Μύθοι και Πραγματικότητα για την υγεία των ματιών του παιδιού σας!
Συγγραφέας Φίλιππος Σκαρμούτσος Γράφτηκε στις ,
Το πόσο πολύτιμη είναι η υγεία των ματιών για την ανάπτυξη ενός παιδιού δε χρήζει εξηγήσεων και κάθε γονιός θέλει να κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να τη διασφαλίσει.
Ωστόσο, ακούω συχνά τις εξής 4 φράσεις-μύθους που αφορούν την όραση του παιδιού και το στραβισμό, τόσο από γονείς, όσο και από μειοψηφία, ευτυχώς, Παιδιάτρων.
• ¨Αφού δεν μας έχει παραπονεθεί ότι δε βλέπει καλά, δε χρειάζεται έλεγχο¨
• ¨Αφού βλέπει και τις πιο μικρές λεπτομέρειες, δε χρειάζεται έλεγχο¨
• “Ο στραβισμός πολλές φορές φεύγει από μονός του…ας το παρακολουθήσουμε”
• ¨Ο στραβισμός είναι φυσιολογικός τους πρώτους μήνες της ζωής¨
Αρχίζοντας με την όραση να αναφέρουμε ότι στην πραγματικότητα δε “βλέπουμε” με τα μάτια αλλά με τον εγκέφαλο μας. Τα μάτια απλώς μεταφέρουν την εικόνα στον εγκέφαλο για επεξεργασία. Το σύστημα της όρασης, απλοποιημένα, περιλαμβάνει: τα δυο μάτια, τις συνδέσεις με τον εγκέφαλο και τον εγκεφαλικό φλοιό.
Η ανάπτυξη του συστήματος της όρασης ολοκληρώνεται στα 8-9 έτη. Αν μέχρι αυτή την ηλικία η όραση δεν είναι φυσιολογική, για οποιοδήποτε λόγο, εγκαθίσταται αμβλυωπία (ή τεμπέλικο μάτι, όπως το ξέρει ο πολύς κόσμος) και δυστυχώς η όραση δεν μπορεί να διορθωθεί αργότερα με κανέναν τρόπο, ούτε με χειρουργική επέμβαση.
Τα συχνότερα αίτια του τεμπέλικου ματιού είναι οι στραβισμοί και οι διαθλαστικές ανωμαλίες (όπως η υπερμετρωπία, η μυωπία και ο αστιγματισμός) και είναι στην πλειοψηφία τους αντιμετωπίσιμα εφόσον διαγνωσθούν εγκαίρως.
Μια πολύ συχνή λανθασμένη πεποίθηση των γονέων όσον αφορά την όραση του παιδιού τους είναι η εξής:
¨Αφού δεν μας έχει παραπονεθεί οτι δε βλέπει καλά, δε χρειάζεται ελεγχο¨ >>> ΜΥΘΟΣ
Το παιδί που έχει μειωμένη όραση δεν έχει συναίσθηση ότι η όραση του δεν είναι καλή γιατί δεν έχει βιώσει ποτέ κάτι διαφορετικό, όποτε ακόμη και σε μεγαλύτερες ηλικίες, που μπορεί στοιχειωδώς να επικοινωνήσει, δεν πρόκειται να παραπονεθεί ότι δε βλέπει καλά. Για το παιδί αυτό, αυτή η μειωμένη όραση είναι η καλύτερη όραση που είχε ποτέ.
Μια, επίσης συχνή, λανθασμένη αντίληψη ορισμένων γονέων είναι ότι
¨Αφού βλέπει και τις πιο μικρές λεπτομέρειες, δε χρειάζεται έλεγχο¨ >>> ΜΥΘΟΣ
Δύο είναι τα προβλήματα με αυτή τη διαπίστωση
1ον) πολύ συχνά, ειδικά στις μικρότερες ηλικίες (πχ στη φάση του μπουσουλήματος) μπορεί ο γονιός να παραπλανηθεί σχετικά εύκολα, γιατί μπορεί το παιδί να στρέφει την προσοχή του σε κάποιο πολύ μικρό αντικείμενο όχι επειδή είδε αλλά επειδή το άκουσε ή το ακούμπησε.
