Καταρράκτης
Συγγραφέας Σπύρος Νίκας Γράφτηκε στις ,
Ο όρος καταρράκτης προέρχεται από τον κορυφαίο Έλληνα γιατρό της αρχαιότητας, Κλαύδιο Γαληνό, ο οποίος εξετάζοντας ασθενείς με τη συγκεκριμένη πάθηση, διαπίστωσε ότι περιέγραφαν τα αντικείμενα που παρατηρούσαν, σα να τα βλέπουν μέσα από καταρράκτη.
Ο κρυσταλοειδής φακός του οφθαλμού δεν παραμένει για πάντα διαυγής.
Συμπλέγματα πρωτεϊνών και κίτρινο-καφέ χρωστικών, συσσωρεύονται και οδηγούν στη θόλωσή του, το χρώμα του οποίου σκουραίνει. Η διαδικασία αυτή λαμβάνει χώρα στις περισσότερες περιπτώσεις προοδευτικά, αλλά υπάρχουν και είδη καταρράκτη που εξελίσσονται γρήγορα και δυναμικά. Το αποτέλεσμα τελικά είναι η μείωση της οπτικής οξύτητας των ασθενών, αφού οι ακτίνες δεν μπορούν πλέον να διαπεράσουν το θολωμένο φακό.
Αίτια εμφάνισης καταρράκτη είναι:
- Μεταβολικές διαδικασίες που έχουν ως αποτέλεσμα τη θόλωση του φακού.
Οι διαδικασίες αυτές μπορούν να ενισχυθούν ή και να επιταχυνθούν από συστηματικές παθήσεις, όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. - Η μακρόχρονη έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία, ιδιαίτερα UVB, έχει αναδειχθεί ως αίτιο εμφάνισης καταρράκτη και η χρήση προστατευτικών γυαλιών ηλίου ενδέχεται να καθυστερεί την εμφάνιση καταρράκτη.
- Τραύματα του οφθαλμού που οδηγούν σε οίδημα του κρυσταλλοειδούς φακού
- Γενετικοί Παράγοντες ( συστηματικές παθήσεις που συνδέονται με εμφάνιση καταρράκτη)
- Χρήση τοξικών ουσιών
- Χρήση Φαρμάκων (κορτιζόνη)
- Ιατρογενή (μετά από υαλοειδεκτομή)
- Οξείες λοιμώξεις της μητέρας κατά την κύηση μπορούν να οδηγήσουν σε συγγενείς καταρράκτες σε βρέφη
- Χρόνιες Ιριδοκυκλίτιδες (Φλεγμονές του Οφθαλμού)
Οι κύριοι τύποι καταρράκτη που σχετίζονται με την ηλικία διακρίνονται με βάση τα ανατομικά στοιχεία του κρυσταλλοειδούς φακού:
- Ο πυρηνικός καταρράκτης είναι ο πιο συνηθισμένος και περιλαμβάνει τη θόλωση του κεντρικού μέρους του φακού (πυρήνας φακού).
- Ο φλοιώδης καταρράκτης αφορά την εξωτερική στιβάδα του φακού (φλοιός φακού) που θολώνει.
- Ο οπίσθιος υποκαψικός καταρράκτης χαρακτηρίζεται από θόλωση στο οπίσθιο μέρος του φακού που είναι προσκείμενος στην κάψα («σακούλα» μέσα στην οποία είναι τοποθετημένος ο φακός) .
- Τέλος, οι συγγενείς καταρράκτες διακρίνονται σε οπίσθιους και πρόσθιους πολικούς με κεντρική θόλωση και επαφή με την κάψα, αστεροειδείς, πεταλοειδείς, κατα μήκος των ραφών του φακου και άλλους.
