Προβλήματα στην ενήλικη ζωή που σχετίζονται με τη διατροφή
Συγγραφέας Δένα Χατζηκώστα Κυριάκου Γράφτηκε στις ,
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ιατρική έρευνα άρχισε σταδιακά να μετατοπίζεται από τη μελέτη των συμπτωμάτων που προκαλούνται από την ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών στη μελέτη των επιδράσεων της δίαιτας και των συνθηκών ζωής σε νοσήματα όπως οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος. Τέτοιου είδους ασθένειες δεν είναι πλέον αποτέλεσμα του υποσιτισμού και της ανεπάρκειας θρεπτικών συστατικών, αλλά της υπερκατανάλωσης τροφής και της μείωσης της φυσικής δραστηριότητας.
Αυτά τα νοσήματα επηρεάζουν πλέον μεγάλη μερίδα του πληθυσμού και αν εμφανισθούν δε μπορούν να θεραπευθούν, παρά μόνο να ρυθμισθούν. Το κόστος για την αντιμετώπιση των χρόνιων νοσημάτων είναι πολύ μεγάλο. Εκτός από το ψυχολογικό κόστος του ίδιου του ασθενή και της οικογένειάς του, υπάρχει και το καθαρά οικονομικό κόστος για κάθε πολιτεία. Γι’ αυτούς τους λόγους ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των χρόνιων νοσημάτων είναι η πρόληψή τους, μέσω αρχικά του προσδιορισμού των παραγόντων κινδύνου ανάπτυξης αυτών των νοσημάτων και στη συνέχεια μέσω της δημιουργίας προγραμμάτων υγείας που θα έχουν ως σκοπό τη μείωση αυτών των παραγόντων.
Αθηροσκλήρωση. Η αθηροσκλήρωση και η στεφανιαία νόσος είναι η κύρια αιτία θανάτου στις κοινωνίες δυτικού τύπου. Ο κίνδυνος είναι μικρός σε νεαρή ηλικία, αλλά μεγαλώνει όσο περνάνε τα χρόνια.
Η αιτία της αθηροσκλήρωσης είναι η εναπόθεση λίπους στις αρτηρίες που μεταφέρουν αίμα στην καρδιά.
Η εναπόθεση λίπους αρχίζει από την παιδικά ηλικία και, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, μπορεί με την πάροδο του χρόνου να φράξει τον αυλό της αρτηρίας με αποτέλεσμα να διακοπεί η ροή του αίματος.
Η εναπόθεση λίπους οδηγεί σε τραυματισμό της αρτηρίας και σε στεφανιαία νόσο. Η στεφανιαία νόσος παρουσιάζεται συνήθως σε μεσήλικες, ενώ η απόφραξη μιας αρτηρίας του εγκεφάλου, που οδηγεί σε εγκεφαλικό επεισόδιο, συνήθως συμβαίνει 10 με 20 χρόνια αργότερα. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης και στεφανιαίας νόσου είναι πολλοί. Όλες οι παρεμβάσεις, είτε διαιτητικές είτε φαρμακευτικές, στοχεύουν στη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης στο αίμα, στη διακοπή του καπνίσματος, στη μείωση του σωματικού βάρους, στην ελάττωση της κατανάλωσης οινοπνεύματος και στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας.
Η διαιτητική αγωγή σε γενικές γραμμές πρέπει να έχει ως στόχο:
- τη διατήρηση ενός ικανοποιητικού σωματικού βάρους,
- τη μείωση της πρόσληψης κορεσμένων λιπαρών (λιγότερο από 10% της προσλαμβανόμενης ενέργειας) και χοληστερόλης (λιγότερο από 300 mg την ημέρα), μέσω της μείωσης της πρόσληψης κυρίως προϊόντων ζωικής προέλευσης, και
- την αύξηση της πρόσληψης αντιοξειδωτικών και φυτικών ινών, μέσω της αύξησης στην πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, δημητριακών και οσπρίων
- η πρόσληψη υδατανθράκων, και κυρίως σύνθετων υδατανθράκων, πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ του 50 και 60% της προσλαμβανόμενης ενέργειας.
