Το PSA (Prostate Specific Antigen)
Συγγραφέας Κώστας Πισσαρίδης Γράφτηκε στις ,
Το PSA (Prostate Specific Antigen) είναι ένα ένζυμο (γλυκοπρωτεΐνη) που εκκρίνεται από τα επιθηλιακά κύτταρα του προστάτη και χρησιμεύει στη ρευστοποίηση του σπέρματος ώστε να κινούνται ευκολότερα τα σπερματοζωάρια στον κόλπο και τη μήτρα.
Το PSA παράγεται και από τα φυσιολογικά κύτταρα του προστάτη αλλά και από καρκινικά κύτταρα του προστάτη.
Το PSA διαφεύγει σε ελάχιστες ποσότητες και στο αίμα, οπότε αν βρεθεί επίμονα αυξημένη η ποσότητα του σ’ αυτό, σημαίνει ότι ο προστάτης δεν είναι φυσιολογικός και ότι πιθανόν να υπάρχει καρκίνος σ’ αυτόν.
Το PSA είναι ατελής δείκτης για τον εντοπισμό νέου καρκίνου του προστάτη.
>> Το αυξημένο PSA ΔΕΝ ενημερώνει με σιγουριά αν υπάρχει ή δεν υπάρχει καρκίνος στον προστάτη, όπως και το χαμηλό PSA δεν αποκλείει την ύπαρξη καρκίνου του προστάτη.
>> Όμως στη σημερινή εποχή ξεπερνούμε την αβεβαιότητα της ερμηνείας του αυξημένου PSA, χρησιμοποιώντας την πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία (mpMRI) του προστάτη, με τομογράφο 3 Tesla. (Δες στο τέλος)
>> Η αιματολογική εξέταση του PSA χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να ελέγχεται η πορεία ανθρώπων με ήδη γνωστό καρκίνο του προστάτη.
>> Αργότερα, στη δεκαετία του 90, η εξέταση του PSA άρχισε να χρησιμοποιείται για προληπτικό έλεγχο στους άντρες και από τότε έχει βοηθήσει να ανιχνεύεται νωρίς ο καρκίνος του προστάτη, πριν να προλάβει να επεκταθεί.
>> Η θνητότητα από τον καρκίνο του προστάτη έχει μειωθεί κατά 40-70% από την εποχή της χρήσης του PSA, συγκριτικά με την εποχή πριν από τη χρησιμοποίηση του, έχουν αυξηθεί όμως οι αχρείαστες θεραπείες του καρκίνου του προστάτη, α) σε ανθρώπους με ΜΗ κλινικά σημαντικό* καρκίνο του προστάτη και β) σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας που δεν αναμένεται να έχουν όφελος από τη θεραπεία του. (Δες πιο κάτω)
Mη κλινικά σημαντικός* καρκίνος του προστάτη είναι αυτός που δεν θα προκαλέσει πρόωρο θάνατο ή επέκταση ή μετάσταση του.
[Στις περισσότερες περιπτώσεις ο πολλαπλασιασμός των καρκινικών κυττάρων είναι πολύ αργός, σε διάστημα δεκαετιών στον καρκίνο του προστάτη με αποτέλεσμα αυτός να μην είναι επιθετικός και να μην γίνεται κλινικά αντιληπτός από τον ασθενή]
ΠΟΤΕ ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ ΤΟ PSA ?
Πέρα από τον καρκίνο του προστάτη, άλλες περιπτώσεις που αυξάνουν το PSA είναι η καλοήθης υπερτροφία του προστάτη (ΒΡΗ), που συμβαίνει με την αύξηση της ηλικίας. Επιπλέον παροδική αύξηση του PSA παρατηρείται σε φλεγμονή του προστάτη (προστατίτιδα) και σε διέγερση του προστάτη π.χ. από δακτυλική εξέταση, μετά από εκσπερμάτωση, μετά από τοποθέτηση ουροκαθετήρα ή κυστεοσκόπηση, μετά από ποδηλασία, σε ουρολοίμωξη, μετά από βιοψία του προστάτη κλπ.
Όσο πιο αυξημένο είναι το PSA, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να υπάρχει καρκίνος στον προστάτη. Το PSA είναι πιο ψηλό στους άντρες της μαύρης φυλής, ίσως λόγω μεγαλύτερου μεγέθους του προστάτη τους.
Υπ’ όψιν ότι ο έλεγχος του PSA πρέπει να επαναληφθεί σε ένα μήνα αν η τιμή του βρεθεί πάνω από 3-4 ng/mL.
