Νευρική ορθορεξία
Συγγραφέας Τέσσα Χριστοδούλου Γράφτηκε στις ,
Η νευρική ορθορεξία ή πιο συχνά εμφανιζόμενη ως ορθορεξία αναπτύχθηκε αρχικά από τον Steven Bratman (1997) προκειμένου να περιγράψει άτομα που εμφάνιζαν προσκόλληση ή εμμονή στην υγιεινή διατροφή για να βελτιώσουν αρχικά την υγεία τους. Η ορθορεξία δεν θεωρείται ιατρικός όρος και δεν περιλαμβάνεται στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders, DSM-IV, APA, 1994) όμως έχει προταθεί για εισαγωγή στη νεότερη έκδοση (DSM-V). Η νευρική ορθορεξία χαρακτηρίζεται από ακραία και άκαμπτη στάση σε σχέση με τις τροφές και απόλυτη αποφυγή τροφών που θα μπορούσαν να καταναλωθούν με πιο αραιή συχνότητα, όπως για παράδειγμα τα γλυκά ή ένα γεύμα αυξημένο σε λιπαρά.
O Steven Bratman αναφέρει ότι σε σπάνιες περιπτώσεις αυτή η προσκόλληση μπορεί να γίνει εμμονή και σε σοβαρές περιπτώσεις οδηγεί ακόμα και σε θάνατο. Ακόμα και σε πιο ήπιες περιπτώσεις η προσπάθεια των ατόμων να ακολουθήσουν μια δίαιτα που δεν τους προσφέρει επαρκή διατροφή οφείλεται σε χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι ορθορεκτικοί κατηγορούν τον εαυτό τους και όχι την δίαιτα που ακολουθούν για την συνεχή τους πείνα που έχει ως αποτέλεσμα συχνή αναζήτηση ‘απαγορευμένων’ τροφών. Σε αντίθεση με την ψυχογενή βουλιμία και ανορεξία, τα άτομα με ορθορεξία δεν ανησυχούν για το βάρος τους, την εικόνα του σώματος τους, την ποσότητα του φαγητού που καταναλώνουν και δεν καταφεύγουν σε αντισταθμιστικές συμπεριφορές (χρήση διουρητικών, πρόκληση εμετού, υπερβολική άσκηση) αλλά για την ποιότητα των τροφίμων.
Ο Bratman τονίζει ότι τα ορθορεκτικά άτομα αποφεύγουν συγκεκριμένα ανθυγιεινά φαγητά όπως αυτά που περιέχουν λίπος, χρωστικά, ζάχαρη, αλάτι, συντηρητικά, ζωικά παράγωγα ή άλλα συστατικά που δεν θεωρούν υγιεινά ενώ καταναλώνουν κυρίως βιολογικά ή οργανικά προϊόντα. Τα άτομα με ορθορεξία έχουν συγκεκριμένες προτιμήσεις για το τι θα φάνε και το τι θα αποφύγουν θεωρώντας το επικίνδυνο. Η κατανάλωση ωμών τροφίμων είναι κοινή στα άτομα που ακολουθούν συγκεκριμένη διατροφή και πολλές φορές η επιλογή λαμβάνει υπερβολικές διαστάσεις ανάλογες με εκείνες που εμφανίζονται στην ανορεξία. Μια υποκατηγορία της ορθορεξίας είναι η ανορεκτική ορθορεξία αλλά ο Bratman αναφέρει ότι το υποκείμενο κίνητρο είναι αρκετά διαφορετικό από αυτό της νευρογενούς ανορεξίας. Ενώ τα άτομα με νευρογενή ανορεξία θέλουν να χάσουν βάρος τα άτομα με ορθορεξία δεν επιθυμούν να είναι αδύνατα αλλά θεωρούν ότι πρέπει να αισθάνονται αγνά και υγιή.
