Μαμά πως βλέπουμε?
Συγγραφέας Γεώργιος Νέος Γράφτηκε στις ,
Τέτοιες ερωτήσεις έχουμε συχνά από τα παιδιά μας και την απάντηση θα μας τη δώσει ο Οφθαλμίατρος Γεώργιος Νέος.
Πως βλέπουμε
Το μάτι περιβάλλεται εξωτερικά από ένα αδιαφανές και ανθεκτικό ινώδες περίβλημα λευκού χρώματος, το οποίο το προστατεύει και ονομάζεται σκληρός χιτώνας. Η εμπρός πλευρά αυτού του περιβλήματος είναι διαφανής, για να επιτρέπει στο φως να μπαίνει μέσα στο μάτι και ονομάζεται κερατοειδής χιτώνας. Πίσω από τον κερατοειδή, βρίσκεται ένας μικρός χώρος, ο πρόσθιος θάλαμος, που είναι γεμάτος με ένα υγρό σαν νερό, το υδατοειδές υγρό. Το πίσω μέρος αυτού του θαλάμου αποτελείται από ένα στρογγυλό διάφραγμα την ίριδα, με ένα επίσης στρογγυλό άνοιγμα στο κέντρο της, την κόρη. Η ίριδα, το χρώμα της οποίας καθορίζει και το χρώμα του κάθε ματιού, έχει την ικανότητα να συστέλλεται και να διαστέλλεται (να ανοίγει και να κλείνει), αυξομειώνοντας έτσι το εύρος της κόρης και κανονίζοντας πόσο φως θα μπει μέσα στο μάτι. Πίσω από την ίριδα είναι ένας μικρότερος χώρος, ο οπίσθιος θάλαμος, μέσα στον οποίο βρίσκεται ο φακός του ματιού, διαυγής και καθαρός σαν κρύσταλλο. Ο φακός βρίσκεται στο μέσον ενός κυκλικού μυ, του ακτινωτού μυ, ο οποίος και τον στηρίζει με τη βοήθεια μικροσκοπικών ινών που ονομάζονται Ζίνειες ίνες ή Ζίνειος ζώνη. Όλο το σύστημα μοιάζει με τροχό ποδηλάτου, όπου λάστιχο είναι ο μυς, ακτίνες οι Ζίνειες ίνες και άξονας του τροχού ο φακός. Ο μυς αυτός όταν συσπάται ή χαλαρώνει, προκαλεί αντίστοιχα χάλαση ή σύσπαση των ινών και ανάλογη αύξηση ή ελάττωση στο πάχος του φακού. Η λειτουργία αυτή αποτελεί το μηχανισμό εστίασης (προσαρμογής) του ματιού στις διάφορες αποστάσεις.
Όλη η υπόλοιπη κοιλότητα του ματιού από το φακό και πίσω, ονομάζεται υαλοειδική κοιλότητα και είναι γεμάτη από ένα πηχτό διαυγές υγρό σαν ζελέ, το υαλώδες υγρό. Το υγρό αυτό είναι σε επαφή, σχεδόν κολλημένο, με το εσωτερικό τοίχωμα αυτής της κοιλότητας και πιο συγκεκριμένα με τον “αραχνοΰφαντο” χιτώνα, τον γεμάτο αγγεία, νεύρα και οπτικά κύτταρα, που την καλύπτει εσωτερικά σαν “ταπετσαρία”, δηλ. τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Ανάμεσα στον εξωτερικό σκληρό χιτώνα και στον αμφιβληστροειδή, υπάρχει και ένας ενδιάμεσος χιτώνας σκούρου χρώματος γεμάτος αγγεία, ο χοριοειδής χιτώνας.
Σε ένα φυσιολογικό εμμετρωπικό μάτι, ένα μάτι δηλαδή χωρίς διαθλαστικές ανωμαλίες όπως μυωπία, υπερμετρωπία ή αστιγματισμό, οι φωτεινές ακτίνες από το εξωτερικό περιβάλλον που μπαίνουν μέσα, διέρχονται από τον κερατοειδή, τη κόρη, το φακό, το υαλώδες υγρό και πάνε και εστιάζουν, σχηματίζουν δηλαδή τα είδωλα των εξωτερικών αντικειμένων, στο πίσω μέρος του ματιού πάνω στον αμφιβληστροειδή και πιο συγκεκριμένα σε ένα σημείο που ονομάζεται ωχρά κηλίδα. Η ωχρά κηλίδα που έχει μέγεθος κεφαλιού καρφίτσας, είναι υπεύθυνη για την κεντρική ευκρινή (καθαρή) όραση. Όλος ο υπόλοιπος αμφιβληστροειδής είναι υπεύθυνος για την περιφερική όραση. Τα είδωλα στην ωχρά κηλίδα, που προβάλλονται ανεστραμμένα όπως στο φίλμ μιας φωτογραφικής μηχανής, μετατρέπονται σε νευρικά ερεθίσματα και με τη βοήθεια του οπτικού νεύρου, μέσω της οπτικής οδού, καταλήγουν στο πίσω μέρος του εγκεφάλου, στον οπτικό φλοιό, όπου και δημιουργείται η αντίληψη της εικόνας.
Η λειτουργία του ματιού έχει σημαντικές ομοιότητες με τη λειτουργία μιας φωτογραφικής μηχανής όπως φαίνεται και στο σχήμα:
Και τα δύο συστήματα έχουν ένα κεντρικό άνοιγμα για να επιτρέπουν στο φως να μπαίνει μέσα. Στη μηχανή είναι το άνοιγμα στο κέντρο του διαφράγματος και στο μάτι είναι η κόρη στο κέντρο της ίριδας.
Το διάφραγμα στη φωτ. μηχανή και η ίριδα στο μάτι κανονίζουν κάθε φορά το εύρος του ανοίγματος αυτού και συνεπώς και το φως που θα περάσει μέσα στη μηχανή ή το μάτι.
Στη φωτογραφική μηχανή ο φακός της και στο μάτι ο φακός αλλά και ο κερατοειδής, διαθλούν τις φωτεινές ακτίνες και τις εστιάζουν στο φιλμ και στον αμφιβληστροειδή αντίστοιχα.
Και τα δύο συστήματα έχουν στο πίσω μέρος τους φωτοευαίσθητες επιφάνειες. Στη μηχανή το φιλμ με τις φωτοευαίσθητες χημικές ουσίες και στο μάτι ο αμφιβληστροειδής με τους φωτοϋποδοχείς (κωνία-ραβδία).
Η εστίαση των αντικειμένων και στα δύο συστήματα γίνεται με τη βοήθεια των φακών. Στη φωτ. μηχανή μετακινούμενος μπρος-πίσω και στο μάτι αυξομειώνοντας το πάχος του με τη βοήθεια του ακτινωτού μυ.
Τέλος και τα δύο συστήματα, για να απορροφάται το επιπλέον φως και να αποφεύγεται έτσι ο σχηματισμός πολλαπλών ειδώλων, έχουν η μεν φωτ. μηχανή μια εσωτερική μαύρη επίστρωση το δε μάτι το σκουρόχρωμο χοριοειδή χιτώνα κάτω από τον αμφιβληστροειδή.
