Αντισύλληψη, για την αποφυγή σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων και όχι μόνο!.
Συγγραφέας Ιωάννης Αλιακιόζογλου Γράφτηκε στις ,
Ως αντισύλληψη ορίζεται κάθε μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αποφυγή μιας εγκυμοσύνης. Το ζητούμενο εδώ για το ζευγάρι είναι η προσωρινή αποφυγή της εγκυμοσύνης και όχι η στείρωση, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις επιθυμίες του, καθώς θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα κίνητρα σε κάθε περίπτωση μπορεί να είναι λόγοι υγείας, οικονομικής φύσης, ηθικοί και θρησκευτικοί κ.α.
Οι κύριες κατηγορίες αντισυλληπτικών μεθόδων είναι οι φυσικές μέθοδοι, οι μέθοδοι φραγμού και οι ορμονικές μέθοδοι.
Φυσικές μέθοδοι αντισύλληψης
Στις φυσικές μεθόδους αντισύλληψης ανήκουν η διακοπτόμενη ή διακεκομμένη συνουσία, η μέθοδος ρυθμού ή ασφαλούς περιόδου και η μέθοδος θηλασμού.
Η διακοπτόμενη συνουσία αφορά στην απόσυρση του πέους από τον κόλπο πριν την εκσπερμάτιση και έτσι στην αποφυγή τοποθέτησης του σπέρματος στο κόλπο. Η μέθοδος αυτή εξαρτάται από τον άνδρα, απαιτεί πείρα και επαρκή αυτοέλεγχο, κάτι όχι και τόσο εύκολο για νεαρά άτομα. Επίσης πολλές φορές οι εκκρίσεις του πέους πριν από την εκσπερμάτιση, που σκοπό έχουν να βοηθήσουν την λίπανση του κόλπου κατά την ερωτική πράξη, μπορεί να περιέχουν αρκετά σπερματοζωάρια οπότε η πιθανότητα σύλληψης είναι πολύ μικρή αλλά υπαρκτή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η γυναικεία libido είναι στο υψηλότερο σημείο γύρω από την ωορρηξία και υπάρχει περίπτωση η πρακτική αυτή να οδηγήσει σε προβληματισμούς, άγχος, ανησυχίες γύρω από τη σεξουαλική πράξη. Η διακεκομμένη συνουσία είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται πιο συχνά, όμως έχει υψηλότατα ποσοστά αποτυχίας και επιπλέον μειώνει τη σεξουαλική απόλαυση και στους δύο συντρόφους.
Η μέθοδος ρυθμού ή ασφαλούς περιόδου χρησιμοποιείται όταν τα ζευγάρια αποφεύγουν την σεξουαλική επαφή κατά τη διάρκεια των γόνιμων ημερών (ωορρηξία). Για να καθοριστεί η χρονική στιγμή της ωορρηξίας χρησιμοποιούνται η μέθοδος ημερολογίου, η μέθοδος της θερμοκρασίας και η μέθοδος της τραχηλικής βλέννης.
Στη μέθοδο ημερολογίου υπολογίζονται οι γόνιμες μέρες (ωορρηξία και γύρω από αυτή) αν η γυναίκα έχει σταθερό κύκλο. Πάντα το δεύτερο τμήμα του κύκλου είναι σταθερό (14 ημέρες) οπότε αν μια γυναίκα έχει κάθε 29 μέρες περίοδο, η ωορρηξία της είναι 29-14=15η ημέρα. Δεδομένου ότι το σπέρμα μπορεί να επιβιώσει στον κόλπο της γυναίκας έως 72 ώρες και το ωάριο ζει περίπου 24 ώρες μετά την ωορρηξία, και οι δύο ημέρες που προηγούνται και έπονται της ωορρηξίας θεωρούνται επίσης δυνητικά γόνιμες. Σε γυναίκα με ασταθή κύκλο είναι δύσκολο να υπολογιστούν οι γόνιμες μέρες και επειδή πολλές φορές ο κύκλος δεν λειτουργεί πάντα το ίδιο, όλα μπορούν να συμβούν. Γενικά η μέθοδος του ημερολογίου, δεν είναι αρκετά αποτελεσματική και παρουσιάζει υψηλό ποσοστό αποτυχίας.