Σε όσους λαμβάνουν ορισμένα φάρμακα για καλοήθη υπερτροφία του προστάτη, η τιμή του μπορεί να μειωθεί μέχρι και στο μισό, οπότε πρέπει να εκτιμηθεί ανάλογα και η τιμή του PSA σ’ αυτή την περίπτωση.
Τα φάρμακα που λαμβάνονται για την καλοήθη υπερτροφία του προστάτη και μειώνουν το PSA είναι τα αντιανδρογόνα αναστολείς της 5-άλφα-ρεδουκτάσης όπως η Finasteride (Proscar) και η Dutasteride (Avodart).
Δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει μια τέλεια αιματολογική εξέταση που να διαχωρίζει με απόλυτη σιγουριά την ύπαρξη ή μη, καρκίνου στον προστάτη, έτσι αρκούμαστε στην ατελή εξέταση του PSA. (Δες πιο κάτω)
ΠΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΙΜΗ ΤΟΥ PSA ?
>> Δεν υπάρχει όριο τιμής του PSA που να διαχωρίζει την ύπαρξη ή μη καρκίνου του προστάτη. Όσο επίμονα ψηλότερη είναι η τιμή του, τόσο πιθανότερη είναι η ύπαρξη καρκίνου του προστάτη (αφού αποκλειστούν οι άλλες αιτίες που αυξάνουν το PSA).
>> Από πολλούς χρησιμοποιείται σαν όριο τιμής του PSA τα 4 ng/mL για έλεγχο ύπαρξης καρκίνου στον προστάτη.
Όμως ακόμη και αν το PSA είναι κάτω από τα 4 ng/mL, υπάρχει πιθανότητα 15.1% να υπάρχει σημαντικός καρκίνου του προστάτη (ISUP grade 2 ή περισσότερο) ενώ η πιθανότητα καρκίνου του προστάτη (σημαντικού και μη σημαντικού) είναι 84.5% ! (Ευρωπαϊκή Ουρολογική Εταιρία – EAU, 2023), γι’ αυτό πολλοί χρησιμοποιούν σαν όριο, για περαιτέρω διερεύνηση τα 3 ng/mL.
>> Σε τιμή PSA 4-10 ng/mL, η πιθανότητα σημαντικού καρκίνου είναι περίπου 25-30% και σε τιμή του πάνω από 10 ng/mL, η πιθανότητα σημαντικού καρκίνου είναι περίπου 65%.
[Σε τιμή PSA 3.1–4 ng/mL, η πιθανότητα σημαντικού καρκίνου είναι 6.7%.
Σε τιμή PSA 2.1–3 ng/ mL η πιθανότητα είναι 4.6%.
Σε τιμή PSA 1.1–2 ng/ mL η πιθανότητα είναι 2%.
Σε τιμή PSA 0.6–1 ng/ mL η πιθανότητα είναι 1%.
Σε τιμή PSA 0–0.5 ng/ mL η πιθανότητα είναι 0.8%. (Ευρωπαϊκή Ουρολογική Εταιρία – EAU, 2023)]
>> Ο μέσος όρος της τιμής του PSA ανάλογα με την ηλικία είναι:
Σε ηλικία 40-50 ετών: 0.72 ng/mL
Σε ηλικία 50-60 ετών: 1.1 ng/mL
Σε ηλικία 60-70 ετών: 1.5 ng/mL
Σε ηλικία 70-79 ετών: 2 ng/mL
>> Με βάση τα πιο πάνω ίσως είναι καλύτερα το όριο της “φυσιολογικής” τιμής του PSA να είναι τα 2.5-3 ng/mL για τους κάτω των 60 ετών και τα 4 ng/mL για τους άνω των 60 ετών.
>> Πέρα από την τιμή του PSA έχει σημασία και αν αυτό αυξάνεται με γρήγορο ρυθμό, π.χ. αν αυξάνεται περισσότερο από 0.75 ng/mL ανά έτος, είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα να υπάρχει καρκίνος του προστάτη. (Δες πιο κάτω)
ΕΙΝΑΙ ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ Ο ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ ?
Αν αποκλειστούν οι άλλες αιτίες του αυξημένου PSA, και έχουμε σαν μόνη διάγνωση τον καρκίνο του προστάτη, στη συνέχεια πρέπει να διαχωριστεί αν ο καρκίνος είναι σημαντικός ή μη.
