Έρπητας

Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για αυτόν τον… ανεπιθύμητο και μόνιμο ιό!
Τί είναι ο ιός του έρπητα;
Ο έρπης δεν είναι μοναδικός, όπως συχνά πολλοί θεωρούν. Υπάρχουν πολλά είδη ερπητοϊοών (οικογένεια Herpesviridae) με πολλά γένη, ενώ περιλαμβάνουν και πάνω από 150 μέλη. Πρόκειται για ιούς που φέρουν γενετικό υλικό δίκλωνης αλυσίδας DNA (dsDNA) και περιβάλλονται από φάκελο. Το μέγεθός του ιού κυμαίνεται μεταξύ 120-300 nm (ή 120-300 x 10-9 m).
Κοινό στοιχείο για όλα τα είδη είναι το υψηλό επίπεδο μόλυνσης που φέρουν, καθώς στατιστικά το 60-90% του πληθυσμού είναι φορείς, αλλά και η ικανότητα τους να παραμένουν σε λανθάνουσα κατάσταση στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ακόμα και μετά την υποχώρηση της αρχικής λοίμωξης.
Οι ιοί μετακινούνται μόνιμα μετά την πρωτογενή μόλυνση (πρωτολοίμωξη, πρώτη φορά που ο οργανισμός μολύνεται με τον ιό) κατά μήκος των νευρικών αξόνων, όπου παραμένουν στο τρίδυμο γάγγλιο (Gasseri) σε κατάσταση αναμονής. Μετά από αναζωπύρωση (ενδογενή υποτροπή), οι ιοί ακολουθούν την ανάποδη διαδρομή, από το κεντρικό νευρικό σύστημα προς την περιφέρεια, εκδηλώνοντας τα διάφορα συμπτώματα στο σώμα (π.χ. φυσαλίδες).
Γιατί συμβαίνουν οι ερπητικές λοιμώξεις;
Οι σημαντικότερες αιτίες που δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος προκειμένου να μπορέσει να αναζωπυρωθεί (ενδογενής υποτροπή) ο ιός του έρπη είναι:
- Ένα κατασταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο μπορεί να είναι αποτέλεσμα πρότερης λοιμώδους νόσου (π.χ. κοινό κρυολόγημα, πνευμονία), υψηλού επιπέδου κούρασης του οργανισμού ή έντονου στρες / συναισθηματικής πίεσης.
- Οι διατροφικές ελλείψεις.
- Επιβαρυντικές συνθήκες που υποβοηθούν στην επανεμφάνισή του είτε σιωπηλά, είτε με συμπτώματα υποτροπιάζουσας λοίμωξης, θεωρούνται η περίοδος της έμμηνου ρύσεως, το κάπνισμα, το συχνό δάγκωμα των χειλιών, οι αντιδράσεις υπερευαισθησίας σε φάρμακα ή τρόφιμα, η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία και οι ακραίες καιρικές συνθήκες.
Ποιά είναι τα κύρια συμπτώματα των ερπητικών λοιμώξεων;
Ο ιός του έρπη γίνεται συμπτωματικός (και μεταδοτικός), όταν η λοίμωξη βρίσκεται σε έξαρση. Υπάρχει έντονο αίσθημα καύσου και κνησμού, μυρμήγκιασμα, ερυθρότητα, καθώς και εμφάνιση μικρών κυστιδίων (φυσαλίδες) με υγρό στο δέρμα. Τα συμπτώματα διαρκούν για περίπου 7-8 ημέρες και μετά υποχωρούν, χωρίς να σημαίνει ότι εξαλείφεται και ο ιός από τον οργανισμό.
Ποιά είναι τα είδη του έρπητα;
Μέχρι σήμερα, στον άνθρωπο έχουν ανιχνευτεί 8 είδη ερπητοϊοών. Επίσημα, ονομάζονται Ανθρώπινοι Ερπητοϊοί 1-8 [Human Herpes Virus (HHV) 1-8 ή Human Simplex Virus (HSV) 1-8]. Συνηθέστερα, τα προβλήματα προκαλούνται από τα 5 πρώτα είδη ιών και πιο συγκεκριμένα, από:
- τους ιούς του απλού έρπητος (HHV-1 και HHV-2 ή αλλιώς HSV-1 και HSV-2),
- τον ιό της ανεμευλογιάς (ανεμοβλογιάς) ή έρπη ζωστήρα (HHV-3 ή Varicella Zoster Virus / VZV) και δευτερευόντως από τον ιό Epstein-Barr (HHV-4) και
- τον κυτταρομεγαλοϊό (HHV-5).