2ον) Το γεγονός ότι το παιδί, πιθανώς, να βλέπει καλά και με τα δύο μάτια ανοιχτά δε σημαίνει ότι και τα δύο μάτια έχουν καλή όραση. Μπορεί το ένα μάτι να είναι άριστο, αλλά το άλλο να έχει πολύ μειωμένη όραση. Αν αυτό δε διαγνωσθεί εγκαίρως, το μάτι γίνεται τεμπέλικο.
Είναι προφανές λοιπόν, ότι ο έλεγχος της όρασης είναι πρωταρχικής σημασίας. Ο παιδίατρος σας, θα κάνει το βασικό έλεγχο και θα σας παραπέμψει σε παιδοοφθαλμίατρο εάν το κρίνει απαραίτητο.
Περνώντας στους στραβισμούς, θα αρχίσουμε απαντώντας σε ορισμένες συχνές ερωτήσεις γονέων:
Τί είναι ο στραβισμός
Στραβισμός είναι η κατάσταση στην οποία τα μάτια δεν είναι ευθυγραμμισμένα δηλ ενώ το ένα μάτι κοιτάζει ευθεία το άλλο στρέφεται προς τα μέσα, έξω, πάνω ή κάτω. Ο στραβισμός μπορεί να είναι συνεχής (όταν είναι εμφανής συνεχώς) ή διαλείπων (δηλ να είναι εμφανής μόνο κάποιες στιγμές)
Οι στραβισμοί εμφανίζονται συνήθως στα πρώτα 3 με 4 χρόνια της ζωής αλλά σε καποιες περιπτωσεις μπορεί να εμφανιστούν και αργότερα. Σε κάθε περίπτωση ο έγκαιρος εντοπισμός και η κατάλληλη αντιμετώπιση είναι καίριας σημασίας.
Γιατί τα παιδιά με στραβισμό δε βλέπουν διπλά;
Όταν ένας ενήλικας εμφανίσει στραβισμό βλέπει διπλά. Αυτό δε συμβαίνει στα παιδιά μικρής ηλικίας και αυτό γιατί ο παιδικός εγκέφαλος ακόμη αναπτύσσεται και έχει τη δυνατότητα να μπλοκάρει την εικόνα από το μάτι που στραβίζει και να μη βλέπει διπλά. Αν, βέβαια, εχούμε οξεία εμφάνιση στραβισμού πχ από παράλυση κάποιου οφθαλμοκινητικού νεύρου, τότε και τα παιδιά μπορεί να βλέπουν διπλά.
Πώς επηρεάζει ο στραβισμός την όραση του παιδιού μου;
Όταν ο εγκέφαλος μπλοκάρει την εικόνα από το ένα μάτι για να μη βλέπει διπλά, το μάτι αυτό δε χρησιμοποιείται και οδηγείται σε μειωμένη όραση (γινεται αμβλυωπικο ή ¨τεμπελικο¨ οπως το ξερει ο πολυς κοσμος). Επίσης, το παιδί χάνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί και τα δύο μάτια την ίδια στιγμή οπότε δεν έχει διόφθαλμη όραση και εμφανίζει μειωμένη στερεοσκοπική (τρισδιάστατη) όραση.
Γιατί εμφάνισε στραβισμό το παιδί μου;
Τα αίτια του στραβισμού δεν είναι απολύτως κατανοητά. Συχνά στην παιδική ηλικία μπορεί να είναι αποτέλεσμα διαθλαστικών ανωμαλιών (συνήθως υπερμετρωπία) και πολλές φορές η χρήση γυαλιών άρκει για τη διόρθωση του στραβισμού. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως ο στραβισμός οφείλεται σε δυσλειτουργία ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου που αποτελούν τα ¨κέντρα ελέγχου ¨ της ευθυγράμμισης και της συνεργασίας των δύο ματιών. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ο στραβισμός είναι απομονωμένο πρόβλημα των ματιών και δε συνδυάζεται με άλλες παθήσεις.