>> Επειδή το PSA ανιχνεύει και ΜΗ σημαντικό καρκίνο του προστάτη, δυστυχώς υπάρχει υπερ-διάγνωση αυτού του καρκίνου και θεραπεία χωρίς λόγο του κλινικά ΜΗ σημαντικού καρκίνου.
Ο καρκίνος του προστάτη διαχωρίζεται σε κλινικά ΜΗ σημαντικό (κυρίως ISUP grade 1 και μερικές περιπτώσεις ISUP grade 2) και σε κλινικά σημαντικό που προκαλεί μεταστάσεις και θάνατο (κυρίως με ISUP grade 3 και περισσότερο και μερικές περιπτώσεις ISUP grade 2).
Παρ’ όλο που με τη χρησιμοποίηση του PSA, υπάρχει διάγνωση και ΜΗ σημαντικού καρκίνου του προστάτη (εφ’ όσον αποκλειστούν άλλες παθολογικές καταστάσεις), η χρησιμοποίηση του σε συνδυασμό με την πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (mpMRI), είναι μονόδρομος για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη και τη θεραπεία του, πριν αυτός προλάβει να επεκταθεί.
(Δες στο τέλος του άρθρου)
Ο ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΙΑ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
Ο προληπτικός έλεγχος για καρκίνο στον προστάτη σε ασυμπτωματικό άντρα ξεκινά με την εύρεση αυξημένου PSA > 3 ng/ml σε αιματολογικό έλεγχο και ακολουθεί έλεγχος με δακτυλική εξέταση του προστάτη (DRE).
>> Αν η δακτυλική εξέταση του προστάτη είναι φυσιολογική και η τιμή του PSA είναι μεταξύ 3 και 10 ng/ml, διενεργείται πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη (mpMRI), για να αποφασιστεί αν θα διενεργηθεί βιοψία του.
ΠΟΤΕ ΞΕΚΙΝΑ Ο ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΟΥ PSA ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ?
>> Ο έλεγχος του PSA ξεκινά συνήθως από την ηλικία των 50 ετών και διενεργείται ανά διαστήματα ανάλογα με την τιμή του PSA. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις ξεκινά νωρίτερα: Αν υπάρχει μετάλλαξη του γονιδίου BRCA2 (ή του BRCA1), ξεκινά από τα 40, αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό* καρκίνου του προστάτη ή αν υπάρχει καταγωγή από Αφρική, ξεκινά από τα 45 έτη.
[*Η ύπαρξη πρώτου βαθμού συγγενή (πατέρας ή αδελφός) ή τουλάχιστον 2 αντρών στην ευρύτερη οικογένεια με καρκίνο του προστάτη]
Ο έλεγχος του PSA σταματά αν το προσδόκιμο ζωής του άντρα είναι λιγότερο από 10-15 χρόνια.
>> Ο γιατρός πριν να συστήσει έλεγχο του PSA σε άντρες άνω των 70 ετών, πρέπει να τους συμβουλεύει για το όφελος και τους πιθανούς κινδύνους από τη θεραπεία αν βρεθεί καρκίνος του προστάτη στους.
Πάντως σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ουρολογική Εταιρία (οδηγίες 2023), αν ένας έχει προσδόκιμο ζωής μικρότερο από 15 χρόνια, είναι αμφίβολο αν θα ωφεληθεί από την ανίχνευση καρκίνου του προστάτη, δηλαδή από την ανεύρεση αυξημένου PSA.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5832880/
https://www.urotoday.com/conference-highlights/aua-2023/aua-2023-prostate-cancer/144091-aua-2023-psa-screening-proactive-or-counterproductive.html
ΑΛΛΟΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ PSA
Λόγω της ατέλειας του PSA, γίνεται προσπάθεια να βρεθεί κάποιος δείκτης, σχετικός με το PSA, που να διαχωρίζει καλύτερα την ύπαρξη ή όχι σημαντικού καρκίνου του προστάτη σε τιμές PSA 3 ως 10 ng/mL σε άντρες με φυσιολογική δακτυλική εξέταση. (Δηλαδή να έχει μεγαλύτερη ευαισθησία και ειδικότητα από το PSA για ανεύρεση κλινικά σημαντικού καρκίνου του προστάτη)
>> Όμως στην σημερινή εποχή της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας (mpMRI) του προστάτη (ιδίως σε τομογράφο 3 Tesla) ίσως δεν έχει νόημα ο έλεγχος άλλων δεικτών που σχετίζονται με το PSA.