Ιός του Απλού Έρπητα (HSV)
Ο ιός του απλού έρπητα είναι υπεύθυνος για τον επιχείλιο έρπη και τον έρπη των γεννητικών οργάνων, την εγκεφαλίτιδα και τη γενικευμένη μόλυνση στα νεογνά (νεογνικός έρπης). Ταξινομείται σε ιό του απλού έρπητα τύπου -1 και -2 (HSV-1 και HSV-2).
α). Ιό του Απλού Έρπητα Τύπου 1 (HSV-1)
Ο ιός του απλού έρπητα τύπου 1 (HSV-1) αποτελεί την αιτία του επιχείλιου έρπητα. Πρωτοεμφανίζεται συχνότερα κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Κυρίαρχη πύλη εισόδου αποτελεί η στοματική κοιλότητα (μέσω του φιλιού ή και μετά από άγγιγμα μολυσμένου αντικειμένου), με την βλενογόννο του στόματος να υποδέχεται τον ιό. Η λοίμωξη αρχικά εκδηλώνεται ως ουλοστοματίτιδα. Μετά από περίπου 1 εβδομάδα επώασης, εμφανίζεται στο στόμα ή στο πρόσωπο το επώδυνο φυσαλιδώδες εξάνθημα, με παράλληλα συμπτώματα καύσου, κνησμού και μουδιάσματος της άκρες των χειλιών και της μύτης. Η κατάσταση μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό, ναυτία, διόγκωση των τραχηλικών λεμφαδένων ή και δυσκολία στην κατάποση. Στη συνέχεια, οι φλύκταινες θα ξηραθούν, σχηματίζοντας εφελκίδες, με διάρκεια παραμονής στο σημείο (κύκλος νόσου) περίπου 5-12 ημέρες (αν υπάρξει θεραπευτική αγωγή, μειώνεται ο χρόνος).
Υποτροπή: Συνήθως, οι υποτροπές δεν ξεπερνούν τις 4-5 ετησίως, αναλόγως της άμυνας του οργανισμού, αλλά και της ποιότητας υγείας τους ατόμου.
Επιπλοκές: Πιθανές επιπλοκές της λοίμωξης από τον ιό HSV-1 είναι κερατοεπιπεφυκίτιδα και μια ιδιαίτερα θανατηφόρα μορφή εγκεφαλίτιδας.
…εκτιμάται ότι το 75% του πληθυσμού έχει αντισώματα κατά του ιού του απλού έρπητα τύπου 1 (HSV-1), ωστόσο γίνεται συμπτωματικός σε συγκριτικά λιγότερα άτομα …
β). Ιό του Απλού Έρπητα Τύπου 2 (HSV-2)
Ο ιός του απλού έρπητα τύπου 2 (HSV-2) αποτελεί την αιτία του έρπητα των γεννητικών οργάνων. Εμφανίζεται συχνότερα από την περίοδο της εφηβείας και έπειτα, καθώς η μετάδοση του ιού HSV-2 γίνεται κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής (δερματικής επαφής ή και μετά από άγγιγμα αντικειμένων που έχουν έρθει σε επαφή με τη μολυσμένη περιοχή).
Τα αρχικά συμπτώματα είναι αίσθημα καύσου και μουδιάσματος γύρω από την προσβεβλημένη περιοχή των γεννητικών οργάνων (ουρογεννητική περιοχή). Στη συνέχεια, παρατηρείται ερυθρή βάση με φυσαλίδες, ακόμη και έλκη στην περιοχή και μπορεί να συνοδεύονται από πυρετό και διογκωμένους λεμφαδένες. Η λοίμωξη από τον ιό HSV-2 δεν συνδέεται αιτιολογικά με την παρουσία και λοίμωξη από τον ιό HSV-1.
Υποτροπή: Συνήθως, οι υποτροπές δεν ξεπερνούν τις 4-5 ετησίως, αναλόγως της άμυνας του οργανισμού, αλλά και της ποιότητας υγείας τους ατόμου. Αν παρατηρηθούν περισσότερες υποτροπές, ίσως χρειαστεί η σύσταση θεραπείας καταστολής (διάρκειας μέχρι και 2 ετών).