Υπέρταση. Η υπέρταση είναι παράγοντας κινδύνου εμφάνισης κυρίως εγκεφαλικών επεισοδίων, αλλά και στεφανιαίας νόσου και προβλημάτων στους νεφρούς. Η παρουσία παχυσαρκίας είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει την υπέρταση, γι ΄ αυτό και όταν ένας παχύσαρκος ελαττώσει το σωματικό του βάρος, μέσω ενός συνδυασμού διαιτητικής αγωγής και αυξημένης φυσικής δραστηριότητας, η υπέρταση μειώνεται.
Όσον αφορά τα συστατικά της δίαιτας που ενδεχομένως επηρεάζουν την αρτηριακή πίεση, αυτά είναι το οινόπνευμα, το ασβέστιο, τα νάτριο και το κάλιο. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση. Ωστόσο, η επίδραση των άλλων συστατικών της δίαιτας στην αρτηριακή πίεση δεν είναι ακόμα σαφής. Η μείωση, για παράδειγμα, της πρόσληψης αλατιού σε λιγότερο από 6 γραμμ. ( 2400 mg νάτριο) την ημέρα, όπως υποδεικνύουν οι σύγχρονες συστάσεις, μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση μόνο σε άτομα που είναι ευαίσθητα στο αλάτι.
Το ασβέστιο από την άλλη μεριά έχει συσχετισθεί με την υπέρταση, αλλά υπάρχουν και μελέτες που δε δείχνουν κάτι τέτοιο. Απεναντίας, η αύξηση της πρόσληψης καλίου μπορεί να προστατέψει το άτομο έναντι της υπέρτασης.
Επίσης ευεργετικά αποτελέσματα έχει η αύξηση της πρόσληψης φρούτων και λαχανικών.
Σακχαρώδης Διαβήτης. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα νόσημα που χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, λόγω προβλημάτων στη σύνθεση ινσουλίνης από το πάγκρεας (διαβήτης τύπου 1) ή στην ευαισθησία των κυττάρων στην ινσουλίνη (διαβήτης τύπου 2).
Στην περίπτωση του διαβήτη τύπου 1, το πάγκρεας δε συνθέτει ινσουλίνη και επομένως, ο διαβητικός χρειάζεται ενέσεις ινσουλίνης.
Ο διαβήτης αυτός εμφανίζεται συνήθως κατά την παιδική ηλικία. Αντίθετα, ο διαβήτης τύπου 2 εμφανίζεται συνήθως μετά την ηλικία των 40 ετών και είναι πολύ συχνός στους παχύσαρκους.
Η αντιμετώπιση του διαβήτη αυτού του τύπου περιλαμβάνει μείωση του σωματικού βάρους και διαιτητική παρέμβαση. Παλιότερα, οι συστάσεις ήταν η πρόσληψη υδατανθράκων σε ποσοστό 50 – 60% της προσλαμβανόμενης ενέργειας και η πρόσληψη λίπους κάτω από το 30%. Οι πρόσφατες όμως συστάσεις αναφέρουν ότι η πρόσληψη λίπους μπορεί να φτάσει και το 40%, με την προϋπόθεση ότι η μισή να προέρχεται από μονοακόρεστα λιπαρά οξέα τα οποία περιέχει το ελαιόλαδο. Η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας είναι πολύ σημαντική, και επειδή ο σακχαρώδης διαβήτης είναι παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου, οι συστάσεις για την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου ισχύουν και για το διαβήτη.
Καρκίνος. Ο καρκίνος είναι η δεύτερη αιτία θανάτου στην Ελλάδα μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Η μετατροπή ενός υγιούς και φυσιολογικού κυττάρου σε καρκινικό συμβαίνει σε τρία στάδια: Στο πρώτο στάδιο, στο φυσιολογικό κύτταρο συμβαίνει μια γενετική μεταβολή από μια καρκινογόνο ουσία, που δίνει την δυνατότητα στο κύτταρο να πολλαπλασιαστεί ανεξέλεγκτα. Στο δεύτερο στάδιο, το μη φυσιολογικό κύτταρο πολλαπλασιάζεται και δημιουργεί τον καρκίνο. Στο τρίτο στάδιο, τα καρκινικά κύτταρα προσβάλουν υγιείς ιστούς και διαδίδονται στον οργανισμό.
