Σακχαρώδης διαβήτης: η σύγχρονη επιδημία.
Συγγραφέας Αντώνης Σχοινάς, Γράφτηκε στις ,
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μεταβολική ασθένεια, που χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και συνοδά διαταραχή του μεταβολισμού των λιπιδίων και των πρωτεϊνών. Είναι γνωστή από τα αρχαία ακόμη χρόνια και η ονομασία “διαβήτης” οφείλεται στον Αρεταίo, έναν Έλληνα γιατρό της Καππαδοκίας (2ος αι.μΧ).
Χρησιμοποιώντας τον όρο “διαβαίνειν” αναφερόταν στην πολυουρία ως το κύριο σύμπτωμα της ασθένειας, ενώ ως “diabetes” εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1425 σε ξενόγλωσσο ιατρικό σύγγραμμα. To 1675 ο Thomas Willis πρόσθεσε τον επιθετικό προσδιορισμό “σακχαρώδης” (“mellitus” εκ της ελληνικής λέξης “μέλι”), καθώς ήταν γνωστό ότι τα ούρα των πασχόντων είχαν γλυκιά γεύση.
Η γλυκόζη είναι ουσία που φυσιολογικά κυκλοφορεί στο αίμα και χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας. Προέρχεται από την τροφή -οπότε και φυσιολογικά αυξάνει μετά από κάθε γεύμα- ενώ όταν ο οργανισμός παραμένει νηστικός παράγεται ενδογενώς στο συκώτι (ήπαρ). Πρόκειται ουσιαστικά για το “καύσιμο” που χρησιμοποιεί ο οργανισμός, ώστε να λειτουργήσει. Για να μπεί όμως η γλυκόζη στα κύτταρα και να χρησιμοποιηθεί είναι απαραίτητη η ινσουλίνη, μία ορμόνη που εκκρίνεται από τα β-κύτταρα του παγκρέατος. Τα περισσότερα κύτταρα εξαρτώνται από αυτήν και όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή αυτή δεν δρα σωστά, τότε η γλυκόζη δεν μπαίνει στα κύτταρα, παραμένει στο αίμα και προκαλεί υπεργλυκαιμία.
Τύποι Σακχαρώδη Διαβήτη
α) Διαβήτης τύπου 1
Χαρακτηρίζεται από καταστροφή των β-κυττάρων του παγκρέατος με αποτέλεσμα πλήρη έλλειψη ινσουλίνης. Συνήθως είναι αυτοανόσου αιτιολογίας και ο ασθενής είναι απόλυτα εξαρτημένος από εξωγενή χορήγηση ινσουλίνης. Αποτελεί την κυριότερη αιτία διαβήτη στα παιδιά, σπανίως δε προσβάλλει και ενήλικες. Συχνά συνυπάρχει με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα.
β) Διαβήτης τύπου 2
Αφορά περίπου το 80% των διαβητικών και υπάρχει κληρονομικότητα. Η γενετική προδιάθεση, η ανθυγιεινή και καθιστική ζωή, καθώς και η παχυσαρκία μειώνουν τη δραστικότητα της ινσουλίνης, με αποτέλεσμα ο οργανισμός να χρειάζεται τεράστια ποσά ορμόνης για να ανταπεξέλθει. Όταν όμως στο πάγκρεας επέλθει κόπωση, η παραγόμενη ινσουλίνη δεν επαρκεί, με αποτέλεσμα την υπεργλυκαιμία. Προσβάλει κυρίως ενήλικες, ωστόσο εμφανίζεται και σε παχύσαρκα παιδιά.
γ) Υπάρχουν και διάφοροι άλλοι τύποι σακχαρώδη διαβήτη, που μπορεί να σχετίζονται με διάφορα γενετικά σύνδρομα, γενετικές ανωμαλίες των β-κυττάρων ή του υποδοχέα της ινσουλίνης, νοσήματα του παγκρέατος( εκτομή, καρκίνος), ενδοκρινοπάθειες (μεγαλακρία, φαιοχρωμοκύττωμα, Cushing) ή φάρμακα (πχ κορτιζόνη).
Ποια είναι τα κυριότερα συμπτώματα του σακχαρώδους διαβήτη;
Αρχικά δεν εμφανίζονται συμπτώματα και ενδέχεται ένας ασθενής να μην έχει αντιληφθεί ότι πάσχει.
