Κεφαλαλγία
Συγγραφέας Δρ Γεώργιος Στ. Βλάχος Γράφτηκε στις ,
Η κεφαλαλγία (πονοκέφαλος) είναι από τα πιο κοινά συμπτώματα στο γενικό πληθυσμό (πάνω από το 90% των ανθρώπων παρουσιάζουν κεφαλαλγία κάποια στιγμή στη ζωή τους) και από τις συχνότερες αιτίες επίσκεψης στο γιατρό. Στη διαγνωστική διερεύνησή της πρωταρχικό ρόλο παίζει η λήψη λεπτομερούς ιστορικού.
Μετά το ιστορικό, ακολουθεί η νευρολογική εξέταση, που συνήθως είναι αρνητική, και, εφόσον χρειάζεται, περαιτέρω παρακλινικός έλεγχος (π.χ. απεικόνιση του εγκεφάλου).
Μια κεφαλαλγία που παρατηρείται χωρίς σημαντική μεταβολή στα χαρακτηριστικά της επί μακρό χρονικό διάστημα είναι συνήθως πρωτοπαθής (δεν οφείλεται σε άλλο νόσημα) και καλοήθης (δεν απειλεί τη ζωή του ασθενούς, αν και μπορεί να επιδεινώνει σημαντικά την ποιότητά της). Μια κεφαλαλγία πρόσφατης εμφάνισης, καθώς και η αύξηση της συχνότητας ή της έντασης προϋπάρχουσας κεφαλαλγίας χρειάζονται διερεύνηση, καθώς μπορεί μεν να σηματοδοτούν την απαρχή ενός από τα «καλοήθη» σύνδρομα που θα αναφερθούν παρακάτω, ωστόσο ενδέχεται να είναι δευτεροπαθείς, δηλαδή να υποκρύπτουν υποκείμενο αίτιο· στην περίπτωση αυτή πρέπει να αποκλειστούν:
πρόσφατη κρανιοεγκεφαλική κάκωση/δημιουργία ενδοκράνιου αιματώματος
υπαραχνοειδής αιμορραγία
θρόμβωση φλεβωδών κόλπων
κροταφική αρτηρίτιδα
τραύμα στον αυχένα/αρτηριακός διαχωρισμός
ενδοκρανιακός όγκος
ιδιοπαθής ενδοκράνια υπέρταση
κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών
παραρρινοκολπίτιδα (π.χ. ιγμορίτιδα) κτλ.
Στις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες κατατάσσονται οι εξής τύποι:
Κεφαλαλγία τύπου τάσεως: Πρόκειται για τη συχνότερη μορφή κεφαλαλγίας και χαρακτηριστικά συνδέεται με stress ή κακή στάση κατά την εργασία. Κάθε χρόνο της ζωής του ο μέσος άνθρωπος έχει πιθανότητα μεταξύ 30-75% να παρουσιάσει κεφαλαλγία τύπου τάσεως τουλάχιστον μία φορά. Στην κεφαλαλγία αυτή ο πόνος είναι μικρής ως μέτριας έντασης, διαρκεί από 30 λεπτά μέχρι 7 ημέρες, έχει χαρακτήρα πίεσης/σφιξίματος στο κεφάλι και από τις δύο πλευρές, δεν επιδεινώνεται με τις συνήθεις δραστηριότητες του ασθενούς και δεν συνοδεύεται από ναυτία
Ημικρανία: Χαρακτηρίζεται από σφύζοντα πόνο μέτριας ως μεγάλης έντασης στη μία πλευρά του κεφαλιού, διάρκειας 4-72 ωρών, που επιδεινώνεται με τις συνήθεις δραστηριότητες και συνοδεύεται από ναυτία/έμετο ή φωτοφοβία/ηχοφοβία (δηλαδή ο ασθενής ενοχλείται από δυνατό φως ή ήχους).
Περίπου 1 στους 6 ασθενείς πριν ή κατά την κρίση ημικρανίας παρουσιάζει πλήρως αναστρέψιμα εστιακά νευρολογικά συμπτώματα διάρκειας μέχρι 1 ώρας, τα οποία χαρακτηρίζονται ως αύρα και συνήθως περιλαμβάνουν οπτικά ή αισθητικά φαινόμενα.
Η ημικρανία έχει συχνότητα περίπου 18% στις γυναίκες και 6,5% στους άνδρες και συνήθως ξεκινά κατά την εφηβεία, ενώ οι περισσότεροι ασθενείς αναφέρουν οικογενειακό ιστορικό της νόσου.
