Πως το στρες επηρεάζει τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού!
Συγγραφέας Ζωή Σιούτη Γράφτηκε στις ,
Το στρες στην παιδική ηλικία αποτελεί έναν από τους ισχυρούς παράγοντες κινδύνου για την εµφάνιση ψυχοπαθολογίας κατά την παιδική, εφηβική και ενήλικη ζωή. Οι διαταραχές στην ανάπτυξη συστημάτων απόκρισης στο στρες -συμπεριλαμβανομένου του άξονα του υποθαλάµου-υπόφυσης- επινεφριδίων (HPA) και του συµπαθητικού νευρικού συστήµατος (SNS) – έχουν συχνά θεωρηθεί ως κεντρικός µηχανισµός των νευροαναπτυξιακών µηχανισµών.
Συγκεκριµένα, η έκθεση σε στρεσσογόνα ερεθίσµατα κατά την ανάπτυξη HPA και SNS θεωρείται ότι οδηγεί σε διαρκείς µεταβολές στη λειτουργία αυτών των συστηµάτων, µε αποτέλεσµα τον αυξηµένο κίνδυνο για την εκδήλωση ψυχοπαθολογίας στην παιδική, εφηβική και ενήλικη ζωή του ατόµου.
Ωστόσο, οι επιδράσεις των αντιδράσεων πρώιµης ζωής στην ανάπτυξη των φυσιολογικών
συστηµάτων έχουν µελετηθεί εκτεταµένα σε µοντέλα τρωκτικών και µη ανθρώπινων πρωτευόντων. Στις µελέτες αυτές, η κύρια πειραµατική µέθοδος για την πρόκληση στρεσσογόνων αντιδράσεων ήταν ο παρατεταµένος διαχωρισµός του μικρού ζώου από τη µητέρα του. Τα σχετικά αποτελέσµατα έδειξαν ότι η πρώιµη έκθεση σε στρεσσογόνα συµβάντα συνδέεται µε την υπερευαισθησία του άξονα ΗΡΑ και του SNS κατά την εφηβεία και την ενηλικίωση, καθώς και την αύξηση του άγχους, του στρες και της επιθετικής συµπεριφοράς.
Αντίστοιχα, οι περισσότερες µελέτες σε ανθρώπους επιβεβαιώνουν την αυξηµένη ενεργοποίηση της κορτιζόλης και της αδρενοκορτικοτροπικής ορµόνης (ορµόνες του στρες) µετά από την έκθεση των ατόµων σε στρεσσογόνα γεγονότα ζωής (π.χ. θάνατος, διαζύγιο, οικονοµικές δυσκολίες, κ.α.), µε ιδιαίτερα παρατηρήσιµη αύξηση των ορµόνων του στρες στα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού, όταν το ίδιο υφίσταται οξύ ή και χρόνιο στρες (π.χ. συγκρούσεις γονέων, διαζύγιο, κακοποίηση, έλλειψη γονεϊκής αποδοχής, παραµέληση, αδιαφορία, αρνητικές κοινωνικές εµπειρίες, κ.α.).
Ειδικότερα, οι έρευνες πάνω στη µελέτη του οικογενειακού συστήµατος έχουν αποδείξει ότι τα υψηλά επίπεδα οικογενειακών αντιξοοτήτων (φτώχεια, απώλειες, πένθος, ζητήµατα υγείας, κ.α.) και αρνητικών παραγόντων (π.χ., λεκτική, ψυχολογική, συναισθηµατική, σωµατική βία) στην παιδική ηλικία συµβάλλουν στην ενεργοποίηση του συστήµατος του στρες (HPA), την αύξηση των ορµονών του στρες και την εκδήλωση ψυχολογικών και σωµατικών συµπτωµάτων των παιδιών.
ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΩ ΟΤΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΑΓΧΟΣ;
Το σύστηµα απόκρισης του στρες µπορεί να προκύψει ανάλογα µε τη σοβαρότητα και τη χρονικότητα των αντιδράσεων στα στρεσσογόνα ερεθίσµατα στα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού. Έτσι, τα σωµατικά συµπτώµατα αποτελούν µία φυσιολογική οργανική αντίδραση που σχετίζεται µε τα αρνητικά αποτελέσµατα των αντίξοων περιβαλλοντικών ερεθισµάτων. Ως προς την κατανόηση της έννοιας του άγχους, καθίστε µαζί µε το παιδί σας και δώστε του την οδηγία να κυκλώσει τι αισθάνεται όταν νιώθει πίεση:
ΠΩΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΖΟΜΑΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΜΟΥ;
Κάθε παιδί εκδηλώνει διαφορετικές αντιδράσεις απέναντι στο άγχος και για αυτό µπορεί να χρειάζονται διαφορετικές παρεµβάσεις του γονέα σε καθε περίσταση που προκαλεί άγχος, οι οποίες όµως να προσαρµόζονται στην προσωπικότητα και στη διάθεση του παιδιού.
