικές χειρουργικές τεχνικές

6.   πρέπει να γνωρίζει πόσο γρήγορα συνιστάται η διεξαγωγή της χειρουργικής επέμβασης

7.   οφείλει να γνωρίζει τους θεωρητικούς κινδύνους και τις πιθανές επιπλοκές, που μπορεί να προκύψουν κατά την διάρκεια ή μετά το πέρας μιας χειρουργικής επέμβασης

8.   πρέπει να γνωρίζει την απαραίτητη διαδικασία προετοιμασίας για το χειρουργείο καθώς και τις προτεινόμενες μορφές αναισθησίας

9.   πρέπει να ενημερωθεί για την αναμενόμενη διάρκεια νοσηλείας και για το τι προβλέπεται κατά την παραμονή στο νοσοκομείο

10.   πρέπει να ενημερωθεί για την προβλεπόμενη διαδικασία αποκατάστασης μετά το χειρουργείο καθώς και το απαραίτητο χρονικό διάστημα για επιστροφή στις φυσιολογικές του δραστηριότητες και την εργασία

Η προεγχειρητική συζήτηση και ενημέρωση του ασθενούς

Η εκτενής και μεθοδική ενημέρωση του ασθενούς πριν από κάθε επεμβατική πράξη ή χειρουργική επέμβαση θεωρείται στις μέρες μας αναπόσπαστο τμήμα της εκάστοτε θεραπευτικής διαδικασίας, ιδιαίτερα μάλιστα σε περιπτώσεις προγραμματισμένων χειρουργικών πράξεων.

Ο ιατρός οφείλει να ενημερώνει τον ασθενή του για την επικείμενη επέμβαση με τρόπο απλό και πλήρως κατανοητό, αποφεύγοντας πολύπλοκους και δυσνόητους ιατρικούς όρους. Το εύρος της εκάστοτε ενημέρωσης εξαρτάται τόσο από την πολυπλοκότητα της επέμβασης όσο και από την ιδιοσυγκρασία του ασθενούς και ο γιατρός πρέπει να προσαρμόσει την ανάλυσή του αναλόγως.

Στόχος κάθε προεγχειρητικής συζήτησης και ενημέρωσης δεν είναι μόνο η αντικειμενική παρουσίαση των εκάστοτε δεδομένων. Πολύ περισσότερο η παρουσίαση των στοιχείων πρέπει να είναι σαφώς κατανοητή από τον ασθενή, έτσι ώστε αυτός να αισθάνεται και πλήρως ενημερωμένος πριν από μία χειρουργική επέμβαση.

Πολυάριθμες κλινικές μελέτες υποδεικνύουν ότι ένας ικανοποιητικά ενημερωμένος ασθενής πριν από ένα χειρουργείο παρουσιάζει καλύτερη μετεγχειρητική πορεία αλλά και μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας από έναν ελλιπώς ενημερωμένο ασθενή.

Η προεγχειρητική ενημέρωση δεν κρίνεται πάντα πλήρης και ικανοποιητική

Η εκτεταμένη χρήση δυσνόητων ιατρικών όρων, η έλλειψη του απαιτούμενου χρόνου λόγου φόρτου εργασίας αλλά και η συστηματικά λανθασμένη προσέγγιση του ασθενούς από τον επεμβατικό ιατρό – χειρουργό, ο οποίος πιθανώς δεν δίνει την απαιτούμενη βαρύτητα στο θέμα αυτό, οδηγεί συχνά σε ελλειπή προεγχειρητική ενημέρωση του ασθενούς.

Το γεγονός αυτό δεν αποτελεί μόνο ένα πιθανό νομικό πρόβλημα σε περίπτωση επιπλοκών αλλά πολύ περισσότερο συντελεί στην δημιουργία ανασφάλειας στον ασθενή και βλάπτει συνολικά την θεραπευτική διαδικασία.