Οι ασθενείς με καταρράκτη στην μεγάλη τους πλειοψηφία διαμαρτύρονται για:
1. Θάμβος οράσεως
2. Διάχυση φωτός
3. Φωτοστέφανα
4. Φωτοευαισθησία
5. Μονόφθαλμη Διπλωπία
6. Δυσκολία στη νυχτερινή οδήγηση
7. Συχνές επισκέψεις σε οφθαλμιάτρους για αλλαγή γυαλιών, χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα
8. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρουν βελτίωση στην οπτική οξύτητα για κοντά και χειροτέρευση της οπτικής οξύτητας για μακριά (πυρηνικός καταρράκτης)
Ο καταρράκτης αποτελεί την πρώτη αιτία τύφλωσης στον κόσμο, με ποσοστό 51%, σύμφωνα με έρευνα του 2010. Το ποσοστό αυτό αφορά ως επί το πλείστον αναπτυσσόμενες χώρες.
Η διάγνωση του καταρράκτη καθώς και ο προεγχειρητικός έλεγχος περιλαμβάνει τις ακόλουθες εξετάσεις:
- Μέτρηση της καλύτερα διορθούμενης οπτικής οξύτητας
- Βιομικροσκόπηση στη σχισμοειδή λυχνία του προσθίου θαλάμου
- Μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης του οφθαλμού (ΕΟΠ)
- Μυδρίαση και των 2 οφθαλμών προκειμένου να πραγματοποιηθεί βυθοσκόπηση
Με τη μυδρίαση δίνεται επίσης η δυνατότητα για μία περισσότερο λεπτομερής εξέταση του κρυσταλλοειδούς φακού και των επικουρικών του μέσων
- Σε περιπτώσεις που ο καταρράκτης είναι υπερώριμος (λευκός ή μαύρος) και είναι αδύνατη η βυθοσκόπηση, θα πρέπει πριν την επέμβαση να πραγματοποιηθεί υπέρηχος στον πάσχοντα οφθαλμό, ώστε να αποκλειστεί αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.
- Οπτική τομογραφία συνοχής (OCT) οπισθίου ημιμορίου που απεικονίζει με λεπτομέρεια την περιοχή της ωχράς κηλίδας και του οπτικού νεύρου.
- Στις ειδικές προεγχειρητικές εξετάσεις ανήκει και η ενδοθηλιομέτρηση, δηλαδή η μέτρηση των κυττάρων του ενδοθηλίου με τη βοήθεια ειδικού μηχανήματος, που ονομάζεται κατοπτρικό απεικονιστικό μικροσκόπιο.
Η αντιμετώπιση του καταρράκτη γίνεται μόνο χειρουργικά. Η χειρουργική μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αφαίρεση καταρράκτη τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια είναι η φακοθρυψία. Πραγματοποιείται θρυματισμός μέσω υπερήχων του κρυσταλλοειδούς φακού του οφθαλμού και αναρρόφηση των συστατικών του. Ταυτόχρονα μέσω εγχυσης ορού επιτυγχάνεται η σταθερότητα του προσθίου θαλάμου.
Το χειρουργείο πραγματοποιείται σε άσηπτη αίθουσα που τηρεί συγκεκριμένες προδιαγραφές αποστείρωσης, όπως και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται. Η επέμβαση ξεκινάει αφού καλυφθεί η περιοφθαλμική περιοχή του ασθενούς και τοποθετηθεί βλεφαροδιαστολέας για να μην μπορεί να ανοιγοκλείνει το μάτι του. Η διάρκεια της επέμβαση είναι 10-60 λεπτά ανάλογα με τη δυσκολία της. Τα στάδια της επέμβασης είναι τα εξής:
- Δημιουργία κερατικής τομής πολύ μικρής διαμέτρου.
- Διάνοιξη του προσθίου περιφακίου με κυκλοτερή καψουλόρηξη
- Αύξηση της διαμέτρου («δημιουργία θαλάμου») του προσθίου θαλάμου με έγχυση ιξωδοελαστικού.
- Υδροδιαχωρισμός του φακού από το περιφάκιο
- Θρυμματισμός με υπέρηχο και αναρρόφηση του κρυσταλλοειδούς καταρρακτικού φακού του οφθαλμού με τη χρήση του στυλεού της φακοθρυψίας.
