Φοβία φαρμάκων (φαρμακοφοβία)Φοβία φαρμάκων (φαρμακοφοβία)
Συγγραφέας Σπύρος Καλημέρης Γράφτηκε στις ,
Η φοβία φαρμάκων αναφέρεται στον έντονο φόβο ορισμένων ανθρώπων ως προς τη λήψη τους.
Η λέξη φοβία αναφέρεται σε ανθρώπους με πιο έντονες φοβικές εκδηλώσεις, σωματικά συμπτώματα τύπου fight or flight, άγχος ως και κρίσεις πανικού, όμως ο φόβος για τα φάρμακα είναι αρκετά διαδεδομένος στον πληθυσμό σε ποικίλη βαρύτητα.
Πρόσφατες έρευνες ανεβάζουν σε περίπου 30-50% το ποσοστό των ανθρώπων που δε συμμορφώνονται με ιατρικές θεραπείες και η φοβία φαρμάκων αποτελεί μία από τις αιτίες.
Η φαρμακοφοβία εμφανίζεται συχνότερα σε νεαρά άτομα, ενώ τα στοιχεία διίστανται για το αν το μορφωτικό επίπεδο αποτελεί προγνωστικό παράγοντα.
Η φοβία για τα φάρμακα διέπεται από διάφορες παραμέτρους που υφίστανται είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό.
- Μια άγνωστη ουσία που περνάει στον οργανισμό.
- Οι παρενέργειες που μπορεί να προκαλέσει.
- Πρότερη εμπειρία λήψης φαρμάκου και εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών.
- Φόβος κατάποσης χαπιών.
- Αρνητικές πεποιθήσεις απέναντι στα φάρμακα και τη φαρμακοβιομηχανία.
Η τελευταία παράμετρος φαίνεται ότι είναι ο βασικότερος προγνωστικός παράγοντας για ανάπτυξη φοβίας φαρμάκων. Σε άμεση σχέση με αυτό το εύρημα είναι η πίστη σε συνωμοσιολογικές θεωρίες. Πρόσφατη έρευνα σε 700 άτομα έδειξε ότι όσο μεγαλύτερος ο βαθμός πίστης σε θεωρίες συνωμοσίας, τόσο πιθανότερη είναι η υιοθέτηση αρνητικής στάσης απέναντι στα φάρμακα. Στη συγκεκριμένη έρευνα περίπου 20% των ατόμων βρέθηκαν να έχουν φοβία για τα φάρμακα.
Η φοβία φαρμάκων δεν έχει να κάνει με τον τύπο του φαρμάκου ή τον τρόπο χορήγησης. Έτσι εκτός από τα χάπια έχουμε το φόβο για τα εμβόλια που γίνονται με ενδομυική ένεση. Η παραπληροφόρηση για τα εμβόλια και τις «συνέπειές» τους είναι ως γνωστόν στην επικαιρότητα λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά προϋπάρχει εδώ και δεκαετίες. Παράδειγμα το εμβόλιο της ιλαράς και οι αιτιάσεις για τον αυτισμό που προκαλεί, κάτι που έχει γίνει σημαία του αντιεμβολιαστικού κινήματος.
Στην πραγματικότητα τα εμβόλια είναι από τις σπουδαιότερες ιατρικές ανακαλύψεις ως σήμερα και έχουν συμβάλλει στην εξάλειψη νόσων που θέριζαν τους πληθυσμούς στο παρελθόν. Το ίδιο ισχύει και για πολλά φάρμακα. Την αποτελεσματικότητα των εμβολίων υποδηλώνει και το γεγονός ότι στο Δυτικό κόσμο μεταξύ 1901 και 2000, το προσδόκιμο επιβίωσης των ατόμων αυξήθηκε περίπου κατά 25 χρόνια. Αυτό οφείλεται κυρίως στα εμβόλια, στα αντιβιοτικά και στα διουρητικά της αγγύλης, όπως η γνωστή φουρoσεμίδη.
Οι αρνητικές στάσεις απέναντι σε φάρμακα, ιατρούς, φαρμακοβιομηχανίες αποτελούν και μέρος μιας ευρύτερης καχυποψίας απέναντι στο χαμηλού βαθμού ανθρωποκεντρικό πρόσωπο των συστημάτων υγείας παγκοσμίως σήμερα. Παράλληλα η εσφαλμένη ερμηνεία ορισμένων υπαρκτών ιατρικών λαθών από το ευρύ κοινό, λόγω γνωσιακών διαστρεβλώσεων και προκαταλήψεων οδηγεί σε αυθαίρετα συμπεράσματα και υπεργενικεύσεις για το σύνολο της ιατρικής επιστήμης.
Το θέμα με τις παρενέργειες των φαρμάκων είναι ιδιαίτερα σύνθετο. Κάθε φάρμακο περιέχει στο κουτί του ένα φυλλάδιο που καταγράφει συνήθως μια μεγάλη γκάμα παρενεργειών και με κατάταξη συχνότητας. Σε πολλούς ανθρώπους το διάβασμα του φυλλαδίου προκαλεί συμπτώματα άγχους. Άνθρωποι με προδιάθεση για αγχώδεις διαταραχές παρουσιάζουν μη ανοχή της αβεβαιότητας, καταστροφοποίηση και υπερεστίαση σε χαμηλής πιθανότητας αρνητικά σενάρια. Έτσι μπορεί περισσότερο να φοβούνται το φάρμακο, παρά να σκέφτονται για το όφελος που στοχεύει να τους προσδώσει. Αυτό ενίοτε προκαλεί το nocebo effect.
Ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στο nocebo effect ένα φαινόμενο αντίστροφο του placebo effect, που έχει να κάνει με την παράμετρο των ανεπιθύμητων ενεργειών. Το nocebo είναι η μείωση του υποκειμενικού οφέλους, η επιδείνωση των συμπτωμάτων ή η εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών λόγω της προσδοκίας βλάβης που σχετίζεται με ένα φάρμακο και όχι τη δράση του ίδιου του φαρμάκου.
Το φαινόμενο nocebo επηρεάζεται από παράγοντες όπως πεποιθήσεις για την υγειονομική περίθαλψη, προηγούμενες εμπειρίες, αλληλεπιδράσεις επαγγελματιών υγείας, γραπτές και προφορικές πληροφορίες για φάρμακα, mainstream και κοινωνικά δίκτυα και κοινωνική μοντελοποίηση (τροποποιημένη συμπεριφορά λόγω παρατήρησης της ανταπόκρισης των άλλων στη θεραπεία).
Οι επιδράσεις του Nocebo είναι πιο συχνές σε ασθενείς με αυξημένα επίπεδα άγχους, υποχονδρία, ιδεοψυχαναγκαστικά στοιχεία και διαταραχές σωματικών συμπτωμάτων.
Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η διαχείριση των πιθανών παρενεργειών των φαρμάκων αποτελεί μέρος μιας ιατρικής θεραπείας. Αν εμφανιστούν παρενέργειες αυτές αξιολογούνται ανάλογα με τη βαρύτητά τους και το συνολικό κλάσμα όφελος/κόστος για το φάρμακο. Αν όντως χρειάζεται ένα φάρμακο να διακοπεί, θα διακοπεί, όμως αυτό προϋποθέτει και μια κατάλληλη σε ποιότητα και συχνότητα σχέση ιατρού ασθενούς. Όταν όμως περίπου οκτώ στους 10 ασθενείς λένε ψέματα στον γιατρό τους αυτό αποτελεί πρόβλημα.
Φανταστείτε τι θα γινόταν αν επικρατούσε η εξής εσφαλμένη λογική : Οι παρενέργειες που αναφέρονται στο φύλλο οδηγιών έχουν μια μικρή πιθανότητα (συνήθως 10% οι συχνότερες ως και 0,01% οι πιο σπάνιες. Όμως αφού υπάρχει έστω και μια απειροελάχιστη πιθανότητα να συμβεί μια παρενέργεια, τότε είναι προτιμότερη η επιλογή να μη ληφθεί καθόλου το φάρμακο. Άρα τα φάρμακα χάνουν κάθε λόγο ύπαρξης, αφού πάντα η προτεραιότητα μετατίθεται σε μια υποθετική έκβαση και όχι σε ένα πραγματικό όφελος. Προφανώς αν δεν υπάρχει όφελος τότε δεν υπάρχει και λόγος λήψης ενός φαρμάκου.
Ακόμη ένας παράγοντας που επηρεάζει τη λήψη των φαρμάκων είναι το κατά πόσο πιστεύει κανείς ότι αποτελούν βασική θεραπεία ή όχι για το πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Ορισμένες φορές αλλά όχι πάντα, αυτό έχει να κάνει και με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Δηλαδή η φαρμακοφοβία θα επικρατήσει όταν το άτομο δε θεωρήσει ότι τα φάρμακα είναι η μόνη ή η κατάλληλη επιλογή (στρεφόμενο έτσι στις εναλλακτικές μεθόδους), ενώ είναι λιγότερο πιθανό να επικρατήσει αν το άτομο θεωρήσει το φάρμακο κομβικό για την αντιμετώπιση της ασθένειάς του ως και σωτήριο για τη ζωή του.
Η στάση του ασθενή απέναντι στα φάρμακα αποτελεί σήμερα ένα σημαντικό παράγοντα καλής έκβασης μιας θεραπείας που έχει ενδεχομένως υποτιμηθεί στην πράξη από τους λειτουργούς υγείας παγκοσμίως. Η σωστή ενημέρωση του ασθενή και η διαχείριση των διαστρεβλωμένων αντιλήψεων που ενδεχομένως να διατηρεί δε θα πρέπει να παραλείπεται. Επίσης αντίστοιχη βαρύτητα δεν έχει δοθεί στην κατάλληλη ενημέρωση από μέσα ενημέρωσης και διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να ενισχύονται εσφαλμένες απόψεις, fake news και εντέλει η φοβία φαρμάκων.
Η φοβία φαρμάκων έχει δυνητικά σοβαρές συνέπειες για την υγεία των ατόμων, γιατί επηρεάζει αρνητικά τη συμμόρφωσή τους στις ιατρικές οδηγίες. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό το εξής σοβαρό. Οι έρευνες δείχνουν ότι η μη σωστή συμμόρφωση (που περιλαμβάνει και την άρνηση λήψης φαρμάκων) αποτελεί αιτία θανάτου και επιδείνωσης συμπτωμάτων.
Πηγές:
Medication non-adherence leads to 125,000 preventable deaths each year
