Κνίδωση – Αγγειοοίδημα
Συγγραφέας Γεώργιος Π. Λούρμπας Γράφτηκε στις ,
Οι πομφοί μπορεί να είναι μεμονωμένοι ή να ενώνονται μεταξύ τους όπου σχηματίζουν μια μεγάλη ανάγλυφη επιφάνεια.
Το χαρακτηριστικό του εξανθήματος είναι η ταχεία εμφάνιση αλλά και η εξίσου ταχεία αποδρομή του στα σημεία που είχε εμφανιστεί μέσα σε λιγότερο από 24 ώρες ενώ μπορεί να εμφανιστούν σε άλλα σημεία του σώματος προσδίδοντας έναν “μεταναστευτικό χαρακτήρα”.
Η ονομασία κνίδωση προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη κνίδη που είναι το φυτό τσουκνίδα προσομοιάζοντας έτσι την κατάσταση όπου όταν το δέρμα μας έρχεται σε επαφή με τη τσουκνίδα, παρουσιάζεται φαγούρα και πομφοί στο σημείο επαφής.
Ένας στους τέσσερις ανθρώπους πρόκειται να εμφανίσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του κνίδωση. Όταν τα συμπτώματα διαρκούν λιγότερο από έξι εβδομάδες τότε πρόκειται για Οξεία κνίδωση αλλά αν διαρκούν περισσότερο τότε η κνίδωση μεταπίπτει σε Χρόνια κνίδωση και αυτό συμβαίνει κάθε μία στις τρεις περιπτώσεις.
Πρακτικά πρόκειται για οίδημα (πρήξιμο) των ανώτερων στοιβάδων του δέρματος λόγω της απελευθέρωσης ουσιών από τα κύτταρα του δέρματος και περισσότερο από τα μαστοκύτταρα με κυρίαρχη ουσία την ισταμίνη που παράγεται από αυτά.
Αν το οίδημα αφορά και βαθύτερες στοιβάδες του δέρματος τότε μιλάμε για αγγειοοίδημα το οποίο εμφανίζεται σαν πρήξιμο του δέρματος κυρίως σε εκείνα τα σημεία που το δέρμα είναι πιο χαλαρό όπως τα βλέφαρα, τα χείλη, τα γεννητικά όργανα, οι παρειές κτλ. Στην ουσία το αγγειοοίδημα δεν είναι τίποτα περισσότερο από κνίδωση σε μεγαλύτερο βάθος του δέρματος και για αυτό τα αντιμετωπίζουμε σαν μια οντότητα. Στο 40% των περιπτώσεων που υπάρχει κνίδωση θα εμφανιστεί στο ίδιο άτομο και αγγειοοίδημα, στο 50% θα έχει μόνο κνίδωση αλλά και σε ένα ποσοστό 10% μπορεί να εμφανιστεί μόνο αγγειοοίδημα.
Η οξεία κνίδωση συνήθως στα παιδιά και λιγότερο και στους ενήλικες μπορεί να οφείλεται σε ιογενείς ή μικροβιακές λοιμώξεις αλλά σε όλους μπορεί να συμβεί στα πλαίσια μιας αλλεργικής αντίδρασης όταν ο οργανισμός έρχεται σε επαφή με μια αλλεργιογονική ουσία π.χ. φάρμακο ή τσίμπημα μέλισσας.
Η χρόνια κνίδωση μπορεί να έχει τα αίτια της σε φυσικούς παράγοντες και τότε μιλάμε για τις “Φυσικές κνιδώσεις” δηλαδή είναι η περίπτωση που τα κύτταρα του δέρματος ενεργοποιούνται από φυσικούς μηχανικούς παράγοντες όπως για παράδειγμα η άσκηση πίεσης, θερμότητας, ψύχους ή δόνησης στο δέρμα με αποτέλεσμα να παράγεται ισταμίνη από τα κύτταρα του δέρματος και να εμφανίζονται τα συμπτώματα.
Τα είδη των φυσικών κνιδώσεων μπορεί να είναι:
- Ο Δερμογραφισμός είναι η συχνότερη μορφή χρόνιας κνίδωσης από φυσικά αίτια. Η άσκηση ακόμη και ήπιας πίεσης στο δέρμα όπως στα σημεία επαφής ενός στενού ρούχου (ζώνη, λάστιχο σε κάλτσες ή καλσόν) μπορεί να προκαλέσει έντονο ερύθημα (κοκκίνισμα) και μερικές φορές κνησμό (φαγούρα) όπου σε αυτή την περίπτωση ο δερμογραφισμός ονομάζεται συμπτωματικός.