Οι Donini και συνεργάτες (2004) χαρακτηρίζουν την νευρική ορθορεξία ως μια ‘έντονη εμμονή και ανησυχία για υγιεινά τρόφιμα και πολλά από τα συμπτώματα και διαγνωστικά κριτήρια εμφανίζονται και στην Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική διαταραχή’. Τα άτομα σχεδιάζουν τα γεύματα τους πολλές φορές αρκετές μέρες πριν ξοδεύοντας αρκετό χρόνο. Αν και υπάρχει μια τάση για κοινωνική απομόνωση όταν βρίσκονται σε κοινωνικές περιστάσεις συνήθως είναι εφοδιασμένα με την δική τους τροφή εφόσον δεν μπορούν να καταναλώσουν τα διαθέσιμα από φόβο για τις χημικές ουσίες ή το λίπος. Τα άτομα με ορθορεξία συνήθως ακολουθούν κάποιας μορφής τελετουργία στην προετοιμασία γευμάτων. Για παράδειγμα μπορεί να πλένουν τα φρούτα ή τα λαχανικά πολλές φορές και επιπλέον να ακολουθούν διαδικασίες αποστείρωσης τροφίμων ενώ υπάρχει και λεπτομερής καταγραφή τους. Επίσης δεν καταναλώνουν ή αποφεύγουν τρόφιμα που δεν έχουν ετοιμάσει ή αγοράσει οι ίδιοι.
Τα ψυχαναγκαστικά καταναγκαστικά συμπτώματα μπορεί να είναι συνέπεια της λιμοκτονίας παρά αιτία της διαταραχής. Ο Bratman προτείνει δυο ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης: ‘Ενδιαφέρεστε περισσότερο για τη σύσταση του φαγητού που τρώτε παρά για την ευχαρίστηση που παίρνετε όταν το τρώτε;’ και έχετε αισθανθεί ότι η διατροφή σας, σας απομονώνει κοινωνικά;’. Άλλες ερωτήσεις (Davis, 2000) περιλαμβάνουν: ‘Ξοδεύετε περισσότερο από 3 ώρες τη μέρα με το να σκέφτεστε υγιεινά τρόφιμα;’, ‘όταν τρώτε με τον τρόπο που πρέπει νιώθετε ότι έχετε τον έλεγχο;’, ‘σχεδιάζετε το μενού από την προηγούμενη μέρα;’, ‘η ποιότητα της ζωής σας έχει μειωθεί από τότε που η ποιότητα της διατροφής σας έχει αυξηθεί;’, ‘έχετε γίνει πιο αυστηροί απέναντι στον εαυτό σας;’, ‘αυξάνεται η αυτοπεποίθηση σας κάθε φορά που τρώτε υγιεινά;’, ‘υποτιμάτε τα άτομα που δεν τρέφονται σύμφωνα με τους δικούς σας διαιτητικούς κανόνες;’, ‘Παραλείπετε τρόφιμα που κάποτε σας άρεσαν προκειμένου να φάτε τα ‘σωστά’;’, ‘μήπως η διατροφής σας, σας εμποδίζει από το να φάτε οπουδήποτε αλλού παρά μόνο στο σπίτι γεγονός που σας έχει απομονώσει από την οικογένεια και τους φίλους;’, ‘νιώθετε ενοχές και απέχθεια προς τον εαυτό σας κάθε φορά που δεν εφαρμόζεται την δίαιτα σας;’. Αν το άτομο απαντήσει ‘ναι’ σε 2 ή περισσότερες ερωτήσεις τότε είναι πιθανό να έχε μια ήπιας μορφής ορθορεξία.
Η εμμονή με την υγιεινή διατροφή μπορεί να προέρχεται από διάφορες πηγές όπως η οικογένεια, οι συνήθειες, κοινωνικές τάσεις, οικονομικά προβλήματα, πρόσφατες ασθένειες ή ακόμα κι αν κάποιος διαβάσει κάτι άσχημο για ένα συγκεκριμένο τρόφιμο ή μια ομάδα που τους οδηγεί να το αποφεύγουν. Η ορθορεξία μπορεί να εμφανιστεί όταν το άτομο ακολουθεί μια συγκεκριμένη διατροφή προκειμένου να θεραπεύσει ένα πρόβλημα υγείας αναπτύσσοντας σταδιακά δικούς τους κανόνες διατροφής.
Ως μια καινούρια κατηγορία στις ήδη υπάρχουσες διαταραχές πρόσληψης τροφής δεν υπάρχει ακόμα μια συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση για την νευρική ορθορεξία. Τα άτομα με τέτοια συμπτώματα είναι πιθανόν να επωφεληθούν από τεχνικές Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας, Ψυχοεκπαίδευση και/ή χορήγηση αντικαταθλιπτικών. Συνήθως τα άτομα με ορθορεξία αρχικά προσέρχονται σε διαιτολόγους και λιγότερο σε ψυχολόγους ή ψυχιάτρους.