Ποια σημαντικά ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν πριν από μία χειρουργική επέμβαση;

Ο ασθενής σήμερα οφείλει να αναζητά απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα που αφορούν σε μία επεμβατική ή χειρουργική πράξη και πρέπει να γνωρίζει ποια είναι τα ερωτήματα αυτά. Στην καλύτερη περίπτωση, ο ιατρός κατευθύνει αυτόματα την συζήτηση και καλύπτει τις όποιες πιθανές απορίες προκύπτουν με τρόπο κατανοητό για τον εκάστοτε ασθενή.

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να παραθέσουμε τα σημαντικότερα ερωτήματα, που οφείλουν να απαντηθούν ικανοποιητικά πρίν από κάθε χειρουργείο. Τέτοια ερωτήματα μπορούν να παρατεθούν εδώ φυσικά μόνο με γενικό τρόπο και θα πρέπει να εξειδικευτούν ανάλογα την περίπτωση.

1. Υπάρχουν άλλες, μη επεμβατικές θεραπευτικές επιλογές ή είναι το χειρουργείο οπωσδήποτε απαραίτητο; Τι μπορεί να συμβεί αν δεν γίνει το χειρουργείο;

Κατά την διάρκεια της προεγχειρητικής συζήτησης πρέπει να γίνει κατανοητό αν η χειρουργική πράξη έχει σαφή ένδειξη και κρίνεται απαραίτητη, σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες.

Αρκετές φορές και ανάλογα με την περίπτωση η επιλογή μίας συντηρητικής – μη επεμβατικής προσέγγισης συνυπάρχει με την επιλογή μίας επεμβατικής χειρουργικής θεραπείας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η μία ή άλλη προσέγγιση είναι λανθασμένη. Αυτός είναι συχνά ο λόγος μάλιστα, που ο ασθενής λαμβάνει διαφορετικές γνώμες από διαφορετικούς ιατρούς, με αποτέλεσμα να οδηγείται σε (πλήρως κατανοητή) σύγχυση.

Ο χειρουργός οφείλει να ενημερώνει λοιπόν, με αντικειμενικό τρόπο, εξαρχής τον ασθενή για την αναγκαιότητα μίας χειρουργικής πράξης αλλά και για την επιλογή μίας συντηρητικής θεραπευτικής προσέγγισης. Οι σαφείς ερωτήσεις εκ μέρους του ασθενούς προς την κατεύθυνση αυτή μπορούν να βοηθήσουν, ώστα να αποφευχθεί η όποια πιθανή σύγχυση.

2. Σε τι αφορά η προβλεπόμενη χειρουργική μέθοδος και γιατί συνιστάται;

Όταν έχει επιβεβαιωθεί η σαφής ένδειξη και τα αναμενόμενα πλεονεκτήματα μίας χειρουργικής επέμβασης σε σχέση με μία συντηρητική θεραπεία, ο χειρουργός οφείλει να καθορίσει την χειρουργική τεχνική, που προτίθεται να εφαρμόσει. Κατά την διάρκεια της προεγχειρητικής ενημέρωσης του ασθενούς, ο ιατρός πρέπει να σκιαγραφήσει τα βασικά βήματα της διαδικασίας αλλά και τον λόγο για τον οποίο την συνιστά.

Είναι σαφές ότι ο χειρουργός δεν μπορεί να αναλύσει στον ασθενή την προβλεπόμενη χειρουργική τεχνική με κάθε λεπτομέρεια, αφού αυτό προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις και δεν έχει και ιδιαίτερο νόημα. Παρόλα αυτά ο ασθενής μπορεί και πρέπει να κατανοήσει τα βασικά βήματα και τους στόχους του χειρουργείου.

