Παιδί και Οθόνες
Συγγραφέας Μαριαλένα Κυριακάκου Γράφτηκε στις ,
Τα παιδιά στη σημερινή εποχή μεγαλώνουν έχοντας γύρω τους ήδη από τη βρεφική ηλικία οθόνες ψηφιακών μέσων που τα περιβάλλουν. Με μια απλή ματιά στο σπίτι, πράγματι, οι οθόνες που υπάρχουν (από την τηλεόραση και τον υπολογιστή, μέχρι τα tablets και τα smartphones) ανεβάζουν το ποσοστό έκθεσης του παιδιού στα ύψη. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός πως σύμφωνα με στατιστικά, 4 στα 5 νοικοκυριά έχουν ένα ψηφιακό μέσο με οθόνη για ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι κίνδυνοι της κατάχρησης των ψηφιακών μέσων και η έντονη επαφή με τις οθόνες? Αρχικά, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες κινδύνου είναι η εμφάνιση παχυσαρκίας. Η ύπαρξη τηλεόρασης στο υπνοδωμάτιο και η υπερβολική παραμονή μπροστά στην τηλεόραση μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της παχυσαρκίας. Πράγματι, η παρακολούθηση τηλεόρασης για 1.5 ώρα καθημερινά αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης παχυσαρκίας για παιδιά 4-9 ετών. Η αιτία για αυτή τη συσχέτιση είναι το γεγονός πως τα παιδιά παρακολουθούν διαφημίσεις ανθυγιεινών τροφών με πολλές θερμίδες. Η ταυτόχρονη κατανάλωση φαγητού και παρακολούθησης κάποιου προγράμματος στην τηλεόραση, αυξάνει επίσης τον κίνδυνο παχυσαρκίας καθώς το παιδί χάνει τον έλεγχο της ποσότητας που καταναλώνει.
Η έκθεση σε οθόνες οδηγεί ακόμη και σε διαταραχές ύπνου, καθώς τα παιδιά που περνούν μεγάλο μέρος με τα ψηφιακά μέσα ή κοιμούνται με τις κινητές συσκευές έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν διαταραχές στον ύπνο. Η έκθεση στο φως και ειδικότερα στον μπλε φωτισμό, σε συνδυασμό με το πλήθος των πληροφοριών που προβάλλονται, αποτελεί παράγοντα τόσο καθυστέρησης όσο και διακοπής του ύπνου, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει και σε μειωμένες επιδόσεις στο σχολείο. Την ίδια στιγμή η έκθεση στις οθόνες (όπως το κινητό ή η παρακολούθηση τηλεόρασης) ταυτόχρονα με κάποια άλλη εργασία (multi – tasking), όπως η προετοιμασία για το σχολείο μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικά αποτελέσματα. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί και η συσχέτιση της έλλειψης ύπνου με την εμφάνιση παχυσαρκίας.
Ένας άλλος παράγοντας κινδύνου από την έκθεση στις οθόνες, είναι η εμφάνιση παραβατικών συμπεριφορών, καθώς τα παιδιά παρασύρονται από παρέες και πρότυπα και οδηγούνται σε επικίνδυνες συμπεριφορές, δοκιμάζοντας τα όριά τους, όπως η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αυτοτραυματισμούς, κάπνισμα ακόμη και διατροφικές διαταραχές. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως οι γονείς χρειάζεται να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί με τα παιδιά και τις οθόνες καθώς πληθαίνουν τα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης, με φωτογραφίες που μπορούν να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Σε αυτό το θέμα εντάσσεται και το cyberbullying που μπορεί να υποστεί ένα παιδί σε ευαίσθητη ηλικία και μπορεί να το οδηγήσει σε βραχυπρόθεσμες ή μακροχρόνιες διαταραχές ψυχοκοινωνικοσωματικής φύσεως.
