ΚΡΙΣΙΜΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΓΡΙΠΗΣ
Συγγραφέας Ιωάννης Μπαραμπούτης Γράφτηκε στις ,
Τι είναι η πανδημία γρίπης;
Με τον όρο πανδημία γρίπης εννοούμε μια παγκόσμια επιδημία γρίπης που επισυμβαίνει όταν ένας νέος ιός της γρίπης Α εμφανιστεί ή «παραχθεί» μέσα στον ανθρώπινο πληθυσμό, ο οποίος να είναι ικανός να προκαλεί σοβαρή μορφή της νόσου γρίπης σε ανθρώπους και επίσης να μπορεί να μεταδοθεί εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια πανδημία γρίπης είναι πολύ διαφορετική από τις εποχικές επιδημίες γρίπης που συμβαίνουν κάθε χρόνο και που όλοι γνωρίζουμε. Οι εποχικές επιδημίες γρίπης προκαλούνται από υπότυπους ιών γρίπης που ήδη κυκλοφορούν μέσα στον ανθρώπινο πληθυσμό. Για παράδειγμα, οι ιοί Η3Ν2 και Η1Ν1 είναι γνωστό ότι κυκλοφορούν στον ανθρώπινο πληθυσμό από το 1977. Αντίθετα, οι πανδημίες γρίπης προκαλούνται από νέους υπότυπους ιών, από υπότυπους ιών που δεν έχουν ποτέ κυκλοφορήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή μεταξύ ανθρώπων ή από υπότυπους που δεν έχουν κυκλοφορήσει μεταξύ ανθρώπων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όλες οι προηγούμενες πανδημίες γρίπης έχουν συνδυαστεί με μεγάλο αριθμό θανάτων παγκοσμίως, υψηλή νοσηρότητα και μεγάλη κοινωνικοοικονομική αναταραχή.
Σε τι διαφέρει η πανδημία γρίπης από τη γρίπη των πτηνών και την κοινή γρίπη;
Για να επισυμβεί πανδημία γρίπης, θα πρέπει να εκπληρώνονται και οι τρεις προϋποθέσεις που ήδη αναφέρθηκαν:
1.ένας νέος ιός της γρίπης Α πρέπει να εμφανιστεί ή «παραχθεί» μέσα στον ανθρώπινο πληθυσμό,
2.ο ιός αυτός να είναι ικανός να προκαλεί σοβαρή μορφή της νόσου γρίπης σε ανθρώπους και επίσης
3.να μπορεί να μεταδοθεί εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο σε παγκόσμιο επίπεδο.
ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΓΡΙΠΗΣ
Η γρίπη των πτηνών προκαλείται από τους ιούς της γρίπης των πτηνών, οι οποίοι κυκλοφορούν στους πληθυσμούς των πτηνών ανά τον κόσμο.
Η εποχική (κοινή) γρίπη προκαλείται από τους ιούς της γρίπης. Είναι μια εποχική νόσος του αναπνευστικού, μπορεί να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο με τις αναπνευστικές εκκρίσεις και μπορεί να προκαλέσει από ήπια μέχρι και σοβαρή νόσο σε ανθρώπους. Ο καλύτερος τρόπος προφύλαξης από την εποχική γρίπη είναι ο εμβολιασμός.
Πως μπορεί να προκύψει ένας ιός που θα προκαλέσει πανδημία γρίπης;
Υπάρχουν πολλοί υπότυποι των ιών της γρίπης. Αυτοί διαχωρίζονται μεταξύ τους ανάλογα με τα χαρακτηριστικά ορισμένων πρωτεϊνών που φέρουν στην επιφάνειά τους (της αιμαγλουτινίνης ή πρωτεΐνης ΗΑ και της νευραμινιδάσης ή πρωτεΐνης ΝΑ).