Η απλή και κατανοητή γλώσσα, χωρίς περίπλοκους τεχνικούς όρους, αλλά και η δημιουργία απλών σκίτσων κατά την διάρκεια της συζήτησης μπορούν να φανούν πολύ χρήσιμα, ώστε ο ασθενής να κατανοήσει τι πρόκειται να συμβεί και να εμπλακεί ενεργά στην θεραπευτική διαδικασία νοιώθοντας μεγαλύτερη ασφάλεια.

3. Ποιοι είναι οι στόχοι αλλά και τα θεραπευτικά όρια της συγκεκριμένης χειρουργικής επέμβασης;

Κάθε χειρουργική επέμβαση έχει συγκεκριμένους αντικειμενικούς στόχους αλλά και πιθανά θεραπευτικά όρια, τα οποία καθορίζονται εν μέρει και προεγχειρητικά. Τόσο τα οφέλη όσο και τα όρια της επέμβασης πρέπει να γίνουν αντιληπτά από τον ασθενή κατά προτίμηση πριν την διεξαγωγή της χειρουργικής πράξης.

Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες μία χειρουργική επέμβαση διενεργείται εξαρχής με στόχο μόνο την βελτίωση της κλινικής εικόνας του ασθενούς και όχι την πλήρη ίασή του, καθώς η τελευταία πιθανώς δεν είναι δυνατή. Το γεγονός αυτό πρέπει να συζητηθεί εκτενώς και να γίνει πλήρως κατανοητό από τον ασθενή.

4. Τι εμπειρία έχει ο χειρουργός όσον αφορά στην συγκεκριμένη χειρουργική τεχνική αλλά και συνολικά στην χειρουργική επιστήμη;

Η συνολική εμπειρία του χειρουργού, η εκπαίδευση αλλά και η εξοικείωσή του με την προτεινόμενη χειρουργική μέθοδο είναι βασικότατο συστατικό επιτυχίας ή όχι μίας χειρουργικής πράξης. Το προφανές αυτό γεγονός έχει μάλιστα ερευνηθεί εκτενώς και έχει επιβεβαιωθεί και με επιστημονικές μεθόδους.

Ο ασθενής οφείλει να ενημερωθεί, όσο μπορεί πληρέστερα, για τον βαθμό εμπειρίας του χειρουργού, ιδιαίτερα μάλιστα σε περίπτωση προγραμματισμένης χειρουργικής θεραπείας. Δεν είναι επίσης καθόλου άσχημο να ρωτήσει ευθέως τον χειρουργό για την εμπειρία του όσον αφορά στην συγκεκριμένη χειρουργική τεχνική. Κανείς χειρουργός στον κόσμο δεν μπορεί να γνωρίζει άριστα όλες τις υπάρχουσες χειρουργικές μεθόδους. Ένας καλός χειρουργός γνωρίζει ποιές μεθόδους κατέχει άψογα και δεν προσβάλλεται καθόλου αν ο ασθενής θελήσει να ενημερωθεί για την εμπειρία του στο εκάστοτε θέμα.

Ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει ότι η εμπειρία και η εξειδικευμένη γνώση του χειρουργού θεωρείται, σε πολλές περιπτώσεις, πολύ σημαντικότερη από την εκάστοτε χειρουργική τεχνική, κάτι που επίσης έχει επιβεβαιωθεί με κλινικές μελέτες.

Σε πολλές δηλαδή περιπτώσεις ένας πολύ έμπειρος χειρουργός που εφραρμόζει μια κλασική και ίσως λίγο ξεπερασμένη μέθοδο έχει καλύτερα αποτελέσματα από έναν άπειρο χειρουργό, που εφαρμόζει την πιο μοντέρνα χειρουργική τεχνική. Φυσικά ακόμα καλύτερη θεωρείται η περίπτωση που ένας πολύ έμπειρος χειρουργός, συνεχίζει να μετεκπαιδεύεται διαρκώς, ώστε να εφαρμόζει πάντοτε τις πιο σύγχρονες και ασφαλείς χειρουργικες μεθόδους.

