Τι είναι η δερματίτιδα εξ επαφής;
Συγγραφέας Δημήτριος Βούρδας Γράφτηκε στις ,
Είναι οι βλάβες (δερματίτιδα) που προκαλούνται μετά την επαφή του δέρματος μας με ορισμένες ουσίες (χημικές ή φυσικές). Εάν στη πρόκληση των βλαβών συμμετέχουν ανοσολογικοί μηχανισμοί τότε ονομάζεται αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής , σε διαφορετική περίπτωση ονομάζεται ερεθιστική (τοξική) δερματίτιδα εξ επαφής.
Με βάση αυτή τη ταξινόμηση και στη περίπτωση που για να προκληθούν οι δερματικές βλάβες απαιτείται το ηλιακό φως, τότε ομιλούμε για αλλεργική φωτοδερματίτιδα εξ επαφής ή αντιστοίχως για φωτοτοξική δερματίτιδα εξ επαφής.
Πως τις ξεχωρίζουμε μεταξύ τους;
Η διάκριση των διαφόρων μορφών είναι έργο του θεράποντος γιατρού σας, ο οποίος επίσης θα διακρίνει τη δερματίτιδα εξ επαφής από ένα πλήθος παθήσεων του δέρματος που έχουν παρόμοια εικόνα και εκδηλώσεις. Ένα βασικό σημείο είναι ότι η ερεθιστική δερματίτιδα εμφανίζεται σχεδόν αμέσως μετά την επαφή του δέρματος με την ερεθιστική ουσία, ενώ η αλλεργική μορφή εμφανίζεται όψιμα, τις περισσότερες φορές μετά τη πάροδο αρκετών ωρών.
Υπάρχει βέβαια και η μορφή της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής που τα συμπτώματα εμφανίζονται άμεσα, ιδίως σε πολύ ευαισθητοποιημένα άτομα. Σε κάθε περίπτωση αφήστε το γιατρό σας να βρει τη λύση.
Ποια είναι τα συμπτώματα της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής;
Η δερματίτις εμφανίζεται με τις μορφές της οξείας δερματίτιδας (μετά μία ημέρα στο σημείο επαφής με το αλλεργιογόνο εμφανίζεται κνησμός και ερυθρότητα του δέρματος με οίδημα, που μπορεί να σχηματισθεί βλατιδοφυσσαλιδώδες ερύθημα, αφήνοντας μία φλεγμονώδη περιοχή που δυνατόν να επιμένει λίγες ημέρες), της χρόνιας δερματίτιδας εάν η επαφή με το αλλεργιογόνο είναι μικρή και καθημερινή εμφανίζεται συνήθως ως χρόνια εκζεματοειδής βλάβη με διαβρώσεις , εσχάρες , λειχηνοποίηση , ραγάδες , απολέπιση που συνιστούν το χρόνιο έκζεμα και της φωτοδερματίτιδας (στην περίπτωση που για να γίνει αλλεργιογόνος η ουσία απαιτείται η μετουσίωση της από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας).
Ποιες ουσίες προκαλούν αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής;
Οι ουσίες που προκαλούν αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής είναι πολύ κοινές στην καθημερινή ζωή και το γενετικά προδιατεθειμένο άτομο έχει πολλές ευκαιρίες να ευαισθητοποιηθεί. Οι ουσίες είναι συνήθως χαμηλού μοριακού βάρους π.χ . νικέλιο, χρώμιο, δινιτροχλωροβενζένιο, κινολόνες, φορμαλδεΰδη, εποξεικές ρητίνες κλπ.
Τα αλλεργιογόνα διαπερνώντας την επιδερμίδα ενώνονται με πρωτεΐνες του δέρματος και προκαλούν την αντίδραση της υπερευαισθησίας μέσω της ενεργοποίησης ειδικών λεμφοκυττάρων. Η κλινική εμφάνιση της αντίδρασης και κατά συνέπεια των συμπτωμάτων είναι όψιμη, συνήθως μετά από 20-24 ώρες διότι απαιτείται χρόνος μέχρι την ολοκλήρωση της ανοσιακής απάντησης.