Έτσι, την επόµενη φορά που το παιδί σας θα αισθανθεί άγχος και στρες, δοκιµάστε µερικές από τις ακόλουθες δραστηριότητες για τον περιορισµό τους:
- Ανεβάστε τον καρδιακό ρυθµό
Η αεροβική άσκηση µειώνει την αντίδραση απάντησης των παιδιών στο στρες. Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να τρέξουν όσο πιο γρήγορα µπορούν, να ασχοληθούν µε αθλητικές δραστηριότητες και να υιοθετήσουν µία θετική στάση απέναντι στη σωµατική άσκηση.
- Κάντε αναπνοές
Οι διαφραγµατικές αναπνοές µπορούν να βοηθήσουν σηµαντικά στη µείωση του στρες και στη χαλάρωση του σώµατος. Εκπαιδεύστε το παιδί σας στη καθηµερινή χρήση των διαφραγµατικών αναπνοών. Θυµηθείτε ότι το ένα χέρι του παιδιού θα πρέπει να ακουµπά στο στήθος του και το άλλο στο στοµάχι του. Δώστε την οδηγία στο παιδί σας να αναπνέει από την κοιλιά του, ώστε το χέρι που ακουµπάει την κοιλιά του να σηκώνεται κάθε φορά που παίρνει ανάσα από τη µύτη, ενώ αυτό που ακουµπάει στο στήθος του να παραµένει σταθερό. Για να γίνει κατανοητό στο παιδί, εξηγήστε τη διαδικασία των διαφραγµατικών αναπνοών ως ένα µπαλονάκι που φουσκώνει κάθε φορά που το παιδί παίρνει ανάσα που τη µύτη και ξεφουσκώνει κάθε φορά που βγάζει τον αέρα από το στόµα. Θυµηθείτε ότι οι ανάσες θα πρέπει να γίνονται µε ήρεµο και σταθερό τόνο.
Σε µικρότερες ηλικίες χρησιµοποιείστε την οδηγία να αναπνέουν σαν να µυρίζουν ένα λουλούδι και να εκπνέουν σαν να σβήνουν ένα κερί.
- Εκπαιδευτείτε στο διαλογισµό
Ο διαλογισµός βοηθά τα παιδιά να εστιάσουν στο σώµα τους, να αποκτήσουν ενσυνειδητότητα και έλεγχο της αναπνοής τους. Εάν το παιδί σας είναι επιρρεπές στο στρες, εφαρµόστε το διαλογισµό για τη µείωση των επιπέδων του στρες και τον έλεγχο των σωµατικών του αντιδράσεων.
- Ακούστε µουσική
Διαχρονικές έρευνες έχουν αποδείξει τα ευεργετικά αποτελέσµατα της µουσικής στην αλλαγή της διάθεσης και της µείωσης του άγχους. Η µουσική µπορεί να βοηθήσει στην αναβίωση ευχάριστων αναµνήσεων του παιδιού. Ακόµη, το τραγούδι και ο χορός σε συνδυασµό µε τη µουσική συµβάλλει σηµαντικά στη µείωση του άγχους και στην καλύτερη διάθεση των παιδιών.
- Βόλτα στη φύση
Η βόλτα, το παιχνίδι και η φυσική άσκηση στη φύση βοηθούν σηµαντικά στη µείωση του στρες των παιδιών και στην αλλαγή του τρόπου σκέψης τους.
- Δώστε µία µεγάλη αγκαλιά
Οι αγκαλιές είναι ένας εκπληκτικός τρόπος διαχείρισης του στρες. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αγκαλιές εκλύουν ωκυτοκίνη (ορµόνη της αγάπης), µειώνουν την πίεση του αίµατος και τα επίπεδα του στρες, και βοηθούν τα παιδιά να ηρεµήσουν. Η καθηµερινή αγκαλιά (20΄΄) συµβάλλει στη βίωση του αισθήµατος ασφάλειας και υποστήριξης.
- Παίξτε µε το κατοικίδιο σας
Οι βόλτες και το παιχνίδι µε το κατοικίδιο συµβάλλουν στη µείωση του στρες, στην αύξηση του αισθήµατος της ασφάλειας, της άνεσης και της συντροφικότητας, και στην απόσπαση της προσοχής του παιδιού από τις σκέψεις που του προκαλούν άγχος.