5. Ποιες εναλλακτικές χειρουργικές μεθόδοι υπάρχουν για την συγκεκριμένη πάθηση;

Κατά την διάρκεια της προεγχειρητικής συζήτησης, ο ασθενής μπορεί να ενημερωθεί και για εναλλακτικές χειρουργικές τεχνικές, η οποίες μπορούν να εφαρμοστούν αντί της επιλεγμένης μεθόδου. Οι εναλλακτικές αυτές τεχνικές μπορεί να είναι ισοδύναμες, παλαιότερες – κλασικές ή καμιά φορά και πιο μοντέρνες από την επιλεγμένη μέθοδο. Ο χειρουργός πρέπει να εξηγήσει στον ασθενή γιατί αυτός συνιστά την συγκεκριμένη τεχνική και όχι άλλες εναλλακτικές για την αντιμετώπιση του εκάστοτε προβήματος.

Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να τονίσουμε τη σημασία της ραγδαίας εξέλιξης της χειρουργικής τα τελευταία χρόνια, η οποία είναι συνυφασμένη με σημαντικές τεχνολογικές καινοτομίες. Πολλές νέες και πολλά υποσχόμενες χειρουργικές τεχνικές αναπτύσσονται διαρκώς, με στόχο την αποτελεσματικότερη θεραπεία με όσο το δυνατό μικρότερη επιβάρυνση του ασθενούς. Αυτό είναι ιδιαίτερα ενθαρυντικό και τελικά η ουσία κάθε επιστήμης.

Παρόλα αυτά, το παραπάνω έχει και δύο βασικές παρανέργειες: από τη μία αυξάνει την ανταγωνιστική πίεση στα νοσοκομεία και στους χειρουργούς να εφαρμόσουν μεθόδους για τις οποίες δεν έχουν ίσως εκπαιδευτεί επαρκώς και δεν διαθέτουν την ανάλογη εμπειρία. Από την άλλη αυξάνει και την τάση στους ασθενής να κρίνουν μόνο με βαση τεχνολογικών όρων αν μία χειρουργική τεχνική είναι καλή, π.χ. αν γίνεται χρήση laser ή όχι (σημείωση εδώ: όχι το laser δεν είναι απαραίτητο σε κάθε χειρουργική επέμβαση, στις περισσότερες μάλιστα είναι καθαρή ανοησία!).

6. Πόσο γρήγορα συνιστάται η διεξαγωγή της συγκεκριμένης επέμβασης;

Ο θεράπων χειρουργός πρέπει κατά την διάρκεια της προεγχειρητικής συζήτησης να καθορίσει και να εξηγήσει στον ασθενή και το χρονικό περιθώριο, που υπάρχει μέχρι την προτεινόμενη διεξαγωγή της χειρουργικής επέμβασης. Ανάλογα με το χρονικό περιθώριο αυτό, οι χειρουργικές επεμβάσεις διαχωρίζονται σε προγραμματισμένες, επείγουσες και έκτακτης ανάγκης.

Κατά τις προγραμματισμένες χειρουργικές επεμβάσεις υπάρχει συνήθως ένα εύλογο χρονικό περιθώριο μέχρι την προτεινόμενη διεξαγωγή τους. Ο ασθενής ενημερώνεται σχετικά, λαμβάνοντας υπόψη και την πιθανότητα ότι το χρονικό αυτό περιθώριο ενδέχεται και να αλλάξει αν μεταβληθεί η κλινική εικόνα του ασθενούς. Ένα σύνηθες παράδειγμα προγραμματισμένης χειρουργικής επέμβασης είναι η αποκατάσταση της μη περιπλεγμένης βουβωνοκήλης.

Πολλές φορές το χρονικό περιθώριο για την ασφαλή διεξαγωγή ενός χειρουργείου περιορίζεται σημαντικά, εξαιτίας της φύσης της εκάστοτε πάθησης αλλά και τις πιθανές συναφείς βλάβες, που μπορεί να προκύψουν σε περίπτωση καθυστέρησης της χειρουργικής αντιμετώπισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις μιλάμε για επείγουσα χειρουργική επέμβαση, όπως για παράδειγμα η μη ανατάξιμη βουβωνοκήλη με παρατεταμένο κοιλιακό πονο.