Η μέθοδος θερμοκρασίας βασίζεται στη μεταβολή της θερμοκρασίας του σώματος της γυναίκας κατά τη διάρκεια του κύκλου. Έτσι κατά την πρώτη φάση του κύκλου μέχρι την ωορρηξία η θερμοκρασία της γυναίκας κυμαίνεται στους 36,6-36,7 βαθμούς κελσίου. Μετά την ωορρηξία η προγεστερόνη που παράγεται προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος κατά μισό βαθμό η οποία φθάνει έως τους 37,2 βαθμούς κελσίου. Η αύξηση αυτή δεν είναι απότομη αλλά σταδιακή. Γενικά είναι μέθοδος που δημιουργεί άγχος και μόνιμη εξάρτηση από το θερμόμετρο ενώ έχει και προβλήματα εφαρμογής π.χ. σε γυναίκες με πυρετό, οδηγώντας έτσι σε μεγάλα ποσοστά αποτυχίας.
Η μέθοδος τραχηλικής βλέννας βασίζεται στην παρατήρηση της τραχηλικής βλέννας από την γυναίκα παρακολουθώντας τα κολπικά υγρά της. Γύρω από την ωορρηξία η τραχηλική βλέννα γίνεται αραιή, διαφανής, ελαστική και, κυρίως, εκκρίνεται σε μεγάλη ποσότητα.
Η μέθοδος θηλασμού εφαρμόζεται κατά την περίοδο της γαλουχίας και καθώς η γυναίκα – μητέρα θηλάζει, θεωρητικά δεν έχει ωορρηξία και έτσι δεν είναι γόνιμη. Ο θηλασμός αποτελεί από μόνος του μια σχετικά αποτελεσματική μέθοδο αντισύλληψης, τουλάχιστον για τους πρώτους έξι μήνες μετά τον τοκετό. Μετά τους έξι μήνες είναι αναγκαίο να χρησιμοποιηθούν άλλες μέθοδοι αντισύλληψης ενώ αν η έμμηνος ρύση ξεκινήσει πριν τη συμπλήρωση έξι μηνών από τον τοκετό, η χρήση άλλων μεθόδων αντισύλληψης πρέπει να επισπευσθεί. Να τονίσουμε εδώ ότι όταν κάποια στιγμή με την επίδραση των ορμονών θα της έρθει φυσιολογικά η περίοδος για πρώτη φορά μετα τον τοκετό και καθώς πρώτα γίνεται η ωορρηξία και μετά έρχεται η έμμηνος ρύση, είναι πιθανό μια γυναίκα να μείνει έγκυος όσο θηλάζει και να μη δει καθόλου περίοδο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η μέθοδος θηλασμού δεν είναι 100% ασφαλής μέθοδος αντισύλληψης.
Μέθοδοι φραγμού ή μηχανικές μέθοδοι αντισύλληψης
Το ανδρικό προφυλακτικό και το ενδομήτριο σπιράλ θα μας απασχολήσουν κυρίως. Οι υπόλοιπες μέθοδοι φραγμού όπως το γυναικείο προφυλακτικό, ο κολπικός σπόγγος, και το κολπικό διάφραγμα δεν έχουν μεγάλη εφαρμογή και αποδοχή στη χώρα μας.
Ανδρικό προφυλακτικό
Το ανδρικό προφυλακτικό είναι ίσως η πιο δημοφιλής επιλογή αντισύλληψης σήμερα. Προστατεύει διπλά τόσο από ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη όσο και από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα αν και όχι απόλυτα. Κατασκευάζεται από συνθετικό ελαστικό υλικό (latex) και η τοποθέτηση του γίνεται όταν υπάρχει πλήρης στύση του πέους και πριν από την είσοδο του στον κόλπο. Έχει μια μικρή προεξοχή στην άκρη για την συγκράτηση του σπέρματος.
Το κάθε προφυλακτικό χρησιμοποιείται μια μόνο φορά και είναι τελείως αβλαβές για τον άνδρα και τη γυναίκα. Είναι όμως μέθοδος η οποία βασίζεται και εξαρτάται αποκλειστικά από τον άνδρα. Το κυριότερο μειονέκτημα του είναι το ότι μπορεί να σπάσει κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης. Επίσης εμποδίζει την πλήρη ικανοποίηση, απαιτεί διακοπή της σεξουαλικής πράξης για να τοποθετηθεί (με ότι συνεπάγεται αυτό για τον ερωτισμό) ενώ μερικά άτομα μπορεί να είναι αλλεργικά στη χρήση του. Και βέβαια μπορεί να τύχει να ανακαλύψετε την κρίσιμη στιγμή ότι έχετε ξεμείνει από προφυλακτικά!