Η πιο γνωστή ουσία είναι το νικέλιο. Είναι αυτό που δημιουργεί την αλλεργία στα «ψεύτικα κοσμήματα», στα κουμπιά των τζιν παντελονιών κλπ. Πάνω από το 20% των γυναικών είναι ευαισθητοποιημένες στο νικέλιο. Aλλα μέταλλα είναι το χρώμιο , το κοβάλτιο , ο υδράργυρος κ.ά. Το 1961 έγινε γνωστό ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δερματίτιδας από τη χρήση αρωμάτων ευθύνεται το βάλσαμο του Περού, μία ουσία φυτικής προέλευσης που χρησιμοποιείται συχνά στη παρασκευή αρωμάτων.
Τοπικής χρήσης αντιβιοτικά, όπως η νεομυκίνη μπορεί να προκαλέσουν δερματίτιδα εξ επαφής, γι’ αυτό σήμερα έχει σχεδόν καταργηθεί (υπήρχε και υπάρχει δυστυχώς ακόμη σε μίγμα με κορτιζονούχες αλοιφές). Τα τοπικά χρήσης αντιϊσταμινικά μπορεί να προκαλέσουν φωτοαλλεργική αντίδραση.
Η φορμαλδεΰδη , πολλές χρωστικές υφασμάτων και άλλων ειδών, ουσίες που χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά και χιλιάδες άλλες ουσίες μπορεί να είναι αίτια της αλλεργικής δερματίτιδας εξ επαφής. Ο σύνθετος τρόπος διαβίωσης και η πληθώρα των νέων χημικά παρασκευαζόμενων ουσιών (υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 180-200 νέες χημικές ουσίες μπαίνουν στη ζωή μας) αυξάνει τον κίνδυνο ευαισθητοποίησης του ατόμου και την πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων, όπως η αλλεργική δερματίτις εξ επαφής.
Σε ποια είδη καθημερινής χρήσης υπάρχουν οι ουσίες που μπορεί να δημιουργήσουν αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής;
Δυνητικά σε όλα τα είδη που ερχόμαστε σε καθημερινή επαφή. Παράγοντες που επηρεάζουν την ευαισθητοποίηση είναι η αλλεργιογονικότητα της ουσίας (να δρα ως αλλεργιογόνο), η τοξικότητα της (η ικανότητα να καταστρέφει το δέρμα), η συχνότητα της έκθεσης στην ουσία, το περιβάλλον και η κληρονομική προδιάθεση.
Μερικά παραδείγματα:
Το νικέλιο μπορεί να περιέχεται σε: Ψεύτικα κοσμήματα, ασήμι, λευκόχρυσος, κουμπιά, καρφίτσες, παραμάνες, φουρκέτες, τσατσάρες, μεταλλικά ακουστικά, σκελετός γυαλιών, λουράκια ρολογιών, κλειδιά, κέρματα, αναπτήρας, ψαλίδια, κλιπς, χερούλια μεταλλικά (ομπρέλες, τσάντες, πόρτες, ποδήλατα, μουσικά όργανα), ορθοπεδικές προθέσεις, στηθοσκόπια, χειρουργικά εργαλεία (λαβίδες, βελόνες, καθετήρες), μπαταρίες, προϊόντα κεραμικής (σμάλτο, γυαλί), τυπογραφικά υλικά (μελάνη κυρίως), εντομοκτόνα.
Τα άλατα χρωμίου σε: Τσιμέντο, ελαστικά, γυαλί, ράμματα, δέρματα, γούνες, ζωικές κόλλες, χρώματα (κίτρινο και πορτοκαλί), υλικά προστασίας ξύλων, σπίρτα, φωτογραφικά υλικά, προϊόντα γαλβανοποίησης, αντισκωριακά, απορρυπαντικά, freon, λινέλαιο.