Κατά τις χειρουργικές επεμβασεις έκτακτης ανάγκης, το χρονικό περιθώριο μέχρι την διαξαγωγή τους περιορίζεται σε λίγες ώρες ή και μόνο σε λίγα λεπτά. Παραδείγματα τέτοιων επεμβάσεων είναι τραυματισμός με εσωτερική αιμορραγία ή η περισφυγμένη βουβωνοκήλη με άμεσο κίνδυνο νέκρωσης του εντέρου.

7. Ποιες είναι οι θεωρητικά πιθανές επιπλοκές της συγκεκριμένης χειρουργικής επέμβασης;

Κάθε χειρουργείο συνιστά στην πραγματικότητα μία μορφή τραυματισμού σε έναν συχνά ήδη επιβαρυμένο, λόγω της τρέχουσας πάθησης, οργανισμό. Αν και το χειρουργικό τραύμα γίνεται φυσικά με σκοπό την επίλυση του εκάστοτε προβλήματος, δεν παύει να επιβαρύνει με τη σειρά του ως ένα βαθμό τον οργανισμό. Αυτός είναι μάλιστα ο λόγος που η σύγχρονη χειρουργική εφαρμόζει ολοένα και συχνότερα τεχνικές, οι οποίες ελαχιστοποιούν την ακριβώς αυτή την επιπλέον, λόγω του χειρουργικού τραύματος, επιβάρυνση του οργανισμού.

Το παραπάνω γεγονός σε συνδυασμό με την περιπλοκότητα, την βαρύτητα και το στάδιο της εκάστοτε πάθησης αλλά και με την συνολική εικόνα της φυσιολογίας του ασθενούς (ηλικία, ταυτόχρονες παθήσεις κ.α.) μπορεί να οδηγήσει σε μη επιθυμητές καταστάσεις (επιπλοκές) κατά την διάρκεια ή και μετά το πέρας μίας χειρουργικής επέμβασης.

Θεωρητικά λοιπόν, κάθε χειρουργική επέμβαση μπορεί να παρουσιάσει επιπλοκές, ανεξάρτητα του εύρους της επιστημονικής κατάρτισης του χειρουργού ή της αρτιότητας της υλικοτεχνικής υποδομής του νοσοκομειακού ιδρύματος. Οι επιπλοκές συνεπώς μίας χειρουργικής επέμβασης δεν είναι σε καμία περίπτωση συνυφασμένες οπωσδήποτε με κάποιο ιατρικό λάθος, αν και το τελευταίο φυσικά και δεν μπορεί να αποκλειστεί ως πιθανή αιτία επιπλοκών.

Ο ασθενής οφείλει να γνωρίζει, πριν από την διενέργεια οποιασδήποτε χειρουργικής επέμβασης, ότι πιθανές επιπλοκές δεν μπορούν να αποκλειστούν αλλά και να ενημερωθεί για τις σημαντικότερες από τις επιπλοκές αυτές αλλά και για την συχνότητα εμφάνισής τους τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

8. Ποια είναι η απαραίτητη προετοιμασία για το χειρουργείο; Ποιες μορφές αναισθησίας προτείνονται;

Για την ασφαλή διενέργεια οποιασδήποτε χειρουργικής επέμβασης είναι απαραίτητη μία προεγχειρητική προετοιμασία, το εύρος της οποίας έρχεται σε συνάρτηση με την πολυπλοκότητα της χειρουργικής επέμβασης, την προτεινόμενη μορφή αναισθησίας αλλά και την γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς.