Οι ιοί που προκαλούν τις πανδημίες γρίπης εμφανίζονται ως αποτέλεσμα μια διαδικασίας που ονομάζεται «αντιγονική μετατόπιση» (antigenic shift). Κατά τη διαδικασία αυτή, συμβαίνει μια μεγάλη και ξαφνική αλλαγή στη σύσταση των ιών της γρίπης Α λόγω νέων συνδυασμών των πρωτεϊνών ΗΑ και ΝΑ στην επιφάνεια των ιων. Έτσι δημιουργείται ένας εντελώς νέος υπότυπος ιού γρίπης Α και αυτό είναι το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη πανδημίας (οι άλλες δυο απαραίτητες προϋποθέσεις αναφέρθηκαν ήδη παραπάνω).
Πανδημίες γρίπης κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα
Κατά τη διάρκεια του 20 αιώνα σημειώθηκαν τρεις πανδημίες γρίπης. Και οι τρεις εξαπλώθηκαν ανά τον κόσμο μέσα σε ένα χρόνο από την αρχική εμφάνισή τους.
1918-19: η λεγόμενη Ισπανική γρίπη [στέλεχος A(H1N1)] προκάλεσε τους περισσότερους θανάτους από κάθε άλλη πανδημία γρίπης. Περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι πέθαναν στις ΗΠΑ και γύρω στα 50 εκατομμύρια παγκοσμίως. Πολλοί άνθρωποι πέθαναν μέσα στις πρώτες μέρες μετά την εκδήλωση της γρίπης σε αυτούς ενώ άλλοι βρήκαν το θάνατο λίγο αργότερα από επιπλοκές της γρίπης. Είναι εντυπωσιακό ότι περίπου οι μισοί από τους θανάτους συνέβησαν σε νέα και προηγουμένως υγιή άτομα. Ιοί γρίπης Α (Η1Ν1) συνεχίζουν να κυκλοφορούν και σήμερα στον ανθρώπινο πληθυσμό.
1957-58: η λεγόμενη Ασιατική γρίπη [στέλεχος A(H2N2)] προκάλεσε περίπου 70.000 θανάτους στις Η.Π.Α. Εμφανίστηκε αρχικά στην Κίνα το Φεβρουάριο του 1957 και είχε ήδη εξαπλωθεί στις Η.Π.Α. τον Ιούνιο του ίδιου έτους.
1968-69: η λεγόμενη γρίπη του Χονγκ Κονγκ [στέλεχος Α (Η3Ν2)] οδήγησε στο θάνατο περίπου 34.000 άτομα στις Η.Π.Α. Ο ιός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Χονγκ Κονγκ στις αρχές του 1968 και μεταδόθηκε στις Η.Π.Α. μέσα στο ίδιο έτος. Ιοί Η3Ν2 συνεχίζουν να κυκλοφορούν σήμερα στον ανθρώπινο πληθυσμό.
Οι πανδημίες της Ασιατικής γρίπης και της γρίπης του Χονγκ Κονγκ προκλήθηκαν από στελέχη ιών που περιείχαν συνδυασμό γονιδίων από ανθρώπινους ιούς γρίπης και ιούς γρίπης των πτηνών. Η πανδημία της ισπανικής γρίπης επίσης φαίνεται να έλκει την προέλευσή της από ιούς γρίπης των πτηνών.
Ποιος ο ρόλος του εμβολίου σε μια πανδημία γρίπης;
Στα αρχικά στάδια μιας νέας πανδημίας γρίπης πιθανότατα το εμβόλιο δεν θα είναι ακόμα διαθέσιμο. Κατά την ανάπτυξη ενός νέου εμβολίου γρίπης, αρχικά επιτελείται συνεργασία ειδικών επιστημόνων από όλο τον κόσμο με σκοπό την επιλογή του στελέχους ιού γρίπης που θα προσφέρει τη μεγαλύτερη δυνατή προστασία έναντι του ιού που προκαλεί την πανδημία. Στη συνέχεια οι φαρμακευτικές εταιρείες αναλαμβάνουν την παραγωγή του εμβολίου. Συνήθως από τη στιγμή της ανίχνευσης ενός στελέχους ιού γρίπης με δυναμικό πρόκλησης πανδημίας μέχρι την παραγωγή του αντίστοιχου εμβολίου και την ευρεία διάθεσή του μεσολαβούν αρκετοί μήνες.