Επιπλοκές: Σημαντική επιπλοκή μπορεί να προκαλέσει σε κατάσταση εγκυμοσύνης, καθώς η έγκυος μπορεί να μεταδώσει τον ιό στο βρέφος κατά τον τοκετό. Οι λοιμώξεις των νεογέννητων βρεφών από τον ιό HSV-2 (νεογνικός έρπης) προκαλούν δερματικές βλάβες και πρόβλημα στο νευρικό σύστημα, με πολύ υψηλό ποσοστό μέχρι και θνησιμότητας, γι αυτό και σε τέτοιες περιπτώσεις, θα πρέπει να επιλέγεται η καισαρική τομή.
… στις Η.Π.Α. στατιστικά παρατηρούνται 1.000.000 νέες λοιμώξεις τον χρόνο από έρπη των γεννητικών οργάνων, γεγονός που τον καθιστά ως το συχνότερο σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα από πλευράς επιπολασμού. Ακόμη, ο έρπης των γεννητικών οργάνων τριπλασιάζει τον κίνδυνο μετάδοσης της λοίμωξης HIV (AIDS) …
Ιός Ανεμευλογιάς – Έρπητας Ζωστήρας (VZV)
Η ανεμευλογιά είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική νόσος. Συνήθως, εμφανίζεται κατά την παιδική ηλικία, με συμπτώματα σχετικά ήπια. Η εμφάνισή της σε μεγαλύτερες ηλικίες φέρει βαρύτερα συμπτώματα, ενώ αν νοσήσει έγκυος, οι επιπλοκές μπορεί να είναι και επικίνδυνες. Στα παιδιά, τα προειδοποιητικά συμπτώματα εμφανίζονται με παρουσία πυρετού, κεφαλαλγίας, κοιλιακού άλγους ή και απώλειας της όρεξης περίπου 1 με 2 ημέρες πριν την εκδήλωση των κλινικών συμπτωμάτων.
… ένα μέσο παιδί θα αναπτύξει περίπου 250 με 500 διάχυτες κνησμώδεις φλύκταινες με υγρό στο σώμα, επί ερυθρών κηλίδων …
Μπορεί η ανεμευλογιά να προκαλέσει έρπητα ζωστήρα;
Ναι, είναι ο ιός της ανεμευλογιάς που προκαλεί τον έρπητα ζωστήρα. Στην παιδική ηλικία, το άτομο μπορεί να έχει προσβληθεί από τον ιό VZV με τη μορφή της ανεμευλογιάς και το ανοσοποιητικό σύστημα να έχει εξουδετερώσει την κλινική του εκδήλωση. Ο ιός, όμως, αυτός παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στο κεντρικό νευρικό σύστημα και μπορεί στο πέρασμα του χρόνου (κυρίως, μετά τα 50 έτη ζωής) να υποτροπιάσει και να γίνει συμπτωματικός, με την κλινική μορφή πλέον του έρπη ζωστήρα.
… αποτελεί μια πολύ κοινή νόσο σε άτομα άνω των 80 ετών και μάλιστα, στατιστικά, φαίνεται ότι εκδηλώνεται με αναλογία 11 / 1000 άτομα κάθε χρόνο …
Γιατί συμβαίνει αυτή η υποτροπή του ιού του έρπητα ζωστήρα;
Ο ιός μπορεί να υποτροπιάσει όταν συμβαίνουν κάποιες από τις παρακάτω συνθήκες:
- Μειωμένη άμυνα ανοσοποιητικού, π.χ. λόγω φαρμακευτικής αγωγής για άλλες ιογενείς λοιμώξεις.
- Φυσιολογική γήρανση.
- Μολύνσεις από τον ιό HIV/AIDS κ.λπ.
- Εμφάνιση καρκίνου.
- Μεταμόσχευση οργάνου ή μυελού των οστών.
Τι είναι ο έρπητας ζωστήρας;
Ο έρπητας ζωστήρας, ως υποτροπή του ιού VZV, συνήθως παρουσιάζεται 1 φορά κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του ατόμου (πολύ σπάνια να υπάρξει και δεύτερη εκδήλωση). Εμφανίζεται με δερματική βλάβη, συνήθως στο ένα ημιμόριο του σώματος (κυρίως στον θώρακα, την οσφυϊκή περιοχή ή το πρόσωπο). Το σημείο της εμφάνισής του εξατομικεύεται για κάθε ασθενή. Στην ουσία, «ζώνει» μια πλευρά του σώματος με φυσαλιδώδες εξάνθημα.