Η προετοιμασία αυτή περιλαμβάνει την λήψη ιστορικού και την κλινική εξέταση από τον χειρουργό, τον αναισθησιολόγο αλλά και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων (π.χ. καρδιολόγο, πνευμονολόγο κ.α.), όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο. Επίσης συχνά κρίνονται απαραίτητες διάφορες εργαστηριακές ή και απεικονιστικές εξετάσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις ορίζεται προεγχειρητικά και η προετοιμασία μονάδων αίματος, που πιθανώς να χρησιμοποιηθούν κατά την διάρκεια ή και μετά το πέρας της επέμβασης.

Ο ασθενής πρέπει να ενημερωθεί εγκαίρως για τις προβλεπόμενες διαδικασίες προετοιμασίας για το επικείμενο χειρουργείο αλλά και για θέματα όπως πιθανή αλλαγή του τρόπου λήψης της πάγιας φαρμακευτικής του αγωγής, τον τρόπο λήψης τροφής και υγρών πριν από το χειρουργείο κ.α.

9. Πόσο διαρκεί η νοσηλεία και τι προβλέπεται κατά την διάρκειά της;

Η νοσηλεία εξαιτίας μίας επικείμενης χειρουργικής επέμβασης μπορεί να διαρκέσει από λίγες μόνο ώρες εως και πολλές ημέρες ή και εβδομάδες. Η συνολική διάρκεια της νοσηλείας καθορίζεται τόσο από την εκάστοτε χειρουργική τεχνική όσο και από την βαρύτητα της εκάστοτε πάθησης αλλά και την θεραπευτική ανταπόκριση του ασθενούς.

Αν και η συνολική διάρκεια της νοσηλείας δεν μπορεί πάντοτε να υπολογιστεί με ακρίβεια πρίν από το πέρας της χειρουργικής επέμβασης, συνιστάται ο ασθενής να ενημερώνεται ήδη προεγχειρητικά για την προβλεπόμενη διάρκεια παραμονής του στο νοσοκομειακό ίδρυμα αλλά και για τις αναμενόμενες μετεγχειρητικές θεραπευτικές διαδικασίες μέχρι και το εξιτήριο.

10. Ποια είναι η διαδικασία αποκατάστασης μετά το χειρουργείο;

Η μετεγχειρητική παρακολούθηση και αποθεραπεία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της εκάστοτε χειρουργικής επέμβασης. Ο ασθενής πρέπει να ενημερωθεί, κατά την διάρκεια της προεγχειρητικής συζήτησης, για την προβλεπόμενη διαδικασία αποκατάστασης μετά το χειρουργείο.

Πολλές φορές φυσικά, η διαδικασία αποκατάστασης μπορεί να καθοριστεί επακριβώς μόνο μετά το πέρας της χειρουργικής επέμβασης, ανάλογα με τα ευρήματα αλλά και τις τελικές επεμβατικές πράξεις κατά την διάρκεια του χειρουργείου.

Παρόλα αυτά, το βασικό περίγραμμα της μετεγχειρητικής παρακολούθησης και θεραπείας του ασθενούς μπορεί συχνά να προκαθοριστεί. Κατά την διάρκεια της προεγχειρητικής συζήτησης μπορεί επίσης να διευκρινιστεί και το απαραίτητο χρονικό διάστημα για επιστροφή του ασθενούς στις φυσιολογικές του δραστηριότητες ή και την εργασία.

Συμπέρασμα

Κάθε ασθενής έχει δικαίωμα να ενημερωθεί για την όποια προβλεπόμενη επεμβατική ιατρική πράξη στο βαθμό, που ο ίδιος επιθυμεί, γνωρίζοντας όμως ποιά είναι τα σημαντικά ζητήματα προς διευκρίνηση. Κάθε ιατρός έχει υποχρέωση να κατευθύνει την προεγχειρητική συζήτηση σε τέτοιο σημείο, ώστε ο ασθενής να αισθάνεται πλήρως ενημερωμένος πρίν από το χειρουργείο.