Λαμβάνοντας υπόψιν πως η έκθεση των παιδιών στις οθόνες επηρεάζει σημαντικά το παιδί σε όλες τις πτυχές της ζωής και της ανάπτυξής του, όπως τα συναισθήματα, τη μάθηση, τη σκέψη και τη συμπεριφορά, η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία ενθαρρύνει του γονείς να υιοθετήσουν υγιείς κανόνες χρήσης των ψηφιακών μέσων.
Οι γονείς θα πρέπει αρχικά να διασφαλίζουν πως το παιδί κοιμάται επαρκώς (8 με 12 ώρες ανάλογα με την ηλικία), έχει επαρκή αθλητική δραστηριότητα και περνά πολλές ώρες μακριά από οθόνες.
Για τα παιδιά κάτω των 2 ετών οι οθόνες θα πρέπει να απαγορεύονται ή στην περίπτωση που το παιδί έρχεται σε επαφή με αυτές να είναι παρόν κάποιος ενήλικας που θα μιλάει και θα εξηγεί (παράδειγμα μία συνομιλία με μέλη της οικογένειας). Εάν οι γονείς επιθυμούν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά ηλικίας 18-24 μηνών στις οθόνες θα πρέπει να είναι σίγουροι πως το περιεχόμενο είναι υψηλής ποιότητας και σε κάθε περίπτωση θα επιβλέπει το παιδί ένας ενήλικας. Για τα παιδιά ηλικίας 2-5 ετών η επαφή με τις οθόνες θα πρέπει να περιορίζεται το πολύ στη μία ώρα ημερησίως και με πολύ προσεκτικά επιλεγμένο περιεχόμενο, χωρίς ίχνος βίας.
Εφόσον αντιληφθούν ποιες οθόνες χρησιμοποιούνται περισσότερο στο σπίτι (τηλεόραση, κινητό κλπ), θα πρέπει να σχεδιάσουν ένα ωρολόγιο πρόγραμμα με το οποίο θα καθορίσουν ποιες ώρες τα παιδιά θα έχουν επαφή με τις οθόνες. Τα παιδιά θα πρέπει να εγκαταλείπουν την επαφή με τις οθόνες τουλάχιστον μία ώρα πριν πέσουν για ύπνο. Καλό είναι οι γονείς να αντικαταστήσουν τις οθόνες με άλλα μέσα διασκέδασης, όπως το ραδιόφωνο, κατά τη διάρκεια της μελέτης των παιδιών στο σπίτι.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί πως εφαρμογές που θεωρούνται εκπαιδευτικές ή τα ψηφιακά βιβλία δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το σχολείο. Άλλωστε όλες οι δεξιότητες που κατακτά ένα παιδί στο σχολείο, όπως η δημιουργική σκέψη, η ευέλικτη σκέψη, η κριτική ικανότητα, ο αυτοέλεγχος και η διαχείριση των συναισθημάτων δεν μπορούν να αναπτυχθούν μπροστά στις οθόνες. Σε κάποιες οικογενειακές δραστηριότητες όπως το γεύμα, θα πρέπει οι οθόνες να παραμένουν μακριά, ενώ καλό είναι θα οριστούν συγκεκριμένοι χώροι μέσα στο σπίτι στους οποίους οι οθόνες θα είναι απαγορευμένες, όπως τα υπνοδωμάτια.
Είναι θετικό βήμα όλα τα μέλη μιας οικογένειας να συμμετέχουν σε δραστηριότητες, όπως η άθληση, το διάβασμα βιβλίων ή ακόμη και ο διάλογος μέσα στο σπίτι. Την ώρα αυτή οι οθόνες θα πρέπει να κλείνουν και όλα τα ψηφιακά μέσα να απενεργοποιούνται. Επιπρόσθετα, οι γονείς θα πρέπει να εξηγήσουν και να εκπαιδεύσουν τα παιδιά για όλους τους κινδύνους που κρύβουν οι οθόνες και τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, να τους εμπνεύσουν το σεβασμό για τον άλλο, την κοινωνικοποίηση και την αξία της διαφύλαξης των προσωπικών δεδομένων.
Dr Mαριαλένα Κυριακάκου MD, PhD
Παιδίατρος