Ποιές είναι οι επιπλοκές του έρπητα ζωστήρα;
Αρχικά, υπάρχει αίσθημα πόνου, καύσου, κνησμού και μουδιάσματος στην προσβεβλημένη περιοχή. Λίγες μέρες αργότερα, έχουμε ερυθρές κουκίδες στο δέρμα, επί των οποίων αναπτύσσονται φυσαλίδες με υγρό. Οι φυσαλίδες θα παραμείνουν για 7-10 ημέρες, τελικά θα σπάσουν και θα δημιουργήσουν κρούστα. Ο ασθενής παράλληλα μπορεί να παρουσιάσει πυρετό, ρίγη, γενική αδιαθεσία, πονοκέφαλο και αίσθημα κόπωσης.
ΑΦΟΡΗΤΟΣ ΠΟΝΟΣ / ΜΕΘΕΡΠΗΤΙΚΗ ΝΕΥΡΑΛΓΙΑ:
Ο έρπητας ζωστήρας συνοδεύεται από πολύ περισσότερο και συχνά, αφόρητο πόνο (ακόμη και στο απλό άγγιγμα των ρούχων στο σώμα), σε σχέση με άλλες εκδηλώσεις έρπη στο σώμα. Αυτό συμβαίνει διότι προκαλεί σοβαρή προσβολή των νεύρων, με περισσότερο εκτεταμένη λοίμωξη. Ακόμη κι αν έχει υποχωρήσει το εξάνθημα, ο πόνος μπορεί να συνεχιστεί για μήνες ή και για χρόνια μετά (επιπλοκή γνωστή ως μεθερπητική νευραλγία).
Μπορεί να προβλεφθεί και να αποτραπεί ο έρπητας ζωστήρας;
Η πρόληψη ουσιαστικά συνίσταται στην πρόληψη της εμφάνισης του ιού της ανεμευλογιάς, ώστε να αποφευχθεί αργότερα μια υποτροπή. Αυτό μπορεί να γίνει με το εμβόλιο κατά του ιού της ανεμευλογιάς, το οποίο και χορηγείται σε μικρές ηλικίες.
…Βρετανοί επιστήμονες μελέτησαν τα ιατρικά αρχεία σχεδόν 750.000 ασθενών ηλικίας 65+ και παρατήρησαν ότι όσοι είχαν εμβολιαστεί, είχαν 50% μικρότερο κίνδυνο να εκδηλώσουν τη νόσο και 60% χαμηλότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επιπλοκές της ιογενούς μόλυνσης…
Πώς εξελίσσεται η μεταδοτικότητα του ιού του έρπητα;
Ως προς τον ιό του απλού έρπητα, μετά την αρχική μόλυνση, ο οργανισμός παράγει πλέον αντισώματα, τα οποία προστατεύουν τα άλλα σημεία του σώματος, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολο να μεταδοθεί η λοίμωξη αλλού. Σε κάποιες περιπτώσεις, η μετάδοση του έρπητα των γεννητικών οργάνων είναι δυνατή ακόμη και χωρίς κλινικές εκδηλώσεις της λοίμωξης (ασυμπτωματική απόπτωση της νόσου), οπότε, όσο τα συμπτώματα βρίσκονται σε έξαρση, συνίσταται να αποφεύγεται κάθε στενή επαφή με άλλον οργανισμό.
… θα πρέπει να τονίσουμε ότι η χρήση προφυλακτικού δεν μας απαλλάσσει 100% από τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού HSV-2 …
Ως προς τον ιό της ανεμευλογιάς, αυτός μεταδίδεται με την άμεση επαφή του μολυσμένου ατόμου με άλλο άτομο, αερογενώς (με σταγονίδια και εκκρίσεις του αναπνευστικού συστήματος), με εκκρίσεις δερματικών βλαβών σε άτομα με ανεμευλογιά ή έρπη ζωστήρα ή ακόμη και από την έμμεση επαφή με αντικείμενα που έχουν χρησιμοποιηθεί από μολυσμένο οργανισμό. Μεταδοτικός είναι ο ιός σε άλλο άτομο όσο οι φλύκταινες δεν έχουν ακόμη εφελκιδοποιηθεί.