Ενδομήτρια σπειράματα (σπιράλ)
Τα ενδομήτρια σπειράματα είναι μικρές συσκευές από εύκαμπτο πλαστικό και μέταλλο σε διάφορα σχήματα και μεγέθη που τοποθετούνται στην κοιλότητα της μήτρας εμποδίζοντας την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Εκεί μπορεί να παραμείνει για μερικά χρόνια (ανάλογα με το είδος του) προσφέροντας αποτελεσματική αντισύλληψη καθώς είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο αντισύλληψης μετά το χάπι. Ως αντισυλληπτική μέθοδος είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται από γυναίκες που έχουν αποκτήσει παιδί, γιατί μπορεί να προκαλέσει φλεγμονές, οι οποίες ίσως απειλήσουν τη γονιμότητα αλλά και γιατί ο τράχηλος πρέπει να είναι περισσότερο ευένδοτος (όπως στις γυναίκες που έχουν γεννήσει), για να τοποθετηθεί πιο εύκολα. Επίσης αν η γυναίκα δεν έχει σταθερό σύντροφο και φέρει σπιράλ, θα πρέπει να χρησιμοποιεί προφυλακτικό για την αποφυγή σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων.
Ο μηχανισμός δράσης του είναι ότι καθιστά το ενδομήτριο μη φιλικό για τη σύλληψη και την εμφύτευση του εμβρύου ενώ προκαλεί ελαφρές συσπάσεις και μικρό ερεθισμό στην κοιλότητα της μήτρας επιτείνοντας έτσι την αντισυλληπτική του δράση. Πριν τοποθετηθεί το σπείραμα είναι απαραίτητο να γίνει τεστ Παπ και να αποκλειστεί υπερηχογραφικά η ύπαρξη εγκυμοσύνης ή συγγενών ανωμαλιών της μήτρας ή μεγάλων ινομυωμάτων. Το σπιράλ μπορεί να τοποθετηθεί οποιαδήποτε ημέρα του κύκλου, είναι όμως προτιμότερο η τοποθέτηση να γίνει προς το τέλος της περιόδου που ο τράχηλος της μήτρας είναι πάντα πιο ανοιχτός και προς αποφυγή εγκυμοσύνης.
Στις παρενέργειες του που δεν είναι ιδιαίτερα σοβαρές, περιλαμβάνονται ελαφρύς πόνος κατά τις πρώτες εβδομάδες (που όμως υποχωρεί) και λίγο μεγαλύτερη ποσότητα αίματος στις περιόδους οι οποίες αρχικά μπορεί να μην είναι πολύ σταθερές. Εκτός από τα τυπικά σπιράλ, υπάρχει σπιράλ με προγεσταγόνο (Mirena) το οποίο μπορεί να ρυθμίσει την περίοδο σε μεγαλύτερες γυναίκες με ασταθή κύκλο και να μειώσει την ποσότητα του αίματος σε γυναίκες με βαριές περιόδους (μηνορραγίες). Ο τακτικός γυναικολογικός έλεγχος θεωρείται απαραίτητος σε κάθε περίπτωση.
Ορμονικές μέθοδοι αντισύλληψης
Η ορμονική αντισύλληψη υπάρχει με την μορφή των χαπιών αλλά και με άλλες μορφές όπως την ενέσιμη μορφή, τη ρινική μορφή (spray), τα εμφυτεύματα, τα διαδερμικά αυτοκόλλητα (patch) και τον κολπικό δακτύλιο, χωρίς όμως αυτές να είναι διαδεδομένες στη χώρα μας.
Τα αντισυλληπτικά δισκία αποτελούν την παλαιότερη και πλέον διαδεδομένη και δημοφιλή μορφή ορμονικής αντισύλληψης. Είναι σκευάσματα που περιέχουν συνδυασμό ορμονών, οιστρογόνων και προγεστερόνης τα οποία δρουν καταστέλλοντας την ωορρηξία, ρευστοποιώντας την τραχηλική βλέννα και τροποποιώντας τη «δεκτικότητα» του ενδομητρίου με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η γονιμοποίηση και η σύλληψη.
Οι συνηθισμένες συσκευασίες περιέχουν 21 χάπια και η έναρξη λήψης γίνεται από την πρώτη μέρα της περιόδου. Λαμβάνονται κάθε μέρα για 21 συνεχείς μέρες και κατόπιν ακολουθούν 7 ημέρες χωρίς η γυναίκα να λαμβάνει χάπι. Στο διάστημα αυτό εμφανίζεται συνήθως η περίοδος. Ανεξάρτητα από το αν η αιμορραγία έχει σταματήσει, την όγδοη μέρα η γυναίκα ξεκινά το πρώτο χάπι της επόμενης συσκευασίας. Η αντισυλληπτική τους δράση αρχίζει από τον πρώτο κύκλο λήψης του χαπιού και διαρκεί και την εβδομάδα που δεν λαμβάνεται χάπι. Τα αντισυλληπτικά δισκία εμφανίζουν μια σειρά από άλλα πλεονεκτήματα εκτός της αντισύλληψης όπως βελτίωση της ακμής και της ανεπιθύμητης τριχοφυΐας σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, μείωση των συμπτωμάτων του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, του πόνου της περιόδου καθώς και της απώλειας μεγάλης ποσότητας αίματος. Μειώνουν ακόμη τον κίνδυνο καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών αλλά και επιπλέον την συχνότητα εμφάνισης κύστεων των ωοθηκών και των καλοηθών παθήσεων του μαστού.