ΤΟ PSA DENSITY
>> Έχουν προταθεί διάφοροι δείκτες, όμως ίσως ο καλύτερος από τους ατελείς δείκτες, που σχετίζονται με το PSA, είναι ο υπολογισμός της πυκνότητας του, ή PSA Density (PSA D), που υπολογίζεται διαιρώντας το PSA με τον όγκο του προστάτη σε κυβικά εκατοστά (από υπερηχογράφημα ή μαγνητική τομογραφία).
Αν η τιμή του PSA density είναι μεγαλύτερη από 0.15 ng/mL/cc, τότε υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα κλινικά σημαντικού καρκίνου. Αν αυτή είναι κάτω από 0.09 ng/mL/cc, υπάρχει ελάχιστη πιθανότητα να βρεθεί κλινικά σημαντικός καρκίνος.
Το PSA D είναι χρήσιμο κυρίως σε εύρεση PI–RADS ίσου με 3 στην πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία του προστάτη.
ΤΟ ΚΛΑΣΜΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟ ΟΛΙΚΟ PSA
>> Το PSA κυκλοφορεί στο αίμα κυρίως συνδεδεμένο με άλλες πρωτεΐνες, ένα μικρό ποσοστό όμως, κυκλοφορεί ασύνδετο και λέγεται ελεύθερο PSA.
Το ποσοστό (κλάσμα) του ελεύθερου προς το ολικό PSA είναι χρήσιμο για τη διάκριση κλινικά σημαντικού καρκίνου αν οι τιμές του PSA βρεθούν μεταξύ 4 και 10 ng/mL.
Αν το κλάσμα είναι μεγαλύτερο από 25% είναι πιθανότερο ότι δεν υπάρχει κλινικά σημαντικός καρκίνος. Αν αυτό είναι κάτω από 10%, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να υπάρχει κλινικά σημαντικός καρκίνος (με ειδικότητα 92%).
[Για μικρό μέγεθος προστάτη, κάτω από 40 cm3 τιμή του κλάσματος μικρότερη από 14% ανιχνεύει το 90% των καρκίνων. Για μέγεθος προστάτη, πάνω από 40 cm3 τιμή του κλάσματος μικρότερη από 20% ανιχνεύει το 90% των καρκίνων]
Το κλάσμα όμως έχει διάφορα μειονεκτήματα, όπως είναι η αστάθεια του ελεύθερου PSA στη θερμοκρασία του εργαστηρίου, έτσι στην εποχή της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας του προστάτη μάλλον δεν έχει νόημα ο έλεγχος του ελεύθερου PSA.
Η ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ PSA ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Ανάλογα με το πόσο γρήγορα αυξάνεται η τιμή του PSA μπορεί να εκτιμηθεί αν υπάρχει καρκίνος στον προστάτη.
Έχει βρεθεί ότι αν η ταχύτητα αύξησης του PSA (PSA Velocity) ξεπερνά τα 0.75 ng/mL ανά έτος υπάρχει 72% πιθανότητα να υπάρχει καρκίνος και σιγουριά 95% ότι είναι καρκίνος και όχι άλλη πάθηση του προστάτη.
https://www.mskcc.org/nomograms/prostate/psa_doubling_time
>> Για άλλους νεότερους δείκτες του PSA, δες πιο κάτω
ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΤΙΜΗ PSA
>> Έχει προταθεί αντί του ορίου τιμής του PSA 3 ή 4 ng/mL, η “φυσιολογική” τιμή του να είναι ανάλογη της ηλικίας:
Ηλικία 40-49: ως 2.5 ng/mL
Ηλικία 50-59: ως 3.5 ng/mL
Ηλικία 60-69: ως 4.5 ng/mL
Ηλικία 70-79: ως 6.5 ng/mL
Δυστυχώς όμως η αύξηση του ορίου του “φυσιολογικού ορίου” PSA στους άνω των 60 ετών αυξάνει τη σιγουριά ότι όντως το αυξημένο PSA οφείλεται σε καρκίνο (αύξηση ειδικότητας) συμβαδίζει όμως με ανίχνευση μικρότερου ποσοστού των καρκίνων από όσους πραγματικά υπάρχουν (μείωση της ευαισθησίας).
Στους μικρότερους των 60 ετών η μείωση του ορίου του “φυσιολογικού” PSA αυξάνει την ευαισθησία (δηλαδή ανιχνεύεται μεγαλύτερο ποσοστό από τους καρκίνους που υπάρχουν), αλλά μειώνει την ειδικότητα (δηλαδή πολλές φορές δεν υπάρχει καρκίνος αλλά άλλη πάθηση του προστάτη).