Ο διαβήτης τύπου 1, συνήθως εισβάλει απότομα με ανάπτυξη διαβητικής κετοξέωσης, εμφανίζοντας ναυτία, εμετό, κοιλιακό πόνο και απώλεια συνείδησης- κώμα.
Στον διαβήτη τύπου 2, η νόσος εισβάλλει βαθμιαία. Κυριαρχεί η πολυουρία (ιδιαίτερα κατά τις βραδινές ώρες) που προκαλεί αφυδάτωση και πολυδιψία (έντονη δίψα) και η πολυφαγία (αυξημένη όρεξη), η οποία όμως συνοδεύεται από απώλεια βάρους, αφού η ανικανότητα των κυττάρων να παράγουν ενέργεια από τη γλυκόζη οδηγεί σε αποδόμηση του λιπώδους και μυϊκού ιστού για να χρησιμοποιηθούν ως εναλλακτικό καύσιμο.
Επίσης γενικά οι διαβητικοί μπορεί να έχουν μεγαλύτερη ευπάθεια σε λοιμώξεις και πιο αργή επούλωση σε μικροτραύματα ή πληγές.
Πώς γίνεται διάγνωση της νόσου;
Γίνεται με εξέταση αίματος, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια:
- Γλυκόζη (τυχαία τιμή) > 200 mg/dl + συμπτώματα
- Γλυκόζη νηστείας > 126 mg/dl
- Γλυκόζη αίματος 2 ώρες μετά από λήψη 75g γλυκόζης από το στόμα > 200mg/dl. (Καμπύλη σακχάρου)
- Από το 2010 χρησιμοποιείται και η τιμή της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c >6.5%).
Θα πρέπει να τονιστεί ότι σάκχαρο νηστείας με τιμές 100-126 mg/dl θεωρείται “γκρίζα ζώνη” για τη διάγνωση,που θα πρέπει πάντα να αποσαφηνίζεται με καμπύλη σακχάρου. Στον πληθυσμό αυτό κρύβονται άτομα με διαβήτη, αλλά και με προ-διαβήτη που χρήζουν κατάλληλης αντιμετώπισης.
Γιατί χρειάζεται θεραπεία ο διαβήτης;
Διότι εμφανίζει επιπλοκές που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής αλλά και το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών. Αυτές είναι:
Οξείες
–Απορρύθμιση του διαβήτη (τιμές σακχάρου >300-350mg/dl) για λίγα 24ωρα μπορεί να οδηγήσουν σε διαβητική κετοξέωση (συνήθως σε τύπου 1 ΣΔ) ή υπερώσμωση- αφυδάτωση (σε τύπου 2 ΣΔ) και ακολούθως κώμα. Και οι δύο καταστάσεις είναι επικίνδυνες και απαιτείται μεταφορά στο νοσοκομείο.
Χρόνιες
Μακροχρόνια αυξημένα ποσά γλυκόζης στο αίμα δημιουργούν βλάβες στα μικρά αλλά και μεγάλα αγγεία του σώματος.
Έτσι βλάβη των μικρών τριχοειδών σχετίζεται με:
Aμφιβληστροειδοπάθεια (Οφθαλμός): Αποτελεί τη συχνότερη αιτία τύφλωσης στο Δυτικό κόσμο.
Nεφροπάθεια: Οδηγεί σε νεφρική ανεπάρκεια- αιμοκάθαρση.
Nευροπάθεια: Συχνά εμφανίζεται ως διαταραχή της αισθητικότητας (συνήθως στα κάτω άκρα), στυτική δυσλειτουργία, ακράτεια ούρων, ορθοστατική υπόταση κ.α.
Προσβολή των μεγάλων αγγείων οδηγεί σε πρώιμη αθηρωμάτωση:
Καρδιά- Στεφανιαία νόσος: στηθάγχη ή οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Καρωτίδες- αγγειακά εγκεφαλικά, ισχαιμικού τύπου.
Αγγεία κάτω άκρων- περιφερική αγγειοπάθεια: διαλείπουσα χωλότητα και γάγγραινα.