Αντισυλληπτικά δεν μπορούν να παίρνουν γυναίκες με διαβήτη, υπέρταση, θρομβώσεις των αγγείων, στεφανιαία νόσο, παθήσεις του ήπατος, κακοήθεις παθήσεις του μαστού ή του γεννητικού συστήματος αλλά και βαριές καπνίστριες ή παχύσαρκες. Είναι απαραίτητο, πριν η γυναίκα αρχίσει τη χρήση αντισυλληπτικών, να επισκεφτεί τον γυναικολόγο της ώστε να αποκλειστούν οι καταστάσεις αυτές. Επιβάλλεται να γίνει λοιπόν εξέταση από γυναικολόγο, τεστ Παπ, εξέταση μαστών, μέτρηση αρτηριακής πίεσης, έλεγχος πηκτικότητας και βιοχημικό προφίλ ήπατος. Το χάπι δεν προφυλάσσει από τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα οπότε σε πολυγαμικές σχέσεις θα πρέπει να συνδυάζεται με χρήση προφυλακτικού.
Οι συνήθεις παρενέργειες των αντισυλληπτικών είναι αλλαγές στη διάθεση, ελάχιστο αίμα στα μισά του κύκλου (μεσοκυκλική αιμορραγία – spotting), ευαισθησία στους μαστούς, ναυτία, πονοκέφαλος ενώ με τα πλέον σύγχρονα αντισυλληπτικά δεν αυξάνεται το σωματικό βάρος.
Χάπι της επόμενης μέρας – επείγουσα αντισύλληψη
Πρόκειται για ένα ορμονικό σκεύασμα το οποίο λαμβάνεται από τη γυναίκα σε περιπτώσεις σεξουαλικής επαφής χωρίς προφύλαξη ή σε περιπτώσεις που δεν ακολουθήθηκε η τακτική μέθοδος αντισύλληψης (η γυναίκα ξέχασε το τακτικό της αντισυλληπτικό χάπι) ή σε περιπτώσεις που υπάρχει σπέρμα στον κόλπο (π.χ. έσπασε το προφυλακτικό ή ο σύντροφος δεν απέσυρε το πέος από τον κόλπο έγκαιρα προκειμένου να εκσπερματίσει). Ο τρόπος δράσης του χαπιού είναι να κάνει αφιλόξενο το περιβάλλον του ενδομητρίου, ούτως ώστε να αποφευχθεί η εμφύτευση του γονιμοποιηθέντος ωαρίου και άρα η εγκυμοσύνη. Για να έχει μέγιστη αποτελεσματικότητα θα πρέπει να λαμβάνεται το γρηγορότερο αμέσως μετά την «ύποπτη» επαφή.
Το χάπι της επόμενης ημέρας είναι ασφαλές για τον γυναικείο οργανισμό, εύκολο στη χρήση και ιδιαιτέρως αποτελεσματικό. Δεν μπορεί να αποτελεί τακτική αντισυλληπτική μέθοδο και πρέπει να λαμβάνεται μόνο μετά από ενημέρωση και υπόδειξη του γυναικολόγου σας. Η πιθανότητα εγκυμοσύνης, αν χρησιμοποιηθεί σωστά, είναι πάρα πολύ μικρή αλλά όχι μηδενική καθώς μπορεί να συμβεί και ενδομήτρια και εξωμήτρια κύηση παρά το γεγονός εμφάνισης συμπτωμάτων περιόδου στη γυναίκα.
Στη χώρα μας κυκλοφορούν δυο σκευάσματα, ένα που περιέχει οξική ουλιπριστάλη και η λήψη του πρέπει γίνεται εντός 120 ωρών (5 ημερών) μετά την ύποπτη επαφή και ένα που περιέχει λεβονοργεστρέλη και η λήψη του πρέπει γίνεται εντός 72 ωρών (3 ημερών) μετά την ύποπτη επαφή.
Ιωάννης Αλιακιόζογλου