Πολλά συστατικά της τροφής έχουν βρεθεί ότι μπορούν να επηρεάσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου, όπως τα λιπίδια, οι φυτικές ίνες, οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες E, C και A καθώς και το β- καροτένιο. Πάντως, η πιο ισχυρή επίδραση είναι αυτή των φυτικών ινών στον καρκίνο του παχέος εντέρου. Τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά και το ελαιόλαδο είναι καλές πηγές όλων των παραπάνω προστατευτικών θρεπτικών συστατικών.
Παχυσαρκία. Ο καλύτερος τρόπος για να διαπιστωθεί αν ένας άνθρωπος είναι παχύσαρκος είναι με τον υπολογισμό του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Στην δεκαετία του ΄60, η παχυσαρκία ήταν σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα. Από τότε όμως, έως σήμερα, οι συνθήκες ζωής έχουν αλλάξει και οι διαιτητικές συνήθειες έχουν ‘’δυτικοποιηθεί’’. Αυτό σημαίνει αυξημένη πρόσληψη λίπους, ζάχαρης, αλατιού και ενέργειας.
Αντίθετα, έχει μειωθεί η φυσική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα την αύξηση της συχνότητας της παχυσαρκίας, ενώ πρόσφατα παρατηρήθηκε ότι η συχνότητα παχυσαρκίας είναι αυξημένη και στα παιδιά.
Η παχυσαρκία είναι παράγοντας κινδύνου ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου και διαβήτη τύπου 2, αυξάνει την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, ενώ προάγει και την εμφάνιση προβλημάτων στα οστά, όπως η οστεοαρθρίτιδα. Η θνησιμότητα αυξάνει όταν το άτομα είναι υπέρβαρο και παχύσαρκο, η ελλειποβαρές.
Πολλοί παχύσαρκοι, προσπαθώντας να μειώσουν το σωματικό τους βάρους, ακολουθούν δίαιτες που είναι χαμηλές σε θερμίδες, πρωτεΐνη, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, με αποτέλεσμα η διατροφή τους να είναι φτωχή σε θρεπτικά συστατικά. Επιπλέον, στις δίαιτες που είναι πολύ χαμηλές σε θερμίδες (500 έως 800 θερμίδες την ημέρα) ο ασθενής δεν αλλάζει τελικά τη διαιτητική του συμπεριφορά, αλλά όταν λήξει αυτή η περίοδος της σκληρής δίαιτας, συνήθως επιστρέφει στις παλιές του συνήθειες και αυξάνει το βάρος του. Αυτό αργότερα ενδεχομένως θα τον ωθήσει να ακολουθήσει ξανά μια ίδιου τύπου δίαιτα και έτσι θα μειώνει και θα αυξάνει το βάρος του κατά διαστήματα, κάτι που είναι πιο επιβλαβές για την υγεία από το να παρέμενε σταθερά υπέρβαρος.
Η πιο ενδεδειγμένη προσέγγιση για μείωση του βάρους πρέπει να περιλαμβάνει:
- την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και
- τη σταδιακή μείωση της πρόσληψη ενέργειας από την τροφή, χωρίς όμως να επηρεάζεται η πρόσληψη θρεπτικών συστατικών
Είναι ενδεικτικό ότι μείωση του σωματικού βάρους κατά 10% που θα διατηρηθεί για το υπόλοιπο της ζωής, επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα από μια μεγάλη μείωση του σωματικού βάρους που δε θα διαρκέσει πολύ.
REFERENCE: Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ – ΑΝΤΩΝΗΣ ΖΑΜΠΕΛΑΣ, 2003 ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π.Χ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ
Δένα Χατζηκώστα Κυριάκου,
Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