- Η Κνίδωση από πίεση επιβραδυνόμενου τύπου όπου και εδώ όπως στο δερμογραφισμό, ο αιτιολογικός παράγοντας είναι η εφαρμογή πίεσης στο δέρμα αλλά τα συμπτώματα μπορεί να παρουσιαστούν 4 με 8 ώρες μετά από την άσκηση πίεσης στο δέρμα. Παράδειγμα είναι το πρήξιμο στα δάχτυλα μετά από το κουβάλημα βάρους (βαριές τσάντες με ψώνια) ή το πρήξιμο στους ώμους μετά από το κουβάλημα τσάντας ή σακιδίου. Τα πιο συνηθισμένα σημεία του σώματος που είναι εκτεθειμένα σε πιέσεις όπως τα πέλματα, οι παλάμες , οι ώμοι και οι γλουτοί είναι και οι περιοχές που συχνότερα θα εμφανιστεί η κνίδωση από πίεση.
- Η Κνίδωση από Δόνηση όπου σε αυτή την περίπτωση, το ερέθισμα είναι η σταθερή δόνηση του δέρματος όπως συμβαίνει με το χειροκρότημα, τη χρήση κομπρεσέρ ή τη χρήση σέικερ.
- Η Κνίδωση εκ Ψύχους όπου το βασικό χαρακτηριστικό είναι η εμφάνιση κνιδωτικού εξανθήματος λόγω μεταβολής της θερμοκρασίας του δέρματος και συγκεκριμένα μετά από έκθεση σε κρύο. Συνήθως εμφανίζεται με πομφούς στα σημεία του δέρματος που έρχονται σε επαφή με ψυχρά αντικείμενα ή με κρύο αέρα ή νερό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μπάνιο σε κρύα θάλασσα συνήθως στην αρχές του καλοκαιριού όπου οι πομφοί θα εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της κολύμβησης ή στην έξοδο από το νερό. Αν η μεταβολή της θερμοκρασίας είναι μεγάλη (π.χ. ηλιοθεραπεία και μετά κολύμβηση) ή απότομη (π.χ. βουτιά) τότε υπάρχει η περίπτωση να υπάρξει έως και αναφυλακτική αντίδραση λόγω της μεγάλης απελευθέρωσης ισταμίνης μαζικά από τα κύτταρα του δέρματος με επικίνδυνες συνέπειες.
- Η Κνίδωση εκ Θερμότητας είναι μια μη συχνή περίπτωση κνίδωσης όπου η επαφή με θερμά αντικείμενα προκαλεί τους πομφούς. Μερικές φορές μπορεί να θεωρηθεί έγκαυμα αφού η θερμοκρασία που παρατηρείται είναι μεταξύ 38οCμε 50 οC.
- Η Ηλιακή κνίδωση είναι μια σπάνια περίπτωση κνίδωσης όπου οι πομφοί και το ερύθημα εμφανίζονται εντός λίγων λεπτών μετά από έκθεση στον ήλιο στα σημεία του δέρματος που είναι ακάλυπτα. Επίσης και σε αυτή την περίπτωση μπορεί να υπάρξει δυσκολία στη διάγνωση αφού μπορεί να θεωρηθεί ηλιακό έγκαυμα, ειδικά αν εμφανίζεται μόνο ερύθημα. Η σχετικά γρήγορη εμφάνιση των συμπτωμάτων σε σχέση με το ηλιακό έγκαυμα συνήθως βοηθάει στη διαφορική διάγνωση.
Η Χρόνια Αυθόρμητη ή Αυτόματη κνίδωση (ΧΑΚ) είναι μια κατηγορία κνίδωσης όπου τα συμπτώματα της κνίδωσης εμφανίζονται δίχως ένα σαφή συσχετισμό με ένα αίτιο που να τα προκαλεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει μια υποκατηγορία αυτών των ασθενών με Αυτοάνοση Κνίδωση, στην οποία υπάρχουν αυτοαντισώματα εναντίον συστατικών του ίδιου του οργανισμού του ασθενούς. Οι ασθενείς αυτοί έχουν πρακτικά αντισώματα που αναγνωρίζουν ως “εχθρικά” συστατικά του οργανισμού και κυρίως με την ανοσοσφαιρίνη IgE ή τον υποδοχέα αυτής που βρίσκεται πάνω στην επιφάνεια ειδικών κυττάρων που υπάρχουν στην επιφάνεια του δέρματος και ονομάζονται σιτευτικά. Οι ασθενείς με αυτοάνοση κνίδωση, συνήθως έχουν και άλλα αυτοάνοσα νοσήματα όπωςη αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι. Παθογνωμονικός είναι ο έλεγχος με τη δερματική δοκιμασία του Τεστ Αυτόλογου Ορού (βλ. Διάγνωση) όπου και επιβεβαιώνεται η ύπαρξη ή όχι των αυτοαντισωμάτων και καθορίζεται η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.
Ιδιαίτερες κατηγορίες χρόνιας κνίδωσης είναι:
- Η Υδατογενής κνίδωση στην οποία η επαφή με το νερό μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση εξανθήματος με πομφούς ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία του νερού. Πρόκειται για μια σπάνια νόσο με λιγότερα από 50 περιστατικά παγκοσμίως.
