Υπερπροστασία γονέων: όταν η αγάπη γίνεται εμπόδιο
Συγγραφέας Ιωάννα Κούρια Γράφτηκε στις ,
Όταν ένα παιδί γεννιέται, οι γονείς αναλαμβάνουν μια νέα ευθύνη για την οποία ποτέ πριν δεν είχαν καμία εκπαίδευση ή προετοιμασία. Γίνονται τα σημαντικότερα πρόσωπα στη ζωή του παιδιού τους και καλούνται να το φροντίσουν αλλά και να το βοηθήσουν να κτίσει την προσωπικότητα του και να εισέλθει στην ενηλικίωση ως ώριμο, υπεύθυνο και αυτόνομο άτομο. Αναπόφευκτα , διαμορφώνουν όνειρα για εκείνο, στα οποία το βλέπουν να έχει υγεία, να είναι πετυχημένο και χαρούμενο.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου τα όνειρα δεν σταματάνε εκεί. Σταδιακά, γίνονται πιο συγκεκριμένα και περιλαμβάνουν το ιδανικό επάγγελμα, τον ιδανικό σύντροφο, την ιδανική συμπεριφορά και την ιδανική ζωή. Μια ζωή έτσι όπως εκείνοι την έχουν φανταστεί, η οποία πιθανότατα θα παρεκκλίνει από αυτή που το ίδιο το παιδί θα επιλέξει μεγαλώνοντας. Όλα αυτά τα όνειρα γίνονται προσδοκίες και αυτές με τη σειρά τους προβάλλονται πάνω στο παιδί με αρνητικές συχνά συνέπειες για την προσωπικότητα του.
Στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο κινείται και η τάση των γονέων για υπερπροστασία. Οι γονείς αναπόφευκτα ανησυχούν όχι μόνο για την σωματική αλλά και την ψυχική υγεία του παιδιού. Και σε συνδυασμό με τα όνειρα που αναφέραμε προ ολίγου, προσπαθούν να το προφυλάξουν από τις κακοτοπιές. Να μην τραυματιστεί, να μην κλάψει, να μην παρασυρθεί, να μην επιλέξει λάθος επάγγελμα, λάθος σύντροφο κλπ. Με τον τρόπο αυτό του αφαιρούν κάθε πρωτοβουλία, αποφασίζουν εκείνοι γι’ αυτό και βιάζονται να ικανοποιήσουν κάθε του ανάγκη, έτσι ώστε εκείνο να μην ταλαιπωρηθεί.
Πόσο λειτουργική είναι όμως μια τέτοια συμπεριφορά;
Οι γονείς, οι οποίοι «τρέχουν» να ικανοποιήσουν όλες τις ανάγκες του παιδιού, του μεταδίδουν το μήνυμα της δικής του ανεπάρκειας. Σταδιακά, εκείνο μαθαίνει ότι μόνο του δεν μπορεί να καταφέρει τίποτα, βιώνει πλήγμα στην αυτοεκτίμηση του και υιοθετεί μια εξαρτημένη, παθητική στάση, ενώ ο κόσμος φαίνεται απειλητικός. Έτσι, καταφεύγει στην οικογένεια, ως πηγή ασφάλειας και προστασίας κάθε φορά που αντιμετωπίζει μια δυσκολία, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ακόμα και ως ενήλικοι τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να αποχωριστούν τους γονείς, να αυτονομηθούν. Ακόμα και αν κάνουν νέες οικογένειες, νιώθουν μπερδεμένοι και αδυνατούν να δεσμευτούν σε αυτές, καθώς έχουν πάντα ως σημείο αναφοράς την οικογένεια καταγωγής, από την οποία επιζητούν τη συμβολή και τη γνώμη της σε κάθε νέο εγχείρημα. Τα άτομα αυτά συχνά παραμένουν εξαρτημένα ακόμα και οικονομικά από τους γονείς τους, καθώς κανένα επάγγελμα δεν είναι κατάλληλο για να ικανοποιήσει τις προσδοκίες με τις οποίες έχουν μεγαλώσει. Όταν δε οι γονείς, φύγουν από τη ζωή, το πιο πιθανό είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί θα αναζητήσουν νέες εξαρτητικές σχέσεις προκειμένου να επιβιώσουν συναισθηματικά ή θα προσκολληθούν ακόμα περισσότερο σε τυχόν υπάρχουσες σχέσεις εγγύτητας.