- Αφαίρεση των υπολειπόμενων μαζών του φακού με πλύση και αναρρόφηση
- Έγχυση ιξωδοελαστικού στον άδειο σάκο του περιφακίου
- Ένθεση ψευδοφακού οπισθίου θαλάμου στον σάκο που σχηματίζεται από το περιφάκιο
- Πλύση και αναρρόφηση του ιξωδοελαστικού
- Κλείσιμο των τομών χωρίς τη χρήση ραμμάτων
Η επέμβαση πραγματοποιείται υπό τοπική αναισθησία με τη χρήση αναισθητικών κολλυρίων. Ο ασθενής έρχεται στην κλινική περίπου μία ώρα πριν και μπορεί να φύγει πάλι μία ώρα μετά τη επέμβαση.
Η δύναμη των ψευδοφακών είναι καθορισμένη από ειδικές προεγχειρητικές μετρήσεις. Χρησιμοποιούνται μονοεστιακοί φακοί με ή χωρίς διόρθωση υπάρχοντος αστιγματισμού και πολυεστιακοί φακοί για αντιμετώπιση και της πρεσβυωπίας. Τα τελευταία πέντε περίπου χρόνια άρχισε να χρησιμοποιείται και η τεχνολογία femtosecond laser στην επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη. (Femtocataract surgery), επικουρικά στην επέμβαση φακοθρυψίας.
Τέλος μία τελείως καινούργια τεχνολογία στην επέμβαση καταρράκτη είναι η χρήση nanosecond laser αντί για υπέρηχο.
Όπως κάθε επέμβαση στην ιατρική έτσι και η επέμβαση αφαίρεσης καταρράκτη κρύβει κάποιες διεγχειρητικές και μετεγχειρητικές επιπλοκές, οι οποίες όμως είναι εξαιρετικά σπάνιες, κάτω από 1%.
Οι επιπλοκές αυτές είναι:
Διεγχειρητικές
- Ρήξη οπισθίου περιφακίου με ή χωρίς απώλεια υαλοειδούς
- Αιμορραγία χοριοειδούς λόγω αύξησης της πίεσης του οφθαλμού
Μετεγχειρητικές
- Θάμβος όρασης λόγω οιδήματος κερατοειδούς. Περνάει μετά από λίγες ημέρες
- Κυστοειδές μετεγχειρητικό οίδημα ωχράς κηλίδας (Irvine Guss).
- Ενδοφθαλμίτιδα , με είσοδο μικροοργανισμού στο εσωτερικό του οφθαλμού.
Τόσο οι διεγχειρητικές όσο και οι μετεγχειρητικές επιπλοκές είναι πλέον αντιμετωπίσιμες, έτσι ώστε οι επεμβάσεις αφαίρεσης καταρράκτη με τη μέθοδο της φακοθρυψίας να θεωρούνται από τις πιο ασφαλείς στην ιατρική.
Η αφαίρεση καταρράκτη είναι μία πολύ συνηθισμένη, σίγουρη και αποτελεσματική επέμβαση. Περίπου 3,5 εκατομμύρια επεμβάσεις αφαίρεσης καταρράκτη πραγματοποιούνται στις ΗΠΑ κάθε χρόνο. Οι σύγχρονες μέθοδοι φακοθρυψίας έχουν αλλάξει τελείως τη νοοτροπία που υπήρχε σχετικά με την πάθηση παλαιότερα.
Όσο πιο προχωρημένος είναι ο καταρράκτης τόσο πιο δύσκολή είναι η επέμβαση φακοθρυψίας και αυξάνεται η εμφάνιση επιπλοκών ακόμα και σε πολύ έμπειρα χέρια. Γι αυτό συνιστάται σε ασθενείς που παρουσιάζουν συμπτώματα καταρράκτη να εξετάζονται άμεσα από οφθαλμίατρο.
Σπύρος Νίκας,
Χειρουργός Οφθαλμίατρος