Το βάλσαμο του Περού σε: Υπόθετα – Καλλυντικά (αρώματα, μολύβια ματιών, λοσιόν μαλλιών ) Εντομοκτόνα – Αντηλιακά – Οδοντόκρεμες – Σαπούνια – Σαμπουάν – Γλυκά – Μαρμελάδες – Αρωματικό τσάι – Καραμέλες βήχα – Παγωτά – Μπαχαρικά -Βανίλια – Χυμούς τομάτας ( ketchup ‘ s ) – Ηδύποτα (βερμούτ, λικέρ). Όταν βρεθεί το αίτιο θα σας δώσει οδηγίες ο γιατρός σας.
Με ποιο τρόπο ανευρίσκεται η ένοχος ουσία;
Η διαγνωστική προσπέλαση απαιτεί λεπτομερές ιστορικό (ιδίως στη χρόνια δερματίτιδα) και τη διενέργεια των αλλεργικών επιδερμιδικών δοκιμασιών ( patch tests ) για την αποκάλυψη της ενόχου ουσίας. Τα patch tests συνίστανται στην τοποθέτηση μία σειράς ουσιών στη ράχη του ατόμου, που τοποθετούνται σε ειδικές επικολλητικές ταινίες, παρακολουθούνται για 72 ώρες και στη συνέχεια γίνεται η ανάγνωση των αποτελεσμάτων. Είναι δοκιμασίες πρακτικά ακίνδυνες, η επιλογή των ουσιών προς έλεγχο και η ανάγνωση των αποτελεσμάτων απαιτεί επαρκή εμπειρία εκ μέρους του ιατρού και για αυτό πρέπει να γίνεται από ειδικούς.
Υπάρχουν διεθνώς ορισμένες σειρές ουσιών που ελέγχονται (συνήθως 25-30 ουσίες), αυτές που συχνότερα προκαλούν αντιδράσεις και είναι ευρύτερα διαδεδομένες.
Με εξέταση στο αίμα γίνεται η διάγνωση;
Όχι, διότι δεν υπάρχουν αντισώματα, συνεπώς η μέθοδος RAST είναι στην προκειμένη περίπτωση ανώφελη.
Ποια είναι η θεραπεία;
Η θεραπεία συνίσταται στην αντιμετώπιση της οξείας φλεγμονής (συνήθως τοπικά σκευάσματα κορτικοειδών, σπανιότερα από του στόματος), αντιμετώπιση τυχόν επιμολύνσεων, περιποίηση του δέρματος και μακροπρόθεσμα αποφυγή επαφής με το υπεύθυνο αλλεργιογόνο. Σπανίως απαιτείται ενδονοσοκομειακή νοσηλεία.
Η αποφυγή της χρήσης της ενόχου ουσίας αποτελεί την καλλίτερη θεραπεία, αλλά πολλές φορές αυτό είναι δύσκολο ή δημιουργεί ιδιαίτερα επαγγελματικά προβλήματα στον ασθενή, αν πρόκειται για ουσία που έρχεται σε επαφή στο χώρο της εργασίας του. Στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να συνυπολογίσει κανείς και το κοινωνικό κόστος, αλλά δυστυχώς μέτρα περιορισμού της έκθεσης (π.χ. να φορά γάντια κλπ) δεν είναι πάντοτε αποτελεσματικά.
Πρέπει επίσης να τονισθεί ότι το ίδιο ισχύει και για τις περιπτώσεις αλλεργίας στο νικέλιο (π.χ. ψεύτικα κοσμήματα), όπου τα διάφορα τεχνάσματα (κάλυψη των clips με πλαστικό κλπ) δεν αποτρέπουν της εμφάνιση της δερματίτιδας, οπότε – με άδεια ιατρού πλέον – επιβάλλεται η χρήση χρυσών κοσμημάτων (μάλιστα πάνω από 22 καράτια).
Τα αντιϊσταμινικά φάρμακα βοηθούν στη δερματίτιδα εξ επαφής;
Ουσιαστικά δεν προσφέρουν σημαντική βοήθεια. Τα φάρμακα που είναι αποτελεσματικά είναι τα κορτικοειδή, σε μορφή κρέμας, αλοιφής ή σε χάπια.