- Χρησιµοποιείστε τη δύναµη του νου
Ζητήστε από το παιδί σας να µετρήσει ανάποδα από το 100 ανά 3, να συναρµολογήσει παζλ, sudoku και σταυρόλεξα. Η εστίαση της προσοχής του παιδιού σε ένα συγκεκριµένο έργο βοηθά στην απόσπαση της προσοχής του από τις σκέψεις που τον αγχώνουν και στην χαλάρωση του νου.
- Μιλώντας για το πρόβληµα σε φίλους και σε οικογένεια
Ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να µιλούν και να επικοινωνούν αυτό που τους ενοχλεί, και να ακούν την απάντησή τους. Η επικοινωνία µε ένα µέλος της οικογένειας ή ένα φίλο, αποτελεί έναν από τους καλύτερους τρόπους για τη µείωση του στρες τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων. Μιλώντας για το πρόβληµα, το παιδί βοηθιέται, ώστε να το αντιµετωπίζει λιγότερο φοβιστικό και τροµακτικό, ενώ παράλληλα αισθάνεται ότι έχει την υποστήριξη του ατόµου µε το οποίο επικοινωνεί.
- Κάντε ένα χαλαρωτικό µπάνιο
Ένα ζεστό µπάνιο µπορεί να αλλάξει τη διάθεση και να ηρεµήσει από την πίεση της ηµέρας. Έαν το παιδί σας δυσκολεύεται να κοιµηθεί, τότε ένα ζεστό µπάνιο -90΄ πριν από την καθιερωµένη ώρα του ύπνου του- µπορεί να το βοηθήσει να χαλαρώσει και να µειώσει το στρες της ηµέρας.
- Η δύναµη του καλού ύπνου
Όλοι γνωρίζουµε ότι είναι δύσκολο να διαχειριστούµε το στρες όταν το σώµα µας είναι κουρασµένο και εξαντληµένο από την καθηµερινότητα. Ο καλός ύπνος συµβάλλει στην γνωστική εγρήγορση του νου και στην οµαλή διαχείριση των καθηµερινών στρεσογόνων ερεθισµάτων. Για τα παιδιά µικρότερης ηλικίας, ο καλός ύπνος είναι η απάντηση στο καθηµερινό στρες. Αντίθετα, για τα παιδιά µεγαλύτερης ηλικίας, ο ύπνος δεν αποτελεί τον καλύτερο δυνατό τρόπο διαχείρισης του στρες, ωστόσο µπορεί να αποφέρει σηµαντικά αποτελέσµατα. Σύµφωνα µε την Αµερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, τα παιδιά χρειάζονται ηµερησίως 9 έως 12 ώρες ύπνου, ενώ για τους εφήβους οι 8 µε 10 ώρες είναι επαρκείς για την επανάκαµψη του οργανισµού από την καθηµερινότητα. Τα παιδιά επίσης, που γυµνάζονται και συµµετέχουν σε δραστηριότητες που απαιτούν καθηµερινή σωµατική άσκηση, χρειάζονται περισσσότερες ώρες ύπνο για την ισορροπία του οργανισµού και της σωµατικής και ψυχικής τους οµοιόστασης.
- Εκπαιδευτείτε στην προοδευτική µυϊκή χαλάρωση
Στην προοδευτική µυϊκή χαλάρωση, τα παιδιά σφίγγουν και µετά χαλαρώνουν διαφορετικές µυϊκές οµάδες του σώµατός τους, ακολουθώντας τις οδηγίες που διαβάζει ο γονέας. Αυτή η άσκηση χαλάρωσης µπορεί να βοηθήσει τα παιδιά πριν από µία επικείµενη κατάσταση που προκαλεί άγχος, όπως ένα διαγώνισµα ή ένα σηµαντικό παιχνίδι, κ.α. Μπορείτε να δοκιµάστε την προοδευτική µυϊκή χαλάρωση κατά τη διάρκεια µίας στρεσογόνας συνθήκης για το παιδί σας, ωστόσο είναι περισσότερο αποτελεσµατική όταν η εξάσκηση επιτυγχάνεται από πριν.
- Χρησιµοποιείστε τη γιόγκα
Η γιόγκα µπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να συγκεντρωθούν, να ηρεµήσουν από την καθηµερινότητα, να διαχειριστούν το χρόνιο στρες και να αυξήσουν τη δύναµη και την ευελιξία του σώµατός τους. Η γιόγκα µπορεί να είναι µία υπέροχη δραστηριότητα για το παιδί σας, εάν αυτό αισθάνεται ότι αγχώνεται καθηµερινά και σε έντονο βαθµό.
