Συναισθηματική ανωριμότητα ή γλωσσική ανεπάρκεια;
Συγγραφέας Μαρία Λασσιθιωτάκη Γράφτηκε στις ,
Τσιγκουνιά ή οικονομία; Αδιαφορία ή ψυχραιμία; Σκληρότητα ή αποφασιστικότητα;Ευθύτητα ή ακαμψία;
Οι έννοιες και το περιεχόμενό τους δεν είναι μόνο ένας συμφωνημένος γλωσσικός κώδικας το οποίο εξαρτάται απ’ τον πολιτισμό, την εποχή, τις πεποιθήσεις των ανθρώπων και χίλιους-δυο άλλους παράγοντες, αλλά είναι απόλυτα σχετικές και με τις υποκειμενικές διαστάσεις τους στο συναισθηματικό επίπεδο του συγκεκριμένου ανθρώπου.
Ετσι, πολλές φορές, συζητήσεις και συγκρούσεις καταλήγουν αδιέξοδες, προκαλούν θυμό και συναισθήματα αδικίας επειδή η προσωπική αντίληψη της έννοιας είναι διαφορετική,
Τι συμβαίνει, λοιπόν, με πάρα πολλές από αυτές τις …δίφορες έννοιες, που δημιουργούν επικοινωνιακή σύγχιση και καταλήγουν να παράγουν δύσκολα- αρνητικά όπως τα ονομάζουν- συναισθήματα, όπως είναι ο θυμός, η ειρωνεία ή η περιφρόνηση ανάμεσα στους ανθρώπους; Πρόκειται, άραγε, για ένα ζήτημα ακαδημαϊκής γνώσης, δηλαδή κάποιος αγνοεί π.χ τι είναι τσιγγουνιά ή σπατάλη, ψυχραιμία ή αδιαφορία ή, μήπως, συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή η συναισθηματική ανωριμότητα, η αδυναμία να αντιληφθεί κάποιος και να ελέγξει τις παρορμήσεις και το θυμικό του, τον οδηγούν στη διαστρέβλωση του περιεχομένου των εννοιών ; Η ανθρώπινη επικοινωνία δείχνει ότι αναδύονται συνεχώς αυτές οι δυο όψεις της ίδια έννοιας, του ίδιου νομίσματος. Και πολλές φορές αλληλοαναιρούνται.
Γνώση –συναίσθημα-Σχέδια ζωής
Για να αντιληφθούμε τις διαφορές ανάμεσα στο αντικειμενικό νόημα μιας έννοιας, μιας λέξης, έτσι όπως έχει καταχωρηθεί στα εννοιολογικά λεξικά, και της διαφορετικής προσωπικής αντίληψης κάποιου, χρειάζεται πρώτα να διευκρινίσουμε αναλυτικότερα ότι δεν πρόκειται για διαφορά διανοητικής μορφής, στο επίπεδο της λογικής, αλλά ατομικής συναισθηματικής φόρτισης, που προσδιορίζει διαφορετικά το περιεχόμενο της λέξης, σύμφωνα με την ευαισθησία, τη σύνθεση και την περιεκτικότητα των εμπειριών του ατόμου. Πλούσιο βιωματικό υλικό και πολλές εμπειρίες μας οδηγούν σε έντονες ποιοτικά διαφορές ως προς την αντίληψη των εννοιών. Οι έννοιες λοιπόν είναι ένα κράμα σκέψης και συναισθήματος, που πολύ συχνά αντιπροσωπεύουν τα προσωπικά μας σχέδια και κίνητρα στη ζωή.
H άποψη ότι οι έννοιες είναι ομοειδείς και ομοούσιες για όλους υποστηρίχθηκε στους αιώνες του ορθολογισμού και της επιστήμης της γνώσης. Αυτή η άποψη δεν ισχύει πιά. Είναι γνωστό ότι το κυρίαρχο στοιχείο στις λέξεις δεν είναι η έννοια, όπως έχει καταχωρηθεί στα λεξικά, αλλά το περιεχόμενό της, όπως το εννοεί ο ομιλητής. Αυτό σημαίνει ότι η μεγαλύτερη αξία μιας λέξης βρίσκεται στη συναισθηματική επεξεργασία που κάνει κάθε άτομο. Αντίθετα μάλιστα, κυριαρχεί η προσωπική, ως ένα βαθμό φυσικά, οπτική του περιεχομένου των εννοιών. Με λίγα λόγια οι έννοιες δεν εξαντλούνται στο αντικειμενικό περιεχόμενό τους.