Ποιος ο ρόλος των αντιγριπικών φαρμάκων σε μια πανδημία γρίπης;
Υπάρχουν τέσσερα διαφορετικά αντιγριπικά φάρμακα για την πρόληψη και τη θεραπεία της γρίπης, η οσελταμιβίρη (Tamiflu), η ζαναμιβίρη (Relenza), η αμανταδίνη και η ριμανταδίνη. Από αυτά, τα τρία πρώτα κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Και τα τέσσερα φάρμακα είναι δραστικά κατά της γρίπης Α. Όμως μπορεί να μην είναι πάντα αποτελεσματικά καθώς στελέχη ιών γρίπης μπορεί να αναπτύξουν αντίσταση σε ένα ή περισσότερα από αυτά. Για παράδειγμα, οι ιοί Α (Η5Ν1) που ανιχνεύθηκαν σε ανθρώπους στην Ασία το 2004 και 2005 παρουσιάζουν αντίσταση στην αμανταδίνη και ριμανταδίνη. Είναι απαραίτητη η επαγρύπνηση για την ανάπτυξη αντίστασης στα αντιγριπικά φάρμακα των ιών της γρίπης των πτηνών.
Ποια είναι η απαραίτητη προετοιμασία που πρέπει να γίνει για μια πιθανή νέα πανδημία;
Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι θέμα χρόνου να εμφανιστεί μια νέα πανδημία. Η σοβαρότητα μια νέας πανδημίας είναι δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια αλλά γενικά πιστεύεται ότι θα είναι μεγάλη αν δεν έχουν ληφθεί προληπτικά μέτρα (εμβόλια και φάρμακα), Για παράδειγμα, πιστεύεται ότι σε μια χώρα 250 εκατομμυρίων όπως οι Η.Π.Α. θα υπάρξουν 100-200 χιλιάδες θάνατοι, περίπου μισό εκατομμύριο εισαγωγές σε νοσοκομεία ενώ συνολικά θα αρρωστήσουν γύρω στα 30 με 40 εκατομμύρια άτομα. Το δε οικονομικό κόστος θα ξεπεράσει τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια.
Μια νέα πανδημία γρίπης θα διαρκέσει πολύ περισσότερο από τα συνηθισμένα συμβάματα δημόσιας υγείας και μπορεί να εμφανιστεί κατά κύματα, με διαφορά μερικών μηνών το ένα από το άλλο (κάτι αντίστοιχο έγινε με τις προηγούμενες πανδημίες του 20ου αιώνα). Μεταξύ αυτών που θα διατρέξουν υψηλό κίνδυνο να προσβληθούν θα είναι και οι επαγγελματίες υγείας. Αυτό θα οδηγήσει σε μείωση του αριθμού τους και μείωση του διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού που θα ασχοληθεί με την ιατρική φροντίδα των υπόλοιπων πασχόντων. Τέλος, πέρα από το ανθρώπινο δυναμικό, όλοι οι τομείς και όλα τα συστατικά των συστημάτων υγείας, ανάλογα και με το βαθμό ανάπτυξής τους και προετοιμασίας τους, αναμένεται να τεθούν σε σοβαρή δοκιμασία σε ενδεχόμενη πανδημία γρίπης.
Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι απαραίτητη η προετοιμασία των υπηρεσιών και συστημάτων υγείας και δημόσιας υγείας για το ενδεχόμενο πανδημίας γρίπης. Η προετοιμασία αφορά στους τομείς της έγκαιρης ανίχνευσης (surveillance), της ανάπτυξης και παραγωγής εμβολίου, της εξασφάλισης ευρείας διαθεσιμότητας αντιγριπικών φαρμάκων, της έρευνας και της διεθνούς συνεργασίας. Το τελευταίο συστατικό, όπως απέδειξε και η εμπειρία με το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (ΣΟΑΣ, SARS), θα αποτελέσει και το κλειδί μιας έγκαιρης και συντονισμένης απάντησης απέναντι σε μια νέα πανδημία.
Πηγή: Centers for Disease Control & Prevention (www.cdc.gov).