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, πιο σπάνια βέβαια, όπου ο στραβισμός μπορεί να οφείλεται σε βλάβες μέσα στο μάτι(σοβαρές παθήσεις του οπτικού νεύρου ή του αμφιβληστροειδούς) αλλά και σε σοβαρά προβλήματα στον εγκέφαλο (νευρολογικές παθήσεις ή ακόμη και όγκους).
Δύο είναι οι πιο συχνές λανθασμένες αντιλήψεις που αφορούν τους στραβισμούς:
“Ο στραβισμός πολλές φορές φεύγει από μονός του…ας το παρακολουθήσουμε” >>> ΜΥΘΟΣ
Πολύ συχνά δημιουργείται η εντύπωση ύπαρξης στραβισμού τόσο σε γονείς όσο και σε παιδιάτρους, που τελικά είναι αυτό που ονομάζουμε «ψευδοστραβισμό». Αυτό πολύ συχνά οφείλεται σε κάποιες ανατομικές ιδιαιτερότητες (πλατιά βάση της μύτης, έντονες έσω βλεφαρικές πτυχές κλπ) που παρουσιάζουν συχνά τα βρέφη, που με την πάροδο των ετών εξαφανίζονται. Πρακτικά λοιπόν ο «στραβισμός» που έφυγε από μονός του δεν ήταν στραβισμός εξαρχής και αυτό που έφυγε είναι η ψευδής εντύπωση του στραβισμού. Όταν όμως υπάρχει πράγματι στραβισμός, αυτός δε φεύγει από μόνος του και ο μύθος αυτός οδηγεί σε καθυστερήσεις τόσο στη διάγνωση όσο και στη θεραπεία με οδυνηρές, κάποιες φορές, συνέπειες.
¨Ο στραβισμός είναι φυσιολογικός τους πρώτους μήνες της ζωής¨ >>> ΜΥΘΟΣ
Φυσιολογικός μπορεί να είναι μόνο ο διαλείπων, στιγμιαίος στραβισμός που εμφανίζεται σε κάποιες περιπτώσεις στους πρώτους 2 μήνες της ζωής. Ο σταθερός στραβισμός δεν είναι φυσιολογικός σε καμία ηλικία!
Είναι φανερό, λοιπόν, ότι ακόμη και σε υποψία στραβισμού είναι απαραίτητη η εξέταση από παιδοφθαλμίατρο, τόσο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του στραβισμού, όσο και για τον αποκλεισμό πιθανής σοβαρής αιτιολογίας του.
Θα ήθελα τέλος να αναφερθώ στην πιό συχνή ερώτηση των γονέων αλλά και των παιδιάτρων:
Πότε πρέπει να εξετάζονται τα μικρά παιδιά από οφθαλμίατρο;
Δυστυχώς δεν υπάρχει ευρέως αποδεκτό χρονοδιάγραμμα. Σε κάθε χώρα, λόγω των διαφορετικών συστημάτων υγείας, ακολουθούνται διαφορετικές πρακτικές. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επίσημες κατευθυντήριες οδηγίες, με αποτέλεσμα κάθε παιδοθφαλμίατρος να ακολουθεί το δικό του χρονοδιάγραμμα.
Η δική μου σύσταση είναι η εξής:
Πότε συνιστάται, ιδανικά, να κάνουν οφθαλμολογική εξέταση τα παιδιά (ακόμη και χωρίς κανένα σύμπτωμα*);
• Όλα τα παιδιά
• Στο μαιευτήριο
• 10-14 μηνών και
• 3-4 ετών
• Τα παιδιά που γεννήθηκαν πρόωρα ή με χαμηλό βάρος γέννησης, παιδιά με ειδικές ανάγκες και όσα έχουν οικογενειακό ιστορικό(στραβισμού, αμβλυωπίας κλπ)
• από τη γέννηση τους και σε τακτά χρονικά διαστήματα ανάλογα με τα ευρήματα
*Είναι αυτονόητο, ότι η συνδρομή του παιδοφθαλμιάτρου συνιστάται και σε οποιαδήποτε ανησυχία σας σχετική με τα μάτια ή την όραση του παιδιού σας και εφόσον το κρίνει απαραίτητο ο παιδίατρος που σας παρακολουθεί.