Η ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ PSA META AΠΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
>> Περίπου το 35% των ασθενών παρουσιάζουν επανεμφάνιση του PSA (βιοχημική επανεμφάνιση) μετά από τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη.
>> Κλινικές μεταστάσεις δημιουργούνται περίπου 7-8 χρόνια μετά από βιοχημική επανεμφάνιση.
Σαν βιοχημική επανεμφάνιση ορίζεται:
a) Mετά από εγχείρηση η επίμονη* αύξηση του PSA πάνω από το 0.2 ng/mL αφού είχε μηδενιστεί πριν.
https://www.auajournals.org/doi/10.1097/JU.0000000000003892
b) Mετά από ακτινοθεραπεία η επίμονη* αύξηση του PSA πάνω από 2 ng/mL από το χαμηλότερο επίπεδο (ναδίρ) που έφτασε.
[Το μέσο PSA 6 μήνες μετά από ακτινοθεραπεία EBRT και 6μηνη θεραπεία στέρησης Ανδρογόνων (ADT) είναι 0.1 ng/ml (από 0-19). Στους περισσότερους αυτό βρέθηκε κάτω από 0.1 ng/ml και αυτοί είχαν καλύτερη πρόγνωση.
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0360301616328784]
* Επίμονη είναι αν τουλάχιστον 3 τιμές του PSA με μεσοδιαστήματα > 1 μήνα βρεθούν αυξημένες.
O έλεγχος του PSA αρχικά γίνεται τον 3ο και 6ο μήνα, μετά ανά 6μηνο μέχρι τον 3ο χρόνο και μετά ανά έτος.
>> Για να διευκρινιστεί που εντοπίζονται τα καρκινικά κύτταρα θα διενεργηθεί PSMA PET/CT και mp MRI σε όσους μπορούν να αντέξουν νέα θεραπεία, με προσδόκιμο επιβίωσης πάνω από 10 χρόνια, ώστε να φανεί αν αυτά βρίσκονται σε μετάσταση ή στον προστάτη.
>> Όμως δεν έχουν όλοι με βιοχημική επανεμφάνιση αυξημένο κίνδυνο θανάτου, αλλά ορισμένες υποκατηγορίες.
### Μετά από εγχείρηση, αυξημένος κίνδυνος θανάτου παρατηρείται σε όσους έχουν ISUP grade 4–5 ή το PSA έχει διπλασιαστεί σε λιγότερο από 1 χρόνο (PSA–DT).
>> Σ’ αυτή την περίπτωση προσφέρεται ακτινοθεραπεία διάσωσης, αν το προσδόκιμο επιβίωσης είναι πάνω από 10 χρόνια.
Το PSA–DT υπολογίζεται στην διεύθυνση:
https://www.mdcalc.com/calc/10198/psa-doubling-time-psadt-calculator
### Μετά από ακτινοθεραπείες, αυξημένος κίνδυνος θανάτου παρατηρείται σε όσους έχουν ISUP grade 4–5 ή αν το διάστημα μέχρι να υπάρξει επίμονη* αύξηση του PSA πάνω από 2 ng/mL από το χαμηλότερο επίπεδο (ναδίρ) που έφτασε, ήταν λιγότερο από 18 μήνες.
(Επιπλέον αυξημένο κίνδυνο έχουν όσοι είναι μεγάλης ηλικίας και αν το PSA ήταν ψηλό πριν τις ακτινοθεραπείες).
>> Σ’ αυτή την περίπτωση γίνεται ριζική εγχείρηση διάσωσης ή βραχυθεραπεία ή στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σε τοπική επανεμφάνιση (μετά από βιοψία) στα πλαίσια μελέτης σε εξειδικευμένο κέντρο, αν το προσδόκιμο επιβίωσης είναι πάνω από 10 χρόνια.
>> Στους άλλους με μειωμένο κίνδυνο, προσφέρεται παρακολούθηση.
ΑΛΛΟΙ ΝΕΟΤΕΡΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
>> Άλλοι νεότεροι δείκτες που χρησιμοποιούνται για να ληφθεί απόφαση αν κάποιος που έχει PSA 4 ως 10 ng/mL, χρειάζεται να υποβληθεί σε βιοψία προστάτη είναι το “prostate health index” (χρησιμοποιεί Pro-PSA (p2PSA), PSA και free PSA) και το four kallikrein (4K) score test. Και τα 2 χρησιμοποιούν τη συγκέντρωση ισομορφών του PSA, είναι ισοδύναμα μεταξύ τους και είναι καλύτερα από το ποσοστό του ελεύθερου προς το ολικό PSA.