Αγάπη … ή μήπως κάτι άλλο;
Θεωρώντας ως δεδομένο ότι οι όλοι οι γονείς αγαπάνε τα παιδιά τους και έχουν καλή πρόθεση ως προς αυτά, ίσως πρέπει να εξετάσουμε γιατί τελικά καταλήγουν να κάνουν μεγαλύτερο κακό παρά καλό, μέσα από την ανεξάντλητη φροντίδα και προστασία. Είναι όντως η ανάγκη τους να προφυλάξουν το παιδί ή μήπως ο ασυνείδητος φόβος τους ότι το παιδί θα απομακρυνθεί από κοντά τους και εκείνοι θα μείνουν συναισθηματικά κενοί και μόνοι; Θα έλεγα ότι ισχύουν και τα δύο.
Η γέννηση ενός παιδιού δίνει ένα νέο ρόλο στον άντρα ή τη γυναίκα, ο οποίος τους καθορίζει σε όλη τους τη ζωή. Όταν όμως εξαιτίας αυτού του ρόλου, παραμελούν ή εγκαταλείπουν τους υπόλοιπους ρόλους που μέχρι πριν κατείχαν, τότε το παιδί γίνεται η μοναδική πηγή χαράς και ικανοποίησης, ενώ η αυτονόμηση και απομάκρυνση του αποτελεί ένα τρομακτικό σενάριο που οδηγεί στην δυστυχία. Οι φόβοι για πιθανούς κινδύνους μπορεί να έχουν μια αντικειμενική βάση, όμως έρχονται για να δικαιολογήσουν την υπερβολική φροντίδα και να εμποδίσουν το παιδί να οδηγηθεί προς την ανεξαρτητοποίηση. Και ενώ όλοι οι γονείς λένε ότι επιθυμούν το παιδί να φύγει από κοντά τους και να ακολουθήσει μια αυτόνομη πορεία, στην ερώτηση πώς θα είναι η δική σας ζωή μετά, δείχνουν τρομαγμένοι, ενώ οι περισσότεροι δε το έχουν σκεφτεί καν. Διότι ακριβώς αυτή δυσκολία τους να φανταστούν τη ζωή τους μακριά από το παιδί είναι που δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης μέσα στην οικογένεια.
Συνήθως, σε αυτές τις οικογένειες, τα παιδιά που θα καταφέρουν να απομακρυνθούν, κατηγορούνται έμμεσα για προδοσία, και βιώνουν απόρριψη και θυμό. Συχνά δε απαιτείται ψυχική θεραπεία για να καταφέρουν να απεμπλακούν πραγματικά από τον τόσο σφιχτό κλοιό της αγάπης των γονέων και να μπορέσουν να ζήσουν μια ζωή χωρίς τα φαντάσματα των ενοχών με τα οποία μεγάλωσαν.
Σε κάθε περίπτωση, και οι δύο πλευρές δυσκολεύονται και βιώνουν πολλά δυσάρεστα συναισθήματα.
Η οικογενειακή θεραπεία, νωρίς κατά την παιδική ηλικία, μπορεί να φέρει την απαραίτητη ισορροπία, έτσι ώστε όλα τα μέλη της οικογένειας να απολαμβάνουν τις σχέσεις εγγύτητας, διατηρώντας όμως ταυτόχρονα προσωπική ελευθερία και δικαίωμα επιλογής.
Κούρια Ιωάννα, Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια.