Γι αυτούς τους λόγους, το ερώτημα « τι σημαίνει για σένα» φωτίζει αυτή την ιδιαίτερα ατομική επεξεργασία της έννοιας, με βάση το προσωπικό βλέμμα του καθένα μας, τα συναισθήματα και τα οράματά του στη ζωή. Παράδειγμα, η έννοια « αγάπη» , δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί με ένα και μόνο ορισμό. Αντίθετα, βρίσκουμε όλο και περισσότερα στοιχεία της στη φιλοσοφία, την τέχνη αλλά και στις προσωπικές απόψεις πολλών ανθρώπων, που κυριολεκτικά μας καθηλώνουν με τον τρόπο που έχουν οι ίδιοι επεξεργασθεί την έννοια. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με τις έννοιες δέσμευση στον γάμο, εξάρτηση από τη σχέση, κτητικότητα, διεκδίκηση κλπ. Το άτομο τοποθετείται προσωπικά πάνω σ΄αυτές τις έννοιες και, αν παρουσιάζει αποκλίσεις, τότε θα πρέπει να ξαναδεί αν η αντίληψή του χρειάζεται μια διορθωτική και ίσως πιο ώριμη επεξεργασία.
Διαπροσωπικές σχέσεις
Ο τρόπος που αρχίζει η επικοινωνία κάθε μορφής ανάμεσα στους ανθρώπους είναι το αποτέλεσμα της διεργασίας σκέψης και συναισθήματος. Οι επιτυχημένες διαπροσωπικές σχέσεις στηρίζονται στο όμοιο επίπεδο ωριμότητας που διαθέτουν οι συνομιλητές. Ομως, οι περισσότεροι από μας αντιμετωπίζουν συχνά με απορία την αδυναμία του άλλου, όποιος κι αν είναι αυτός, να καταλάβει τί του λέμε. Η πιο συνηθισμένη εξήγηση είναι το πρόβλημα βρίσκεται στο φτωχό λεκτικό υπόβαθρο ή στην έλλειψη ακαδημαϊκών γνώσεων, ελλείψεις που εμποδίζουν κάποιον να καταλάβει τί του λέμε. Ομως η κατασκευή της έννοιας προϋποθέτει και εκφράζει ένα συγκεκριμένο, έντονο και πολύ προσωπικό για τον καθένα συναίσθημα
Οταν για παράδειγμα δυο σύντροφοι δεν συμφωνούν για το τι είναι σπατάλη και τι τσιγγουνιά, αδιαφορία ή ψυχραιμία, τρυφερότητα ή ψυχρότητα κλπ και επιμένουν, τις πιο πολλές φορές με παράξενα και ανεπαρκή επιχειρήματα δεν θα μπορέσουν να λύσουν το πρόβλημα με ένα καλό εννοιολογικό λεξικό αλλά από την αμοιβαία κατανόηση τι και πώς εννοεί ο καθένας αυτές τις έννοιες.
.
Πώς κατασκευάζεται η έννοια
Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο, αν σκεφτούμε ότι υπάρχει αυτή η κρυφή πτυχή των συναισθηματικών εμπειριών μας, σκοτεινή και αθέατη ακόμη και σε μας τους ίδιους. Ζούμε τη ζωή μας πάνω σε δομικά υλικά, καθοριστικά των συναισθηματικών εμπειριών μας γι αυτό και κάθε θεώρηση των πραγμάτων είναι μοναδική και πολύ προσωπική αρκεί να μη ξεφεύγει υπερβολικά από το κοινά αποδεκτό μέτρο. Η συναισθηματική εμπλοκή μπορεί να περιπλέξει την επικοινωνία στις σχέσεις μας, επειδή καταστάσεις, χαρακτηρισμοί και χαρακτηριστικά βιώνονται διαφορετικά από τον καθένα μας. Αυτή η συναισθηματική διεργασία των εννοιών, με βάση τις ατομικές εμπειρίες, είναι ο πυρήνας για τη δημιουργία ώριμων ή ανώριμων συναισθημάτων. Η προοπτική για την ύπαρξη τουλάχιστον δυο όψεων αλλά και δυο αντιφατικών συμπεριφορών «πως προκαλώ» και « πως αντιδρώ όταν προκαλούμαι» για το ίδιο πράγμα ανοίγει ένα πεδίο σύγχισης αλλά και προβληματισμού στην επικοινωνία. Ας δούμε μερικά από τα πιο συχνά παραδείγματα:
Τσιγγούνης ή σπάταλος
Οπως αναφέρθηκε, πίσω από τις έννοιες υπάρχει πάντα μια προσωπική κατασκευή, ένα ανώριμο συναίσθημα, σημάδι μιας παιδικής τραυματικής εμπειρίας. Αυτός ο παιδικός πόνος οδηγεί, τον τσιγγούνη για παράδειγμα , να κατασκευάσει ένα κόσμο γεμάτο οικονομική ανασφάλεια, μέσα στον οποίο επιβιώνει μόνο αν συγκεντρώνει χρήματα και αποφεύγει με κάθε θυσία να τα ξοδέψει. Ο αντίποδάς του ο σπάταλος άνθρωπος, μπορεί να ξοδεύει ασυλλόγιστα, και, εξαιτίας αυτού του τρόπου ζωής,να βάζει την αυτονομία και την αξιοπρέπειά του σε κίνδυνο. Οι δικές του τραυματικές εμπειρίες ,όχι απαραίτητα διαφορετικές από αυτές του τσιγγούνη, τον οδήγησαν σ΄ένα άλλο, επίσης ανώριμο, συναίσθημα, από το οποίο κατευθύνεται η ανάγκη για σπατάλη .
