Φαρμακευτική αλλεργία
Συγγραφέας Ιωάννα Κοντογιωργάκη Γράφτηκε στις ,
Κάθε φάρμακο είναι δυνατόν να προκαλέσει αλλεργία, από το πιο συνηθισμένο μέχρι το πιο σπάνια συνταγογραφούμενο. Επιπλέον, η ανοχή ενός φαρμάκου στο παρελθόν δε συνεπάγεται οπωσδήποτε ανοχή και στο μέλλον! Ως φαρμακευτική αλλεργία ορίζεται η αντίδραση του οργανισμού σε ένα φάρμακο ή στα έκδοχά του, η οποία μεσολαβείται από ανοσολογικό μηχανισμό. Αντίθετα με ότι πιστεύουν πολλοί, υπολογίζεται ότι μόνο το 5-10% του συνόλου των ανεπιθύμητων αντιδράσεων σε φάρμακα είναι γνήσιες αλλεργικές αντιδράσεις.
Η πλειοψηφία των φαρμακευτικών αντιδράσεων οφείλονται σε παρενέργειες των φαρμάκων, σε υπερδοσολογία ή αλληλεπίδραση μεταξύ φαρμάκων. Πολλές από τις αντιδράσεις αυτές “βαπτίζονται” λανθασμένα ως αλλεργικές, με αποτέλεσμα την άσκοπη αποφυγή λήψης ενδεχομένως απαραίτητων φαρμάκων. Ο ρόλος του Αλλεργιολόγου είναι ιδιαίτερα σημαντικός τόσο στην επιβεβαίωση όσο και στον αποκλεισμό μιας φαρμακευτικής αλλεργίας.
Η αλλεργία συνεπώς προϋποθέτει την εμπλοκή ανοσολογικού μηχανισμού και μπορεί να εκδηλωθεί με δύο είδη αντιδράσεων: άμεσου και επιβραδυνόμενου τύπου.
Στην πρώτη κατηγορία τα συμπτώματα εμφανίζονται εντός λίγων λεπτών από τη λήψη του φαρμάκου και συνήθως στην πρώτη δόση. Τα συμπτώματα ποικίλουν από ήπιες δερματικές αντιδράσεις, μέχρι και την πολύ σοβαρή και απειλητική για τη ζωή αναφυλαξία με συμμετοχή συμπτωμάτων από το αναπνευστικό (βήχας, βράγχος φωνής, δύσπνοια), το γαστρεντερικό (ναυτία, έμετοι, κοιλιακό άλγος, διάρροιες) ή/και το καρδιαγγειακό (ζάλη, πτώση πίεσης).
Αντίθετα οι επιβραδυνόμενου τύπου αντιδράσεις, εμφανίζονται αρκετές ημέρες μετά την έναρξη της αγωγής ή ακόμα και μετά το τέλος αυτής και κατά κανόνα περισσότερο από 1 ώρα μετά τη λήψη της τελευταίας δόσης του φαρμάκου. Στις επιβραδυνόμενες αντιδράσεις το δέρμα είναι το συχνότερα προσβαλλόμενο όργανο, με ποικιλία εξανθημάτων, από κηλιδοβλατιδώδη μέχρι πιο σοβαρά φυσαλιδώδη. Μπορεί όμως να προσβληθούν και άλλα όργανα με ανάλογη συμπτωματολογία. Για παράδειγμα, το αιμοποιητικό σύστημα, το ήπαρ, οι νεφροί κ.τ.λ.
Σε υποψία αλλεργικής αντίδρασης χρειάζεται άμεση διακοπή του φαρμάκου και εκτίμηση από ειδικό προς διερεύνηση της αντίδρασης και παροχή εναλλακτικών θεραπευτικών επιλογών.
Η διάγνωση της φαρμακευτικής αλλεργίας είναι μια διαδικασία εξαιρετικά σημαντική και πρέπει να γίνεται έγκαιρα και έγκυρα. Είναι βασικό να εντοπίζεται με ακρίβεια το υπεύθυνο φάρμακο, όχι μόνο για να αποφευχθεί η επαναπρόσληψή του αλλά και οι αντιδράσεις εκείνες που προκαλούνται από συγγενικά φάρμακα τα οποία έχουν κοινά μοριακά στοιχεία με το αρχικό υπεύθυνο φάρμακο (διασταυρούμενες αντιδράσεις). Είναι μία διαδικασία πολυδιάστατη και περιλαμβάνει τα εξής:
-Το ιστορικό του ασθενή. Σημαντικές πληροφορίες αποτελούν η δόση, ο χρόνος και η αιτία λήψης του φαρμάκου, αλλά και η μορφή των συμπτωμάτων και πώς υποχώρησαν. Με τις κατάλληλες ερωτήσεις και συνδυάζοντας πληροφορίες από τα ιατρικά αρχεία του ασθενή (βιβλιάριο υγείας, προηγούμενες νοσηλείες) μπορεί να οδηγηθεί ο αλλεργιολόγος στη σωστή διάγνωση.
-Τις δερματικές δοκιμασίες. Για τη διάγνωση της φαρμακευτικής αλλεργίας χρησιμοποιούνται 3 κατηγορίες δερματικών δοκιμασιών: οι δοκιμασίες νυγμού, οι ενδοδερμικές δοκιμασίες και οι επιδερμιδικές δοκιμασίες.