Καλλυντικά και δερματίτιδα εξ επαφής
Στο χώρο των ασχολουμένων με την αισθητική αποτελεί κοινή εμπειρία η εμφάνιση δερματικών βλαβών από τη χρήση των διαφόρων καλλυντικών σκευασμάτων σε όλες τους τις μορφές. Συχνά μπορεί να εμφανισθεί εξάνθημα στα σημεία επαφής του δέρματος με κάποιο άρωμα ή μετά τη χρήση κάποιας κρέμας καλλυντικής ή της mascara ή ακόμη και μετά από massage (από το χρησιμοποιούμενο λάδι ή κερί).
Μάλιστα, τις περισσότερες φορές οι βλάβες εμφανίζονται μία ημέρα μετά την επαφή με τις ουσίες αυτές και επομένως να μην γίνεται εύκολα η συσχέτιση του εξανθήματος με τη χρήση τους. Πρέπει όμως να τονισθεί ότι πολλές από τις αντιδράσεις μπορεί να είναι απλά ερεθιστικές ή να αποτελούν έξαρση υπάρχουσας δερματοπάθειας και να αποδίδονται λανθασμένα στη χρήση του σκευάσματος.
Πολλοί κατασκευαστές της αγοράς καλλυντικών χαρακτηρίζουν ορισμένα προϊόντα τους ως «υποαλλεργικά» ( hypoallergenic ) ισχυριζόμενοι ότι τα προϊόντα αυτά δεν περιέχουν συστατικά που είναι γνωστά ότι προκαλούν ερεθισμό ή αλλεργικές αντιδράσεις. Εντούτοις, οι κατασκευαστές δεν υποχρεούνται να αποδείξουν τον ισχυρισμό τους ούτε υπάρχει μέχρι τώρα αυστηρός κανονισμός.
Για τα αρώματα, υπάρχει το λεγόμενο fragrance mix (μίγμα αρωματικών ουσιών) που χρησιμοποιείται για τον προληπτικό έλεγχο της αλλεργιογονικότητας πριν την διάθεση στο εμπόριο ενός νέου αρώματος. Όμως, πρέπει να τονισθεί ότι όλες οι ουσίες δυνητικά μπορεί να προκαλέσουν δερματίτιδα εξ επαφής και ο όρος υποαλλεργικό προϊόν σημαίνει ότι το συγκεκριμένο σκεύασμα εμφανίζει αντίδραση σε πολύ μικρό ποσοστό των ατόμων που το χρησιμοποιεί και σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι είναι απόλυτα απαλλαγμένο από τον κίνδυνο εμφάνισης παρενεργειών. Εάν είχατε αντιδράσεις σε καλλυντικά στο παρελθόν, μία πρακτική πρόταση είναι να ελέγχετε πριν από τη χρήση του ένα νέο προϊόν.
Για να το εξετάσετε, βάλτε απλά μικρή ποσότητα του προϊόντος στην εσωτερική επιφάνεια του αντιβραχίου και περιμένετε 24 ώρες για να δείτε εάν εμφανισθεί αντίδραση.
Ποια είναι η πρόγνωση;
Η πρόγνωση για την οξεία δερματίτιδα είναι αρίστη ενώ για την χρόνια είναι αμφίβολη και πάντοτε εξαρτάται άμεσα από τον εντοπισμό του αιτίου και την δυνατότητα αποφυγής του καθότι δεν υπάρχει η δυνατότητα απευαισθητοποίησης.
Πρέπει να τονισθεί ότι σε όλες τις περιπτώσεις που έχομε εμφάνιση δερματικής βλάβης που μοιάζει με δερματίτιδα εξ επαφής, το άτομο πρέπει να ελέγχεται από ειδικό γιατρό για να αποκλεισθούν και άλλες μορφές δερματοπαθειών ή συστηματικών παθήσεων.
Δημήτριος Βούρδας,
Αλλεργιολόγος