Τρυφερότητα ή επιθετικότητα
Ο φόβος της εγκατάλειψης, του κενού ή της μοναξιάς μπροστά στο διαζύγιο μπορεί να οδηγήσει έναν από τους δυο συντρόφους, που διστάζει να χωρίσει, σε ανεξήγητα τρυφερές εκδηλώσεις. Ομως, η τρυφερότητά του ουσιαστικά είναι ψεύτικη, ανώριμη και κρύβει την αληθινή πρόθεσή του να « χειρισθεί» την κατάσταση προς όφελός του.
Γενναιοδωρία ή αλληλεγγύη
Η έννοια της γενναιοδωρίας αποκλείει την ωφέλεια. Ο ιταλός ψυχίατρος Παζίνι χαρακτηρίζει την γενναιοδωρία ως ένα πολύ ώριμο συναίσθημα «δραστήριο, φυγόκεντρο, στραμμένο στο εξωτερικό», με κύριο στοιχείο του την ανιδιοτέλεια
Ετσι, στις σχέσεις, όσο ενοχλητικό κι αν φαίνεται, ταιριάζει περισσότερο η αλληλεγγύη, δηλαδή δίνω γιατί προσδοκώ κάποιο υλικό ή άϋλο όφελος
Εξάρτηση ή δέσμευση
Η δέσμευση είναι ένα ώριμο συναίσθημα, που περικλείει ευθύνη, συνέπεια και αποφασιστικότητα. Αντίθετα, η εξάρτηση χαρακτηρίζεται από σύγχιση, αδυναμία αυτονομίας και φόβο μπροστά σε κάθε μορφή ευθύνης. Φυσικά τα όρια των δυο εννοιών είναι ένα πεδίο σύγκρουσης στις συντροφικές σχέσεις, αποτέλεσμα των ανώριμων συναισθημάτων του εξαρτημένου ατόμου.
Θαρραλέος ή δειλός
Υποδειγματικές πράξεις θάρρους για παράδειγμα μπορεί να δείχνουν άνθρωπο που νιώθει ανάξιος να ζήσει, δηλαδή ανωριμότητα και , αντίθετα, πράξεις δειλίας να δείχνουν άνθρωπο που απλά θέλει να προστατέψει τον εαυτό του από τον κίνδυνο, εξαιτίας κάποιας υπερβολικής ευθύνης, που νιώθει για τα προστατευόμενα μέλη της οικογενείας του.
Ντροπαλότητα ή τελειοθηρία
Αλλα και η γνωστή μας ντροπαλότητα μπορεί να μη σημαίνει σεμνότητα αλλά τελειοθηρική σκέψη κάποιου, δηλαδή σύγκριση και ανταγωνισμό!
Βλέπουμε τις άλλες όψεις της ίδιας έννοιας, μια διαφορετική συναισθηματική επεξεργασία για τις έννοιες θάρρος, δειλία, ντροπαλότητα.
Η βελτίωση της επικοινωνίας χρειάζεται:
Να δεχθούμε ότι οι περισσότερες έννοιες είναι συναισθηματικές ανταλλαγές
Να ακούμε πολύ προσεκτικά τους άλλους,
Να αναζητούμε εξηγήσεις π.χ « τι εννοείς» « τι θέλεις να πεις» « πώς το λες αυτό»
Να έχουμε καλή πρόθεση, διαφορετικά θα εμπλακούν τα δικά μας ανώριμα συναισθήματα στην επικοινωνία
Να προσέχουμε την επιχειρηματολογία τους και την δική μας επίσης, αν δηλαδή τα επιχειρήματα είναι ρεαλιστικά, εύστοχα και τεκμηριωμένα
Να αποφεύγουμε την καταχρηστική αφαίρεση σημαντικών στοιχείων μιας έννοιας, όπως για παράδειγμα τι σημαίνει δέσμευση και τί εξάρτηση.
Να παρατηρούμε τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις σε όλη τη διάρκεια της επικοινωνίας, δηλαδή τι είναι αυτό που με αγχώνει, με θυμώνει, με φοβίζει, με ηρεμεί. Σε καταστάσεις ψυχικών συγκρούσεων τα συναισθήματά μας διαταράσσονται και αποτελούν πολύτιμο οδηγό αυτογνωσίας και αυτοκριτικής.