>> Δύο νέα διαγνωστικά τεστ που είναι επίσης καλύτερα από το PSA για το διαχωρισμό κλινικά σημαντικού καρκίνου είναι το IsoPSA που ανιχνεύει δομικές διαφορές του PSA και το Proclarix® test. Αυτό είναι χρήσιμο κυρίως αν βρεθεί στην mpMRI η “οριακή” τιμή PI-RADS = 3.
ΑΛΛΟΙ ΝΕΩΤΕΡΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΣΤΑ ΟΥΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΗ
Έχουν εξελιχθεί διάφοροι πειραματικοί δείκτες που ανιχνεύουν αυξημένο mRNA στα ούρα από γονίδια που σχετίζονται με καρκίνο στον προστάτη. Αυτά είναι το PCA3 (ανιχνεύει το γονίδιο PCA3), το SelectMDX (ανιχνεύει τα γονίδια HOXC6 και DLX1) και o Mi Prostate score ή MiPS (ανιχνεύει τα γονίδια TMPRSS2 και ERG μαζί με το γονίδιο PCA3)
Το ExoDx Prostate IntelliScore (ή EPI test) ανιχνεύει στα ούρα εξωκυττάρια σφαιρίδια (που περιέχουν mRNA και miRNA σχετιζόμενα με γονίδια σχετικά με καρκίνο) και εκκρίνονται από καρκινικά κύτταρα.
ΣΕ ΙΣΤΟ ΑΠΟ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΒΙΟΨΙΑ
Το ConfirmMDX test μετρά επιγενετικούς δείκτες της μεθυλίωσης του DNA, άρα τη μείωση της έκφρασης (μείωση του αντίστοιχου mRNA) των γονιδίων GSTP1, APC και RASSF1, που καταπιέζουν τους όγκους. Αν υπάρχει μεθυλίωση ίσως χρειάζεται νέα βιοψία.
ΣΕ ΙΣΤΟ ΑΠΟ ΘΕΤΙΚΗ ΒΙΟΨΙΑ
Το Prolaris test βοηθά στο διαχωρισμό των λιγότερο επιθετικών (πιο ακίνδυνων καρκίνων) ώστε να εφαρμοστεί ή μη η ενεργή παρακολούθηση.
Χρησιμοποιεί τα γονίδια πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων του προστάτη (Cell Cycle Progression ή CCP) ώστε να υπολογιστεί ο ρυθμός του πολλαπλασιασμού τους.
ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Τελικά, στη σημερινή εποχή που χρησιμοποιούμε την πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία (mpMRI) του προστάτη (ιδίως με τομογράφο 3 Tesla), φαίνεται ότι δεν έχει νόημα ο έλεγχος άλλων δεικτών που σχετίζονται με το PSA (εκτός και αν μελλοντικά βρεθεί κάποιος δείκτης, στο αίμα ή στα ούρα, που να ενημερώνει με σχεδόν απόλυτη σιγουριά αν υπάρχει ή δεν υπάρχει καρκίνος στον προστάτη).
Η ΠΟΛΥΠΑΡΑΜΕΤΡΙΚΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ (mpMRI)
Η πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία (mpMRI) του προστάτη, με τομογράφο 3 Tesla, έχει μεγάλη ευαισθησία στην ανίχνευση καρκίνου ISUP grade 3, περίπου 95% όμως δεν ανιχνεύει μόνο τον καρκίνο, ανιχνεύει και άλλες παθολογίες του προστάτη, π.χ. προστατίτιδα. Αυτή δυστυχώς έχει μικρή ειδικότητα περίπου 40% (δηλαδή στο 60% των περιπτώσεων που δείχνει ότι υπάρχει καρκίνος, αυτός ΔΕΝ υπάρχει). (EAU, 2023)
Η πιθανότητα κλινικά σημαντικού καρκίνου στην mpMRI είναι ανάλογη της τιμής PI-RADS (Prostate Imaging Reporting and Data System).
Αν η mpMRI δείξει αλλοιώσεις PI–RADS > 2, διενεργείται στοχευμένη βιοψία του προστάτη (fusion βιοψία), καθοδηγούμενη από τα ευρήματα της mpMRI (και επιπλέον συστηματική βιοψία)
Το βέλος δείχνει PI–RADS = 3
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Photo by National Cancer Institute on Unsplash
Πισσαρίδης Κώστας
Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