Συνδυασμός νευροπάθειας και περιφερικής αγγειοπάθειας οδηγεί στο “διαβητικό πόδι”, που μπορεί να γίνει αιτία ακρωτηριασμού.
Η πιθανότητα ανάπτυξης επιπλοκών αυξάνεται, όσο ο διαβήτης παραμένει αρρύθμιστος. Το κάπνισμα, η υπερλιπιδαιμία και η υπέρταση επιταχύνουν και πολλαπλασιάζουν την ανάπτυξή τους.
Πώς αντιμετωπίζεται ο σακχαρώδης διαβήτης;
Η στρατηγική αντιμετώπισης κινείται σε δύο άξονες:
Από τη μία είναι απολύτως αναγκαίο να αντιμετωπιστούν δραστικά όλοι οι παράγοντες, που δρούν πολλαπλασιαστικά στην εμφάνιση επιπλοκών. Έτσι απαιτείται διακοπή του καπνίσματος και αυστηρός έλεγχος της υπέρτασης και της δυσλιπιδαιμίας. Ταυτόχρονα είναι απαραίτητος ο τακτικός καρδιολογικός, οφθαλμολογικός και νεφρολογικός έλεγχος για πρώιμη διάγνωση τυχόν επιπλοκών.
Από τη άλλη οι προσπάθειες εστιάζονται στον έλεγχο της υπεργλυκαιμίας:
Διατροφή
Η σωστή διατροφή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την πετυχημένη γλυκαιμική ρύθμιση, καθώς και για τον έλεγχο του βάρους, της υπέρτασης και της δυσλιπιδαιμίας. Ουσιαστικά δεν διαφέρει από τη σωστή δίαιτα του μη διαβητικού. Πρέπει να έχει ποικιλία τροφών και να καλύπτει διατροφικά, θερμιδικά αλλά και γευστικά τον ασθενή. Ένας έμπειρος διαιτολόγος μπορεί να δώσει υπεύθυνα συμβουλές προσαρμοσμένες σε κάθε περίπτωση.
Φυσική Άσκηση
Βελτιώνει τη δραστικότητα της ινσουλίνης, αντιστρατεύεται την παχυσαρκία ενώ σχετίζεται και με την πρόληψη καρδιαγγειακών επιπλοκών. Ο τύπος και η ένταση της μυϊκής άσκησης εξατομικεύεται ανάλογα με την ηλικία, τη γενική κατάσταση και την ύπαρξη τυχόν επιπλοκών. Ο καλύτερος τρόπος άσκησης είναι το περπάτημα (150′ εβδομαδιαίως).
Φαρμακευτική αγωγή
Η συνθετική παρασκευή της ινσουλίνης το 1921 έδωσε τη δυνατότητα θεραπείας στο διαβήτη τύπου 1, όντας το μοναδικό φάρμακο που μπορεί να αντιμετωπίσει περιστατικά που μέχρι τότε γνώριζαν το θάνατο σε νεαρή ηλικία.
Στο διαβήτη τύπου 2 υπάρχουν περισσότερες θεραπευτικές επιλογές και συνεχώς νέα φάρμακα προστίθενται στην φαρμακευτική φαρέτρα. Η σύγχρονη αντιμετώπιση επιτάσσει άμεση έναρξη φαρμακευτικής αγωγής, επιθετική αντιμετώπιση της υπεργλυκαιμίας, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια του διαβήτη και έγκαιρη έναρξη ινσουλίνης. Τα μοντέρνα σκευάσματα ινσουλίνης είναι ασφαλή και εύχρηστα και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι είναι εξαιρετικά φάρμακα, που δίνουν λύση ακόμη και στις δυσκολότερες των περιπτώσεων.
Εν κατακλείδι ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μία σύγχρονη μάστιγα για το Δυτικό κόσμο και αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες θνητότητας παγκοσμίως. Σε αντίθεση με άλλα θανατηφόρα νοσήματα μπορεί και να προληφθεί (δίαιτα, άσκηση, έλεγχος βάρους), αλλά και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Σε κάθε περίπτωση εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό (ενδοκρινολόγοι, παθολόγοι-διαβητολόγοι κλπ) μπορούν να σταθούν σύμμαχοι στον πόλεμο αυτό ενάντια στην ασθένεια.