Αρκετοί ασθενείς με ημικρανία αναφέρουν ότι τις κρίσεις προκαλούν παράγοντες όπως η έμμηνος ρύση, συγκεκριμένες τροφές ή φάρμακα. Όσον αφορά στην παθοφυσιολογία της ημικρανίας, φαίνεται ότι οι ασθενείς έχουν γενετικά καθορισμένη δυσλειτουργία στην επεξεργασία των ερεθισμάτων πόνου στο στέλεχος του εγκεφάλου
Αθροιστική κεφαλαλγία και άλλες αυτόνομες τριδυμικές κεφαλαλγίες: Πρόκειται για σπανιότερες μορφές, που γενικά χαρακτηρίζονται από εντονότατο διαξιφιστικό πόνο στην περιοχή γύρω από το μάτι σε συνδυασμό με κοκκίνισμα του ματιού, δακρύρροια και ρινική συμφόρηση.
Πρέπει να τονιστεί ότι τα παραπάνω διαγνωστικά κριτήρια δεν είναι απόλυτα, καθώς δεν χρειάζεται ένας ασθενής να τα καλύπτει όλα προκειμένου να διαγνωστεί ότι πάσχει από κάποιο συγκεκριμένο σύνδρομο.
Επίσης, ένας ασθενής με χρόνια κεφαλαλγία μπορεί να εμφανίζει περισσότερους από έναν τύπους κεφαλαλγίας.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να γίνει μνεία δύο σημαντικών καταστάσεων:
Η νευραλγία του τριδύμου χαρακτηρίζεται από εντονότατο διαξιφιστικό πόνο στο ήμισυ του προσώπου, διάρκειας δευτερολέπτων, που επαναλαμβάνεται πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας. Θεραπευτικά χορηγούνται αντιεπιληπτικά, ενώ επιλεγμένοι ασθενείς μπορεί να ωφεληθούν από νευροχειρουργική αποσυμπίεση της αισθητικής ρίζας του τρίδυμου νεύρου.
Η κεφαλαλγία από κατάχρηση αναλγητικών αποτελεί σήμερα καλά χαρακτηρισμένη νοσολογική οντότητα και μπορεί να παρουσιαστεί σε άτομα με κεφαλαλγία τύπου τάσεως ή ημικρανία που καταναλώνουν αναλγητικά περισσότερες από 10-15 ημέρες κάθε μήνα. Η συχνότητά της αγγίζει το 2% του πληθυσμού και μόνη θεραπεία –αν και δύσκολη– είναι η σταδιακή απόσυρση των φαρμάκων.
Θεραπευτικά, οι κεφαλαλγίες τύπου τάσεως και οι ήπιες ημικρανικές κρίσεις συνήθως υποχωρούν μετά από λήψη απλών αναλγητικών, όπως η παρακεταμόλη, ή μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών. Στις σοβαρές ημικρανικές κρίσεις χορηγούνται με επιτυχία οι τριπτάνες (σουματριπτάνη, ζολμιτριπτάνη, ριζατριπτάνη, ναρατριπτάνη, αλμοτριπτάνη, ελετριπτάνη, φροβατριπτάνη). Στους ασθενείς που έχουν πολύ συχνές κρίσεις ημικρανίας, ενδέχεται να απαιτηθεί και προφυλακτική θεραπεία, συνήθως με β-αδρενεργικούς αποκλειστές (προπρανολόλη), αντιεπιληπτικά (τοπιραμάτη) ή αποκλειστές διαύλων ασβεστίου (φλουναριζίνη).
Πρόσφατα κυκλοφόρησαν τα πρώτα φάρμακα μιας νέας, πολλά υποσχόμενης κατηγορίας, των ανταγωνιστών CGRP. Πρόκειται για μονοκλωνικά αντισώματα που χρησιμοποιούνται στην πρόληψη των ημικρανιών και έχουν καλύτερο προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών από τα φάρμακα που κυκλοφορούν τώρα. Οι πρώτοι ανταγωνιστές CGRP που έφτασαν στην Ευρώπη είναι το erenumab, το fremanezumab και το galcanezumab.
Δρ Γεώργιος Στ. Βλάχος, Νευρολόγος, Διδάκτωρ & αριστούχος Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών Επιστημονικός Συνεργάτης Ειδικού Ιατρείου Νοητικών Διαταραχών της Α’ Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Αιγινήτειο Νοσοκομείο)