Στις δοκιμασίες νυγμού τοποθετείται μια σταγόνα του υπό εξέταση φαρμάκου στο χέρι του ασθενή και ακολουθεί ένα ανεπαίσθητο τσίμπημα ώστε το φάρμακο να εισέλθει στο δέρμα. Για μεγαλύτερη ακρίβεια διενεργούνται οι ενδοδερμικές δοκιμασίες, που πραγματοποιούνται με μια μικρή ενδοδερμική ένεση του φαρμάκου.
Σε ορισμένες περιπτώσεις γίνονται και οι επιδερμιδικές δοκιμασίες όπου τα φάρμακα εφαρμόζονται σε ειδικούς αυτοκόλλητους δίσκους και στη συνέχεια τοποθετούνται στην πλάτη του ασθενή για 48 ώρες, οπότε αφαιρούνται και το αποτέλεσμα αξιολογείται 24 ώρες μετά την αφαίρεση.
Στις δοκιμασίες νυγμού τοποθετείται μια σταγόνα του υπό εξέταση φαρμάκου στο χέρι του ασθενή και ακολουθεί ένα ανεπαίσθητο τσίμπημα ώστε το φάρμακο να εισέλθει στο δέρμα. Για μεγαλύτερη ακρίβεια διενεργούνται οι ενδοδερμικές δοκιμασίες, που πραγματοποιούνται με μια μικρή ενδοδερμική ένεση του φαρμάκου.
Σε ορισμένες περιπτώσεις γίνονται και οι επιδερμιδικές δοκιμασίες όπου τα φάρμακα εφαρμόζονται σε ειδικούς αυτοκόλλητους δίσκους και στη συνέχεια τοποθετούνται στην πλάτη του ασθενή για 48 ώρες, οπότε αφαιρούνται και το αποτέλεσμα αξιολογείται 24 ώρες μετά την αφαίρεση.
– Τις ειδικές εξετάσεις αίματος. Η ανίχνευση των αντισωμάτων για τις άμεσου τύπου αλλεργικές αντιδράσεις γίνεται, εκτός από τα δερματικά τεστ, και με ειδικές εξετάσεις αίματος. Οι εξετάσεις αίματος έχουν ρόλο συμπληρωματικό και σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστούν τις δερματικές δοκιμασίες.
– Την ειδική δοκιμασία πρόκλησης με φάρμακο. Σε κάποιες περιπτώσεις, είτε επειδή το ιστορικό είναι άγνωστο ή ασαφές, οριστική λύση μπορεί να δοθεί μόνο μέσω δοκιμασίας πρόκλησης. Σε αυτήν ο ασθενής λαμβάνει σε ελεγχόμενο χώρο και πάντα υπό την παρακολούθηση του Αλλεργιολόγου σταδιακά αυξανόμενες δόσεις από το φάρμακο, ώστε να παρατηρηθούν οι αντιδράσεις και να υπάρξει οριστική επιβεβαίωση ή αποκλεισμός της αλλεργίας. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και για να βρεθεί ασφαλής εναλλακτική θεραπεία σε επιβεβαιωμένη φαρμακευτική αλλεργία.
Σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις όπου ο ασθενής δεν έχει εναλλακτική επιλογή και το φάρμακο είναι αναγκαίο και αναντικατάστατο (π.χ. αντικαρκινικά φάρμακα), δύναται να δοθεί με τη μέθοδο της απευαισθητοποίησης.
Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα μόνο σε κατάλληλα εξοπλισμένο περιβάλλον, ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν τυχόν αντιδράσεις.
Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα μόνο σε κατάλληλα εξοπλισμένο περιβάλλον, ώστε να μπορούν να αντιμετωπιστούν τυχόν αντιδράσεις.
Κάθε ασθενής με αλλεργική αντίδραση σε φάρμακο πρέπει:
Χωρίς χρονοτριβή να αναφέρει το πρόβλημα στο θεράποντα ιατρό για να εκτιμήσει αυτός το επείγον του προβλήματος.
- Να διακόψει τη λήψη του «ύποπτου» φαρμάκου
- Να ακολουθήσει πιστά τις οδηγίες που θα του δοθούν.
- Να μην πειραματίζεται μόνος του ακόμη και εάν έχουν περάσει χρόνια από την αλλεργική αντίδραση.
- Να συμβουλευτεί ειδικό Αλλεργιολόγο για την επιβεβαίωση του ένοχου φαρμάκου και την αναζήτηση εναλλακτικών φαρμάκων που μπορεί να πάρει με ασφάλεια.
- Να κρατά πάντοτε το κουτί με το φάρμακο που του προκάλεσε την αντίδραση.
- Εάν η αντίδραση έγινε κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του σε Νοσοκομείο να ζητά πάντοτε ενημερωτικό σημείωμα για το ποιο φάρμακο θεωρείται υπεύθυνο.
- Να αναφέρει στο μέλλον σε κάθε γιατρό πριν από τη συνταγογράφηση ή κατά την εισαγωγή του στο Νοσοκομείο τη φαρμακευτική του αλλεργία και να επιδεικνύει την ειδική γνωμάτευση με τις οδηγίες αποφυγής που του έχουν δοθεί από τον Αλλεργιολόγο.
Κοντογιωργάκη Ιωάννα, Αλλεργιολόγος,