Δικό μας σχόλιο : είναι γεγονός ότι τόσο οι γονείς, όσο και εμείς οι Παιδίατροι, τα Οφθαλμολογικά προβλήματα, τα βλέπουμε συχνά λίγο επιφανειακά και με μεγάλη ευκολία δεχόμαστε τη διαβεβαίωση των γονέων ότι π.χ, το παιδί τους βλέπει καλά. Αυτό σε ένα βαθμό οφείλεται και στο γεγονός ότι η Οθφαλμολογία χρησιμοποιεί μηχανήματα που δεν τα διαθέτουμε, αλλά και αν τα διαθέταμε δεν γνωρίζουμε τη χρήση τους.
Δεν αξιολογούμε επίσης όσο πρέπει έναν ετερόπλευρο ή αμφοτερόπλευρο, μόνιμο ή διαλείποντα στραβισμό. Κάτω από τη ομπρέλα του ψευδοστραβισμού τοποθετούνται όλες οι περιπτώσεις στραβισμού, γνήσιου και ψεύδο, και μερικές φορές χρειάζεται να ολοκληρώσουν τα παιδιά αυτά τη βρεφική ηλικία για να ασχοληθούμε με την παραπομπή στον ειδικό.
Σε ότι αφορά στις οδηγίες για οφθαλμολογικό έλεγχο, υπάρχουν κάποια προβλήματα που μερικές φορές δεν ξεπερνιούνται εύκολα, όπως π.χ. η οδηγία για προληπτικό έλεγχο πρέπει να είναι εφαρμόσιμη και δεν είναι δυνατόν να συμβεί αυτό όταν όλα τα παιδιά της Ελληνικής Επικράτειας δεν έχουν τη δυνατότητα να επισκευθούν Παιδοοφθαλμίατρο, όπως στα χωριά της υπαίθρου και στα μικρά αστικά κέντρα. Εκεί δεν υπάρχουν οφθαλμίατροι εξειδικευμένοι στην παιδική ηλικία και για τον οφθαλμολογικό έλεγχο πρέπει να μετακινηθούν συχνά, σε μεγάλες αποστάσεις. Πράγματι είναι δύσκολο να προτρέψεις ή να απαιτήσεις προληπτικό έλεγχο υπό αυτές τις συνθήκες.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι οικονομικό, καθόλου ευκαταφρόνητο και αυτό.
Για το λόγο αυτό θα πρότεινα εναλλακτικά στην πρόταση του κ. Σκαρμούτσου, προληπτικό έλεγχο πριν την έξοδο από το μαιευτήριο (και αυτό δύσκολο στη επαρχία) και έναν δεύτερο μεταξύ 3-4 ετών. Πέραν αυτών, κάθε φορά που θεωρούμε απαραίτητο διότι υπάρχουν κάποια ευρήματα που εγείρουν υποψίες.
Τέλος, για τους παραπάνω λόγους συνιστούμε σε κάθε Παιδιατρικό Ιατρείο να υπάρχει ένα οπτότυπο μόνιμα τοποθετημένο σε έναν τοίχο, όπου ο απέναντί του πρέπει να απέχει τουλάχιστον 3 μέτρα, ιδανικά 4.
Στοιχειώδη ανίχνευση στραβισμού θα πρέπει επίσης να μπορεί να κάνει ο κάθε Παιδίατρος, αρκεί να έχει μια μικρή εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της ειδικότητάς του. Δυστυχώς, πολλές φορές το αποφασίσαμε αυτό στα εκπαιδευτικά κέντρα, ποτέ όμως δεν το εφαρμόσαμε. Το ίδιο συμβαίνει και με τη δυνατότητα εξέτασης του βυθού του οφθαλμού.
Κάποτε όμως πρέπει να γίνει!