… ο έρπητας ζωστήρας δεν είναι μεταδοτικός, σε αντίθεση με άλλους τύπους ιού, π.χ. απλός έρπης, παρά μόνο σε άτομα που δεν έχουν ανοσία στον ιό της ανεμευλογιάς
(δεν έχουν νοσήσει στο παρελθόν) …
Η μετάδοση σε τέτοια περίπτωση γίνεται μέσω της επαφής κάποιου ατόμου με τις ανοιχτές πληγές του ασθενούς. Σημαντικό είναι, όμως, ότι το άτομο αυτό θα εμφανίσει τον ιό της ανεμευλογιάς και όχι έρπη ζωστήρα. Όσο διαρκεί η φάση του κύκλου όπου έχουμε τις φυσαλίδες με υγρό (πριν γίνουν κρούστα), ο ασθενής θα πρέπει να αποφεύγει τις στενές επαφές με άτομα που έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα (π.χ. εγκύους, νεογέννητα) ή άτομα που δεν έχουν νοσήσει παλαιότερα από ανεμευλογιά.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Πέρα από την κλινική αξιολόγηση του ασθενούς, σαφή αποτελέσματα για τον τύπο του ιού μπορούν να δώσουν ειδικότερες εργαστηριακές εξετάσεις:
- Ως προς τον ιό του απλού έρπητα: η μικροσκοπική εξέταση, η καλλιέργεια του ιού με δείγμα από τις φυσαλίδες, η ανοσοανίχνευση και ο προσδιορισμός του DNA του ιού.
- Ως προς τον ιό της ανεμευλογιάς: η κυτταρολογία, η μικροσκοπική εξέταση, η ανίχνευση του DNA του ιού, η καλλιέργεια του ιού με δείγμα από τις φλύκταινες και η ορολογική διάγνωση.
Ποιά είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση;
Η νόσος πρέπει κανονικά να κάνει τον κύκλο της, αν και όσο νωρίτερα δοθεί θεραπευτική αγωγή, τόσο μικρότερη θα είναι η διάρκεια του κύκλου.
- Η θεραπεία του επιχείλιου έρπητα περιλαμβάνει την υποβοηθητική χορήγηση αντιβιοτικών κρεμών ή/και αντι-ιικών φαρμάκων (ασυκλοβίρη, βαλασικλοβίρη, φαμσικλοβίρη) για την καταστολή των αναζωπυρώσεων και τις δευτεροπαθείς λοιμώξεις του δέρματος. Επιπλέον, μπορεί να συστηθούν σκευάσματα για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και χρήση επιθεμάτων με αποξηραντική δράση (γάζα εμποτισμένη με λευκό οινόπνευμα) και ειδικά patches για τα εμφανή σημεία της λοίμωξης.
- Η θεραπεία του έρπητα των γεννητικών οργάνων περιλαμβάνει την υποβοηθητική χορήγηση αντιβιοτικής αλοιφής. Αντι-ιικά φάρμακα συνήθως χορηγούνται σε περιπτώσεις πρωτολοίμωξης ή σοβαρής / συχνής υποτροπής της λοίμωξης (π.χ. υποτροπή κάθε μήνα), όπου μεγαλώνει κατά πολύ και η διάρκεια της θεραπείας.
- Η θεραπεία της ανεμευλογιάς για τους ενήλικους προσβεβλημένους ασθενείς περιλαμβάνει την υποβοηθητική χορήγηση αντι-ιικών φαρμάκων (ασυκλοβίρη, βαλασικλοβίρη φαμσικλοβίρη). Αν χορηγηθούν εντός πρώτου 24ώρου από την εκδήλωση των φλυκταινών, η δράση τους είναι πολύ ευεργετική. Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι δεν πρέπει να γίνει λήψη ασπιρίνης σε περίπτωση εμφάνισης ανεμευλογιάς, καθώς συνδέεται με το σύνδρομο Reye. Αν ο ασθενής έχει λάβει πρόσφατα στεροειδή ή υποφέρει από δερματοπάθειες (π.χ. έκζεμα) ή πνευμονοπάθειες (π.χ. άσθμα), η δράση των αντι-ιικών φαρμάκων θα είναι πολύ σημαντική.
- Η θεραπεία του έρπητα ζωστήρα περιλαμβάνει την υποβοηθητική χορήγηση αντι-ιικών φάρμακων για τουλάχιστον 7 ημέρες, καθώς και βιταμίνες Β1, Β6, Β12 και C, για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Πιθανές (ήπιες) παρενέργειες ενδεχομένως να περιλαμβάνουν ναυτία, πονοκέφαλο, διαταραχές γαστρεντερικού. Η δοσολογία σε ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια διαφοροποιείται. Για την αντιμετώπιση της μεθερπητικής νευραλγίας χορηγούνται οπιοειδή αναλγητικά φάρμακα (hydrocodone, oxycodone), καθώς και σκευάσματα καψαΐκίνης. Ενδεχομένως, να χορηγηθούν και αντιεπιληπτικά φάρμακα (gabapentin, pregabalin), τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (nortriptyline, amitriptyline, desipramine) και αναισθητικά τσιρότα λιδοκαΐνης.