- Η Χολινεργική κνίδωση το αίτιο της οποίας είναι η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος μετά από ένα ζεστό μπάνιο, stress, κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών ή πικάντικων – καυτερών φαγητών.
- Η Κνίδωση από άσκηση μπορεί να παρουσιαστεί μετά από έντονη σωματική άθληση και είτε θα εμφανιστεί αμιγώς με κνιδωτικό εξάνθημα είτε μπορεί να συνοδεύεται και από σοβαρότερα συμπτώματα άλλων συστημάτων όπως βήχα, δύσπνοια, πτώση πίεσης. Η τελευταία περίπτωση είναι η σοβαρότερη και πιο επικίνδυνη γιατί η άσκηση δεν θα προκαλέσει μόνο κνίδωση αλλά μια γενικευμένη αναφυλακτική αντίδραση.
- Η Κνίδωση εξ επαφής εμφανίζεται στα σημεία που μια ερεθιστική ουσία έρχεται σε επαφή με το δέρμα και εμφανίζονται τα συμπτώματα της κνίδωσης. Συχνό παράδειγμα είναι η επαφή με κάμπιες ή με το φυτό τσουκνίδα.
Το Αγγειοοίδημα είναι το οίδημα (πρήξιμο) των βαθύτερων στοιβάδων του δέρματος λόγω της απελευθέρωσης ουσιών από τα κύτταρα του δέρματος και περισσότερο από τα μαστοκύτταρα με κυρίαρχη ουσία την ισταμίνη που παράγεται από αυτά. Χαρακτηριστικά εμφανίζεται σαν πρήξιμο του δέρματος κυρίως σε εκείνα τα σημεία που το δέρμα είναι πιο χαλαρό όπως τα βλέφαρα, τα χείλη, τα γεννητικά όργανα, οι παρειές κτλ. Στην ουσία το αγγειοοίδημα δεν είναι τίποτα περισσότερο από κνίδωση σε μεγαλύτερο βάθος του δέρματος και για αυτό τα αντιμετωπίζουμε σαν μια οντότητα. Στο 40% των περιπτώσεων που υπάρχει κνίδωση θα εμφανιστεί στο ίδιο άτομο και αγγειοοίδημα, στο 50% θα έχει μόνο κνίδωση αλλά και σε ένα ποσοστό 10% μπορεί να εμφανιστεί μόνο αγγειοοίδημα. Υπάρχουν και άλλα είδη αγγειοοιδήματος που δεν συσχετίζονται με την κνίδωση όπως το κληρονομικό, το επίκτητο, το ιδιοπαθές αγγειοοίδημα και το αγγειοοίδημα που προκαλείται από τη λήψη φαρμάκων για τη θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης και συγκεκριμένα της κατηγορίας του αναστολέα του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης. Η περίπτωση του αγγειοοιδήματος που περιλαμβάνεται στην οντότητα της κνίδωσης έχει κοινό τρόπο διάγνωση και θεραπευτικής αντιμετώπισης με την κνίδωση.
Η διάγνωση γίνεται με τη λήψη του ιστορικού του ασθενούς, την εξέταση του και με τις ακόλουθες εξετάσεις:
- έλεγχος αντιδραστικότητας του δέρματος με δερμογραφόμετρο και τεστ ισταμίνης.
- Αιματολογικές εξετάσεις για την ανεύρεση πιθανής μικροβιακής, φλεγμονώδους ή ανοσολογικής αιτίας
- Test αυτόλογου ορού για την ανεύρεση αυτοάνοσης αιτιολογίας. Από την αιμοληψία για τις αιματολογικές εξετάσεις, χρησιμοποιείται ορός του ασθενή όπου χορηγείτε ενδοδερμικά και ανάλογα με την τοπική αντίδραση στο σημείο χορήγησης, γίνεται η εκτίμηση εντός 20 λεπτών ενώ μετά 1 ώρα στο σημείο που έγινε το test το δέρμα είναι πάλι φυσιολογικό.
Το test είναι τελείως ακίνδυνο και ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας διότι αν είναι θετικό τότε επιβεβεβαιώνεται η ύπαρξη αυτοαντισωμάτων στον οργανισμό και φυσικά αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την ακριβή διάγνωση αλλά και πρόγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση της κνίδωσης.
- Ειδικά αλλεργικά test για την διερεύνηση του είδους της κνίδωσης (εκ πιέσεως, χολινεργική, ηλιακή, κτλ)
Η θεραπεία βασίζεται στην χορήγηση αντιισταμινικών, κορτιζόνης αλλά ΜΟΝΟ σε συγκεκριμένες συνθήκες και για μικρά χρονικά διαστήματα ενώ στην περίπτωση της Χρόνιας Κνίδωσης υπάρχει η δυνατότητα χορήγησης ειδικού εμβολίου με πραγματικά άμεσα αποτελέσματα.
Γεώργιος Π. Λούρμπας, ειδικός αλλεργιολόγος ενηλίκων και παιδοαλλεργιολόγος.
